|
| |
| |
| |
[Nummer 2]
Eppie Dam
De kaktus
Fan 'e middei hat er Jehannes to hôf brocht. Ik wie slim hjerstich waer en it grint krieze as altyd ûnder de stadige fuotten fan de swijende tôch. Der wiene gjin sprekkers oan 't grêf, dat hy koe koart krieme. Hy hat him biheind ta inkelde fersen út Jesaja en hy koe wol fornimme, de famylje hie dêr frede mei. Dy't sûnder reinskerm wiene, wiene ek al wakker bislingere en boppedat, Jehannes hie de jierren.
Yn ‘Pro Rege’ kaem in omkesizzer fan de âld baes op him ta, in ûnderwizer-eftich typ, yn 'e fyftich. Hy krige him suver froulik by de hân en flústere dat er treflik sprutsen hie. Kliemske stjonkert, tocht er, grif in âlderling. Hy hat dêr noch in healûrke sitten, thédronken en in sigaerke smookt. Yn ‘Pro Rege’ sit it altyd wol noflik, mar doe't er yn 'e auto stapte hied er Gerda wer net frege ek ris hwat oars to presintearjen as dy nutekoekjes. Hy hie se oars forline wike thús ek al by de kofje.
It roun al tsjin healwei fjouweren doe't er troch it doarp ried en de rutewiskers de meldij fan Psalm 68 songen. En hoewol't it him tsjin 't krop stie, koed er it doch net litte en núnderje it wyske mei. Elk hat rjocht op syn swakke mominten, hat er noch tocht.
Hy is de buorren útriden, om't er even de stille Wâlddyk om woe om de djipste boarnen fan bistean oan to sprekken. Hy hat de lêste tiden hwat langer hwat mear it gefoel dat bipaelde plakken it tinken aktifearje, tiden ek. Somtiden giet it bûten him om, liket it wol, en komme de tinzen fansels; oare kearen moat er him der mear ta sette, mar it bliuwe de plakken en de tiden dy't stypje en stimulearje. Hy hat de auto yn 'e barm delset, mar hwat er ek biprakkesearre, it bleau fier en dizich op 'e boom hwat er boppe wetter hawwe woe.
Dát der eat boppe wetter komme moat, dêr is er, sa fier is 't hinne, wol wis fan. Hy fielt him de lêste moannen oars as oars, of faeks is it gjin kwestje fan
| |
| |
moannen, mar fan jierren. Hwa is by steat en hâld syn ynderlike ûntjowings fan dei ta dei by? Tusken witten en net-witten yn is er op hús oanriden, fol noflike mankelikens, lykas yn syn jonge jierren. Magda hie de kofje klear, mar hy hat him mei in glês wetter opsluten yn de studearkeamer. Menutenlang hat er nei de kaktus yn it finsterbank stoareage. Hy is sljocht nei dy kaktus, hy wit sels net hwerom. Mei dat er doe Jehannes syn biïerdiging út it bûsboek skraste, waerd der skille. Even noch hied er hope dat it foar Magda wêze soe, mar fuort dêrnei hearde 'r it skelle lûd fan har trouring op 'e keamersdoar. Yn sokke getallen, twa oant seis kear deis, seit er ja noch né, en Magda wit dat likegoed as hy. Hja die de doar iepen en treau in skruten spantsje syn hillichdom yn. Hy seach it daliks wol oan harren koppen: hja moasten trouwe. Hy hat in swak foar jonge minsken dy't trouwe moatte, mar tagelyk nocht oan harren gestammer om soks foar him op it aljemint to bringen.
It petear is harren meifallen, wit er as hja in healûre letter op 'e fytsen stappe, of ôffallen faeks. Hja wiene ommers al klear op in ynsizzing op bibelske grounen fan harren kundige hoeder. Hja woene alle skuld wol op harren tolânne komme litte om sa sûnder ynwindich wroech fierder to kinnen. Mar né, hwat spitich, de hoeder hie bigryp foar de sitewaesje en sette harren ta de doar út mei lokwinsken. Hy eaget harren reade efterljochten nei en tekenet de troutsjinst oan op freed de twaen-tweintichste. Dan seit de koekoek wer syn deistich rymke en is it, lykas foargeande dagen, itenstiid.
Noch gjin trije kertier letter sit er wer efter de skriuwtafel. Hy strûpt de mouwen fan it boesgroen omheech en even liket it derop dat er joun in hiele hael dwaen sil. Fan 'e middei, krekt foar de biïerdiging, hat er in wite bôge A4 yn 'e skriuwmasine draeid, by wize fan oanmoediging safolle ûren letter; oanmoanning is in better wurd. Dat mouwe-opstrûpen, dat papieryndraeijen, it binne fan dy dingen dêr't er langer net sûnder kin om noch oan it wurk to kommen. Hûnderten lytse en bispotlike drompels moat er op 't heden oerhinne ear't er mei eat to set kin. Dat wie eartiids dochs oars. Eartiids, hwannear wie dat? Hy forslacht de lêste wiken yn 'e tiid. Hieltyd hat er gefoel dat er fierder is as dat er werklik is.
Freedtojoun, hy moat in bigjin meitsje mei de preek. Hoewol't er de skriuwmasine tichterby skout, wit er dat it joun neat wurdt. Meastentiids hat er woansdeis de tekst al en lit er dy tongersdeis en freeds algeduerich yn
| |
| |
him omgean. Freedtojouns hoecht er dan allinne mar de letterbrikken oan to slaen, meganysk en automatysk. Hjoed hat er gjin tekst. Hy stekt in sigaer op. Hwat is der hjoed en juster eins yn him omgien? Hy soe it, by God, net witte. Hat er dizze beide dagen wol wurke? In feit dat er him oangeande syn hâlden en dragen fan de lêste pear dagen neat mear foar de geast krije kin, makket him binaud. Hy sjocht syn bûsdoek der op nei, mar hy hat foar in moade en skras syn plichten sûnder de minste reserve; mei in swarte filtstift skrast er se. Hy befredigt him mei de gedachte dat it ek net wichtich is om to witten hwat er hjoed en juster om hannen hie. Snein sil er preekje moatte, kertier oer njoggenen en kertier foar twaën. Foar de moarnstsjinst hat er noch wol hwat lizzen. Yn A. hied er ommers in produktive tiid dy't gâns preken opsmiet.
Hy komt oerein en lûkt it fjirde laed fan de opberchkast iepen. Alles leit der kreas yn, op folchoarder en dúdlik úttikke. Hy skuort forwoast yn âlde preken om, mar fynt net ien nei 't sin. Hy wit: it if to lang lyn, ik bin oars wurden. De wurden steane der noch wol, mar hwat hy sizze wol, sizze hja net mear. Faeks dat er himsels better bigripe sil as er dizze, fan de Geast ynspirearre, wurken op 'en nij trochlêst en hifket op harren logika en ridlikens nou, hjoed.
Syn plan mislearret, om't er nei trije siden fan likefolle preken al deawurch is fan oanstjit en wanhopigens. Hy krijt De Bibel, mar de siden geane to rêd troch syn fingers om in gaedlik stik to finen. Hy lit him ûnderút sakje yn 'e lynstoel en muziket mei de trouring op het houten blêd fan 'e tafel. Magda hat der noch net west mei thé, sil sa wol komme. Eartiids bea er foar it meitsjen fan 'e preek, yn 't earstoan op 'e knibbels foar it bêd.
Kertier foar njoggenen krijt er de fyts út it hok. De kantoarboekhandel fan Doeke D. is jounsoanttsien ûre iepen, hwant dan moaterop bêd.
‘Sjoch ris oan, dêr ha wy dûmny noch op 'e lette joun, en dat mei dit waer. Dach, dûmny.’
‘Dach, Dykstra,’ seit er.
‘De frou sei, it hie in moaije bigraffenis west fan 'e middei. Ja, hy kaem hjir by ús wol oer de flier, hen. En ik sil dûmny sizze, wy hawwe hjir hwat ôfdamme togearre, Jehannes en ik. Hy wie in tûke dammer, hear, dy âlde Jehannes. Mar ja, hy hie de jierren, hen, de leeftijd der zeer sterken, is 't n't sa? En wy moatte fansels allegear klear wêze foar de dea. Ja, oars kin ik it net bisjen. Stjerrensré, dûmny, stjerrensré. Dat wurdt ien goune en njoggen- | |
| |
tich sinten. Jo hiene út Jesaja lêzen, haw ik bigrepen. Treflik, hear. Wy hawwe 't fan 'e jounes by de tafel lêzen. Dat doch ik ek altiten mei de tekst fan 'e preek. Us heit die it al en soks bliuwt jin by, tink der goed om. Moat der in papierke om?’
Hy skodhollet en krijt it tsjokke skrift mei stiif omkaft fan 'e toanbank. Tsien menuten letter leit it iepen foar him op 'e skriuwtafel. Magda hat thé brocht. Der leit in koekje by, it pak is noch net leech. Hy makket it gau fan kant.
Al in pear wiken is er fan doel en hâld in deiboek by. Yn 't earstoan hat er himsels pinige mei de fraech nei it hwerom, mar op it lêst koed er mei himsels akkoartsje dat sa'n fraech winliks net-rillefant wie en it fandoel-wêzen yn himsels genôch om dermei útein to setten. Dat it der lykwols net fan kommen is, sil him hjir yn sitte dat er wezenliken eangst hie foar sa'n sekuere registraesje fan gefoelens. Ommers, hwat wie in deiboek oars, hwat koe it oars wêze? Mar hwat langer hwat mear krige 'r it gefoel dat er net langer om himsels hinne koe. Syn tinken rekke op 'e driuw en hy wist sels net rjocht hwer't it hinne gie. En, fynt er, elk hat rjocht soks to witten.
Deiboekskriuwen is net kréatyf, yn alle getallen yn syn gefal net. Foar him is it registraesje en ynfintarisaesje. Letter sil er balânzje. Letter fynt er it antwurd op de fraech nei it hwerom. Hy skout de skriuwmasine oan kant.
It skriftpapier fielt glêd oan. Hy aeiket der hoeden mei pink en bûtekanthân oerhinne. Winliks soed er syn preken, lykas eartiids, wer mei de folpinne op papier sette moatte. Hy hat in moaije hân fan skriuwen dy't him skriuwendewei stipet en stimulearret. Even hat er oanstriid en ornearje dit skrift foar in nije searje preken dêr't er himsels folslein yn weromfine kin. Dan skriuwt er dei en datum del, jier mei apostrofe. Hy rekkenet en wit dat er acht-en-fjirtich is.
De pastorij is oase en woastine tagelyk. Hy eaget nei de kaktus yn it finsterbank. Reindrippen gliidzje as hurde kûgels by it glês del. Hy komt oerein en lûkt de oergerdinen ticht. De earste rigel stiet der, mar is to bombizich, to stelling-eftich, fynt er. Hy sil him biheine moatte ta de deistige ûnderfinings hjir en dêr. Hy moat détails fan bistean garje en efterôf konklúzjes forbine oan it materjael. Hy kin net krekt dwaen as wit er nou al hwer't er oan ta is mei himsels. Hy wit it ommers net, mar wol it witte. Dêrfandinne dit deiboek. Hy skuort de earste side út it skrift en forneatiget syn foarbarich bigjin yn beide fûsten. It foardiel fan sa'n skrift is dat der nou
| |
| |
efteryn gjin losse side sit, tinkt er. Hy skriuwt op 'en nij dei, datum en jier del, dizze kear mei 19 derfoar. Hy sil fan alle dagen in wiidweidich forslach meitsje, en oft it him nou wichtich taliket of net, hy sil gjin inkelde finesse ûnbiskreaun litte. It giet om syn libben, syn wurk, frou en bern, gemeente en kollega-hoeders, en soks is net om 'e nocht. Syn takomst stiet yn 'e kiif; ynienen biseft er dat syn takomst yn 'e kiif stiet.
Fan 'e moarn doe't ik wekker waerd, reinde it. Oan it ientoanich kletterjen fan wetter tsjin 't glês koe ik wol hearre, it soe de hiele dei oanhâlde. Ik haw gelyk hawn, hwant op dit stuit, jouns healwei tsienen, giet it noch. Yn 't earstoan makke 't my wanhopich, twa tellen letter wie ik deawurch. Ik frege Magda hoe iet it wie. Healwei achten. De bern wiene al yn 'e klean. Magda gie nel ûnderen en sette thé, wist ik. Ik draeide my om, mar wie de sliep bjuster. Fan 'e middel bigraven, tocht ik, as it mar droech is, mar ik wist dat it reinen oanhâlde soe, de hiele dei. Ik gie derôf, skearde my mei 't elektrysk. Ik skear my al yn gjin wiken mear mei 't mês. Hollewaskje doch ik moarns ek net langer. Ik wurd der to wach fan en haw dan fuort it gefoel dat ik earne oer gear moat: in brief skriuwe of ien opskilje, in artikel skriuwe of myn bûsboek neisjen, kin neat skille hwat. Doe't ik mei de hannen ûnder de kraen stie, bisefte ik ynienen dat it hjoed freed wie en oer twa dagen snein. Ik hie noch gjin tekst, en hoewol't soks al faker sa west hie de lêste wiken, ûntrêstige 't my tige. In gelok dat Magda my even letter frege oft ik Tom-Arie nei skoalle bringe woe. It wie sok needwaer en hy hie de knappe klean oan fanwegen in mounling tentamen. Tom-Arie is in stillenien, dat ik hoech ûnderweis gjin wurd to sizzen. De motor gounze regelmjittich, rutewiskers swypken yn itselde tempo mei, rein reinde en fierstento gau wiene wy by skoalle. Op 'e weromreis forlustige 'k my yn deselde sé fan ientoanige lûden. Mar al hoe stadich ik ek ried, foar't ik it wist stie ik wer foar de pastorij.
Hy skroevet de dop op 'e folpinne en lêst hwat er nou yn ien kear delskreaun hat. Hy freget him even ôf: hat it wol sin? hwat is it doel? Mar de nocht dy't er nou bilibbe hat oan it deagewoan yn kaert bringen fan syn dwaen op in deiskoft as dit, forkringt syn fragen. Ek al soe dit werk êfterôf neat om hakken hawwe, dan noch hat it syn wearde hawn foar it momint fan skriuwen sels. Hy fielt him lokkich. Foar it earst sûnt moannen en moannen fielt er him lokkich. As Magda mei it trêdde bakje thé komt, fornimt hja neat oan him, mar hy fielt him lokkich.
| |
| |
Doe't ik de studearkeamer bitrêdde, wist ik dat ik it bûsboek iepenslein op 'e skriuwtafel fine soe. Ik hwa foar in oanwenst en slaen it ding jouns foar it op-bêd-gean iepen, om't ik dan moarns fuort wit hwer't ik oan ta bin. Nou't ik dit opskriuw, moat ik tajaen dat soks mear twang ta plichtsútfiering as oanwenst is, hwant ik haw der de lêste wiken wol op omprakkesearre en lit it binefter. En oanwensten prakkesearret men net op om: hja binne yn it bistean bibakt as krinten yn in bôlle. Foar de moarnes hie ik twa bisites stean yn it rêsthús. Ik bin derhinne gien, om't ik wist, ik hoegde sels net to praten. Frou Adema hat my my frege mei en foar har to bidden. Ik haw de wurden sein dy't ik hûnderten kearen sein haw. Ik haw de knop yndrukt en de bân draeide ôf. Ik wie der sels net by. God, forjow my, mar ik wie der sels net by. Frou Adema, ik haw in kop waerme molke fan har hawn. Hja hie it de hiele moarne op hyt op it ienpitsstel. Ik dûkte der to djip yn en haw my baernd. De wite spoaren setten bluisterich oan op it spinreach fan myn snor. Hja hat it net opmurken, mar ik seach it skûmrântsje glinsterjen doe't ik stikem wei nei Onderen eage. Ik haw Yedema en frou Adema skrast doe't ik thúskaem. Mei de swarte filtstift haw ik harren nammen skrast en foarlopich binne hja even út myn ûnthâld. Wy ieten de middeis sûrkoal en Magda hat my frege hoe't de skouderkarbonaden wiene. Mar ik wie sa deawurch, fan neat, samar. Bêst, Magda, pûrbêst, fanke. It spyt my nou dat ik fan 'e middei gjin bek iepen dien haw, mar se wiene werklik pûrbêst. En ik fyn ek, skouders kinne it bêst dwaen by pôtiten, dêr hoecht gjin ribbe foar op tafel. Lykastou al seist, Magda! Tom-Arie hat skille tusken de middei: it tentamen wie him bêst ôfgien; hy redt it wol. Nei it iten
forstrûp ik my fuortendaliks. Hwerom fyn ik my dochs altyd wer bispotlik yn 't swart. Ik set de hege hoed op en sjoch even yn 'e spegel: in frjemdling. Ik lês myn tekstwurden oer, fjouwer fersen út Deutero-Jesaja, en stap yn 'e auto. As der gjin sprekkers binne oan 't grêf, is it gau bisjoen, tink ik, sil wol net: Jehannes hat de jierren. Ik krij gelyk. Allinne dat grint, dêr kin ik mar min ta wenne. Yn A. hiene se 't tsjerkhôfpaed bitegele. Gerda hat wer nutekoekjes en ik haw wer neat sein. Ik haw noch even de Wâlddyk om west, samar, oandriuw, mar ik bin der net wizer fan wurden. Magda wol my oan 'e thé ha as ik thúskom, mar ik siz dat ik it drok haw. Wit hja wol hoe fier ik hinne bin? Hoe fier bin ik hinne?
Hy ûnderstreket dy lêste fiif wurden mei de swarte filtstift. Mei giet de doar iepen. Hy hie har net oankommen heard. Hy flapt it skrift ticht en seilt it yn it
| |
| |
boppeste laed fan de skriuwtafel.
‘Duorret it noch lang?’ ‘Ja, ik bin noch net klear. Meist wol op bêd gean.’
‘Wol it net? Hwer bist mei dwaende?’
‘Ja wol, hoe sa!’
Hy sjocht har forheard oan, wylst syn lofterhân nei in steapel papieren giet: notulen, stinsels, brieven, wit er.
‘Sitst de lêste wiken langer op dyn keamer.’
‘Ik haw in gemeente fan mear as tûzen sielen!’
‘Ik wol net ha dat it dy oer de fust rint.’
‘Hwat soe my oer de fûst rinne moatte?’
‘Tûzen sielen, seiste.’
‘Der binne guon dy't mear ha.’
‘Ik gean op bêd, ast' it goed fynste.’
Syn holle knikt.
‘It wurdt netto let, hen?’
Hy skodhollet. Hja jowt him in tút op 'e foarholle, wylst har hân krekt even rêstet op syn skouder. Hy heart har de trep opgean. It hat al healwei alven west. It boppeste laed komt iepen. Hy lêst, lêst en skriuwt, skriuwt en lêst. Hy is himsels foarút en leit tiden binefter op himsels: lêze en skriuwe.
Magda is soarchsum en korrekt, mar hja kin my net ta stipe wêze. Korrekt, sa'n wurd doocht al net, mar it jowt krekt wer hoe't har hâlding is tsjinoer my, korrekt. Hja is mei myn wurk yn 'e gemeente bigien, somtiden mear as iksels, mar ik kin net op har weromfalle. It giet har maklik ôf: It oannimmen fan de tillefoan, it iepenlûken fan 'e doar, de pastorale petearen as ik der net bin, dat wit ik, kollekterinnen en frouljus foriening. Net dat hja ûnminsklik is, krekt oarsom, mar it krijt by har tofolle wei fan in bidriuw, dit amt. Foar har rint it as it spoar en hja is klear foar elke opdracht dy't him hoe en hwannear dan ek oantsjinnet. Magda hat nea net in min sin en dêrom kin hja my ûnmooglik ta stipe wêze. Hja hat gjin weet fan de drompels dêr't ik oerhinne moat, alle dagen op ‘en nij, foar't ik mei it wurk to set kin. Hja stelt har fragen, lykas krekt, mar as ik gjin antwurd jow of oars har fraech ûntwyk, giet hja der fierder net op yn. It wit dat ik soks net fan har freegje kin, mar hwat hie ik graech dat hja trochfrege, hieltyd wer trochfrege, krekt salang oant ik der op 't lêst net langer foarwei koe en jow it ta: it giet net goed mei my. Ik forwyt har dat hja net by steat is en sjoch efter de momkape fan myn deistich hâlden en dragen. Ik forwyt har dat hja
| |
| |
myn wanhoplgens, myn eangsten, myn sleauwens net merkbyt, mar dêrfoaroer ôfspraken makket en willich thé en kofje presintearret, lykas soks fan dûmnysmefrouw forwachte wurde mei. Ik forwyt har iver en plichtbisef dêr't iksels binefter bliuw, yn wurgens en mismoedigens.
Oerlêzend en gearfetsjend biseft er ynienen dat er har forwyt dat hja dûmnysmefrou is. Hy stekt in sigaerke op. Hy sil yn in deiboek as dit folslein earlik wêze moatte, wol it fortuten dwaen, dat hy kin der net foarwei en forbyn noch in konklúzje oan dizze útkomst: En soks bitsjuttet dat ik mysels forwite moat dat ik dûmny bin. It wurde de Lêste wurden foar dizze dei. Hy soe se ûnderstreekje kinne mei de swarte filtstift, mar hy wit, it hat himsels ûnderstreke yn syn tinken, dit bislút. It stiet yn syn tinken ôfprinte, kursifearre en ûnderstreke. Moarn sil er hjir mei omrinne, rein of gjin rein. In fynst hat it west, dy lêste wurden. Hy soe se likegoed skrasse kinne, mei de swarte filtstift, mar hy wit, se binne registrearre yn hert en holle. Skrasse of ûnderstreekje, it komt der net op oan, in fynst bliuwt it, in binearjende fynst. Hy leit it skrift ûnder yn it earste laed fan de skriuwtafel, it iennige laed mei slot en kaei. De kaktus yn it finsterbank hat yn gjin dagen wetter hawn, mar it is him net oan te sjen, kaktussen eigen. Hy smookt syn sigaerke op en knipt ljocht út. Magda sliept. Hja eaget automatysk even nei de wekker as er it tek oer him hinne flapt. By tolven en it reint. De koekoek yn 'e hal docht om it healûre syn plicht. Hy wit allinne op 'e hiele ûren hoe let it is. Hy sliept min.
De oare moarnes bigjint syn dei om healwei sawnen. Syn earste foamimmen is om troch to setten mei it deiboek. Net dat er it gefoel hat dat er al folle fierder is, mar hy is nou yn alle getallen op in spoar delset, wylst er tiden en tiden elk spoar bjuster west hat. Syn ynwindige eangst foar it birikken fan it bistimmingsplak is like sterk as de opwining dy't soks, mient er, towei bringe sil. Hy wit oars sels net hwer't er mear binijd nei is: de ein of de reis sels, syn dûr en aerd bygelyks.
Sawn ûre. Algeduerich spilet him nou de lêste, ûnderstreke, sin út it deiboek troch de harsens hinne. Hy fielt, hy is by lange nei net by steat en sjoch alles oer. Hwat binne de gefolgen fan syn konklúzje, en, hwannear wurde hja sichtber?
De hiele del haw ik my ôffrege oft it wol gefolgen hawwe sil. Faeks wie de hiele konklúzje foarbarich; faeks wied er basearre op spesifike omstannichheden op ien freedtojoun yn myn libben, sa en sa iet; faeks wie it de
| |
| |
rein. Fan 'e moarn by it wekkerwurden wie ik der noch sa wis fan, ik moast trochsette mei deiboekskriuwen. Op dit stuit wit ik it net mear. Ik bin bang dat ik, ûnbiwust of net, dochs útgien bin fan al of net forpakte stellings. It kin der ommers sa hinne lizze dat ik mysels stommegraech forwite soe dat ik dûmny bin, mar dat ik it net kin of doar, en doch likemin. Kin in minsk as ik folslein earlik en iepen wêze tsjin himsels? Of forslaen ik persoanlik likegoed yn mom- en blynkapen fan bidoelings en bybidoelings, winsken, eangsten en projeksjes? Doe't ik om kertier oer sawnen nei ûnderen gie en de siden fan justerjoun oerlies, koe ik it net keare, it gefoel dat alles skreaun wie yn in hite hel. En hoewol't ik net dronken hie, hiene de wurden deselde dwylsinnige bitsjutting as lêstendeis doe't ik in preek op drank makke. Dat ik nou lykwols trochset, nou en nou en nou, kin ik oars net útlizze as eangst foat 't preekmeitsjen, eangst en opwinning beide! Mei oardel ûre is it snein! Boppedat krij ik nocht oan it skriuwen sels, binammen dêr't it giet om deistige trivialiteiten. Hwat dat oanbilanget ûntjowt him yn my in domdryste frijmoedigens dy't my suver loksillich oer de lea giet, letterlik sa! Bytiden fiel ik my jongeseftich ûndogens, lykas nou, krekt as bin ik earne mei dwaende dat net mel. Ik haw in healûre op myn keamer sitten, yn piama. It wie in bispotlik gesicht, kin net oars, hoeder en learaer yn streekjespiama op syn studear. Dochs hie ik nocht oan myn singuliere útris (gewoanwei bin ik yn keamerjas) en tagelyk wille fan myn wille.
Hy skobbet de iene foet mei de oare. De flierbedekking fielt waerm en sêft oan. Bûten is it droech mar winich. De hjerst is bitiid fan 't jier, tinkt er. Wer kin er de eagen net fan de kaktus ôfhâlde. Hy hat hwat mei dy kaktus, hy wit net hwat dat is. Sneontomoarnen is it hús leech en still. Magda bliuwt langer lizzen, de bern hoege net nei skoalle. Hy is sneontomoarnen meastentiids ier wekker, wylst er him troch de wike gauris forsliept, tominsten net út himsels wekker wurdt. Ek de sneintomoarnen moat Magda him roppe. Allinne sneons is hy as earste ûnder, hwat him like binaud as lokkich makket. Tiden kin er troch it hús hinne swalkje, fan de wenkeamer nei de keuken, fan keuken nei studearkeamer. It loksillige gefoel fan it allinnewêzen is fuort sa gau't er it fielt, en dochs is allinne-wêzen de iennige manier om syn iensumens to forkringen. It wiene wiere wurden, tinkt er, freedtojoun, mar ik haw dy side út it skrift ropt: oase, woastine. As er nei de keuken rint om thé to setten, wit er ynienen dat it bûsboek fan 'e moarn net
| |
| |
iepen op 'e skriuwtafel lei! Unwissens en foldwaning dogge om 't hurdste.
Mei it thépûdtsje peilt er hieltyd de wetterstân yn 'e pot: jojojendewei krijt it wetter mear kleur, fan glinster-read nei brún-suver-swart. Even is er fan doel en bring Magda in kopfol op bêd, mar likemin as er skine litte wol dat it net goed giet mei 'm, wol er har yn it leauwe bistiivje dat alles yn oarder is. De gleone wazem slacht him tomjitte, as er weromrint nei de studearkeamer. Hy krijt de kop yn beide fûsten en sloarpet slim biskieden oan it hite focht. Hy is moarns sljocht nei thé, thé mei sûker. Hy docht der menuten oer om de kop út to drinken, menuten sûnder tiid en tinzen.
Foar alle wissichheit krijt er it bûsboek. Foar de moarne stiet der neat, foar de middei in petear mei de herfoarme kollega oer de kombinaesjetsjinst op snein de fjouwer-en-tweintichste to H. Hy koe oars net as op sneon, en dat wie fuort al in mislik trekje. Healwei twaën wie ik by him. It famke die de doar iepen. Hja wiene krekt klear mei iten. Ik mocht wol yn 'e studearkeamer wachtsje, ja ja! Syn studear is greater as minent, hy hat gâns mear boeken as ik. Hwerom doarst ik it net oan en freegje him letter (hy hat my tsien menuten wachtsje litten!) oft er se allegear lêzen hie? My tinkt, it wie om't ik der de man net nei bin en set oaren foar 't blok, hwa dan ek. Ik wit ommers dat er it trêdde part fan syn foarrie net forwurke hat. Efterôf bin ik bliid dat ik nearne oer praet haw. Hy mei dan in earsteklas opsnijer wêze, ik liz immen net graech it fjûr nei oan 'e teannen. En doch ik soks wol, dan wurd ik der sels minder fan. Lelt my net! Hy die alles al op papier en ik wie bliid dat ik oan bar wie mei skriftlêzing en gebedens. Hy de preek, ik it ramt. Hy bearde wakker fan de gearwurking fan ús beide tsjerken sa't dy nou op 'e hispel kommen wie, mar syn opteinens wie greathertich en alhiel fan eigen tsjerke út. Ik haw yn myn stilswijen blilies jown. Net dat it my nou yn 'e wei is, mar ik haw bilies jown, binammen foar syn gefoel! Achttjin-fjouwer-en-trichtich hie net wêze moatten, krekt as wist ik dat sels net. Kertier foar trijen wie ik fuort. Ik haw gjin freonen sitten ûnder myn kollega's, ek yn eigen formidden net. Haw ik überhaupt wol freonen?
Hy skout de lege thékop oan kant en flapt it bûsboek ticht. Hy komt oerein en krijt in boek út 'e boekekast. Hy blêddet en set it wer op plak, krijt oare boeken. By de mear resinte útjeften stiet in foto fan de skriuwer op it omkaft. Guon sjogge him lyk oan, glimkjend en neutrael; oaren slane de eagen del of stoarje yn in dizenich forline, of moat it harren takomst wêze? Hja hawwe brillen op en pipen oan. Hy kin se allegear, mar dêr is alles mei sein. De
| |
| |
keamerdoar giet iepen: Piet-Anton.
‘Is heit der al ôf?’
‘Ja, ik wie bitiid wekker. Sliept mem noch?’
‘Wit ik net. Hat heit it drok?’
‘Né, ik sneup mar hwat om.’
‘Ik koe net mear sliepe. Tom-Arie sliept noch.’
‘Der is thé foar dy yn 'e keuken. Moatst mem ek in kopfol bringe. Wolst dat foar my dwaen? Jim mem sil bliid wêze mei in kopfol thé op bêd.’
Hy hat Magda thé op bêd bracht. Ik wit dat it net goed to krijen is, mar ik haw mear op mei Piet-Anton as mei Tom-Arie en Tineke. Piet-Anton is gefoelich en brekber. My tinkt, hy rekket ûnder fuotten by syn klasgenoaten, lykas ik eartiids ûnder fuotten rekke. Ik slaen wer oan't projektearjen, hwant ik moat tajaen dat hy folle mear selsstannich is as ik doe, en hy hat minder to lijen fan syn solitair-wêzen. Hy stiet allinne, mar bisiket in wei to finen om fierder to gean. Lykwols, hy is to jong foar de tsjinstellings yn it bistean: freonskip en fijânskip, witten en ûnkunde. Ik woe him wol helpe, mar haw tofolle fan him wei. Piet-Anton is myn soan, ik bin syn helt.
Hy giet nei boppen, hânwasket en strûpt syn sneonske klean oan. Magda sit heal oerein mei twa kessens yn 'e rêch. Hja lepket oan har thé en sjocht hoe't hy de stúsjekoarden broek oanstrûpt, fornimt er. De wekker hat it krapoan heal wei achten.
‘Ik bliuw noch even lizzen. Koest net mear sliepe?’
‘Ik haw de hiele nacht min sliept.’
‘Moast jouns ek net sa lang trochwrotte.’
‘Ik haw der allinne hwat mear wurk fan op 't heden, ik wit net hoe't dat is. Mat it giet wol oer, haw dou mar gjin noed mei my. Jow dy noch even del, wy ha fan 'e moarn neat to forstriken.’
Hy giet nei ûnderen. Piet-Anton is al yn 'e klean. Hy sit yn 'e keamer to lêzen. Hy hat de radio oan.
‘Hwat in sliepkoppen, net?’
Hy sei it gekoanstekkerich en forwitend tagelyk. Faeks wie it yn wêzen inkeld forwyt, mar dan ûnder in momkape fan gekheit. Wy wiene allinne, fielden ús allinne, fielden ús ellindich en oan 'e oare kant wûnderlik noflik. ‘Sille we in ein to rinnen?’ frege ik. Hy seach my even forheard oan. Doe wist er sels, leau 'k, dat ik neat oars freegje kinnen hie. Wy diene de jassen oan. Ik liet de doar sêft yn it slot falle en fielde ynienen wer dat ûndogenske
| |
| |
gefoel út myn bernejierren. It wie droech, mar It waeide in stoarm. Wy akkoarten, wy soene de Boskreed omrinne. It earste kertier sprieken we gjin sprek. Ik wie bliid dat wy yn 'e wyn op hiene: ik fielde elke stap dy't ik die. Doe't wy yn 'e beammen rekken, boldere de wyn ús minder forheftich yn 'e earen. Lykwols, beammen kroanen, tûken kreaken en blêdden wiene ôfgryslik-dellis. Piet-Anton bigoun as earste to praten. Hwat klonk syn stim jongeseftich heech tsjin de wyn yn! ‘De harten wurde bang as it sa stoarmet,’ seid er, ‘se komme nel it lepen Steed mei dit waer. Sille wy nel it lepen Steed rinne?’ Wy rounen nel it lepen Steed.
‘Witstou hoefolle harten noch by ús yn 'e bosk tahâlde?’
‘Fyftjin noch mar. Se ha wer omraek oan 't streupen west, de rotsekken!’
Hja geane swijend fierder, en hwa't harren fan etteren neieaget, hâldt harren foar twa kameraden: Piet-Anton is great foar syn jierren. Hja komme by it lepen Steed. It gers stiet yn dûnkere weagen op it fjild.
‘Se binne der net, se binne it iepen fjild yn.’
‘Sille wy der dwers oerhinne?’
Harren postueren lynje foaroer tsjin de wyn. Beide hawwe hja de hannen yn 'e jasbûsen. Harren hollen steane nuveraerdich op harren rompen en dounsje, krekt as brekke hja, hieltyd by elke stap, troch in ûnsichtbere muorre hinne. De loft is griis en swart, de wyn hellet oan. Doe't wy wer yn 'e beammen wiene, bigoun it to reinen. Yn 't earstoan joech it tek fan blêdden ús biskûl, mar al gau spatten tsjokke drippen op ús jassen. Frjemdernôch hie ik gjin spyt fan ús ûndernimming. En, ik tocht, Piet-Anton likemin.
‘Wy kinne skûlje yn it hokje fan Jan Fûgeltsje.’
‘Dat hat er op slot, jonge!’
‘Né, it kin net iens op slot. Ik haw der wol faker yn west.’
Hja sette de sokken deryn en geane fan it paed ôf tusken de beammen troch. Hieltyd as hja leechhingjende tûken fansiden bûge slane dy in fraksje letter wiet kletterjend tsjin harren klean oan. Harren hier is swarter as swart. It hokje is swart en stiet middenmank strewiel en beamkeguod. De doar is iepen.
‘Hy kin hjir ûren tahâlde. Fûgels bistudearje, seit er. Hy seit net obserfearje of sokssahwat, né, bistudearje. Hy is hwat apart, leau 'k.’
Hja skodzje harren pelzen út as hounen. Op in bankje dat oan ien fan de beide koarte wagen fêsttimmere is, bikomme hja hymjend fan it hurde rinnen. It keamerke is in oase yn 'e stoarm. Hja hoege langer net to razen
| |
| |
om harren lûd forsteanber to meitsjen.
‘Hie heit hwat oan my fornommen?’
Hy wit sa gau net hwat er sizze moat. Dizze fraech komt him alhiel oer 't mad. Hy hie him sels stelle kind en hat it ûnderweis noch fan doel west ek, mar it wie gjin fraech om tsjin de stoarm yn to razen.
‘Né. Hoe sa?’
‘Omdat heit mei my rinne woe.’
Hy krijt in ûnsinlik gefoel fan skamte oer him: syn eigen soan freget him oft hy what oan him fornommen hat, en hy kin oars net anderje as: ‘Né, hoe sa’. Dat ‘hoe sa’ moat foar him slim pynlik wêze. En dochs, hy hat it witten: Piet-Anton pielt earne mei om.
‘Heit, ik leau net mear.’
Hy seach my lyk oan, net eangstich of wanhopich, mar liskâld seach er my oan mei syn goudearlike, dûnkerbrune eagen. Ik koe earst noch gjin wurd sizze. My tinkt, ik hie in tiidrek fan menuten en menuten noadich om syn wurden yn de krekte folchoarder yn myn harsens ôf to printsjen, leau, ik, net mear, ik, net, ik, leau, mear, ik, net, leau. Hy forneam wol, ik koe it sa hurd net foarinoar krije. ‘Né heit, ik leau net langer,’ seid er. Der wie gjin oandienens yn syn stim. Sels wie ik ek wûnderlik kalm. Syn bikintenis hie my even de skok jown fan in ynjeksjenuddel yn it weak fan 'e earm, mar de útwurking fan syn wurden wie doe myld en heilsum.
‘En hwat moat ik dêr op sizze, fynst?’
‘Neat, mar ik bin bliid dat heit it nou wit.’
Wy bidarren yn in lang petear dêr yn it obserfaesjehúske fan Jan Fûgeltsje. It die wol bliken, hy hie tige oer de saken neitocht en in bulte lêzen: ik bisaude my oer syn kundigens op it mêd fan 'e théology. Hy tortelde my dat er in perioade hawn hat dat er stiiffêst fan doel wie en wurd dûmny. Hy hat boeken by my ut 'e kast helle, lêzen en studearre, koarte meditaesjes skreaun. Mar hwat mear't er ûnder eagen krige, hwat mear't er twifele oan it bistean fan God. Hy die útspraken dy't Ik op dit stuit noch mar heal neikomme kin. Kin, wol of doar? ‘De théology makket God fan kant’, haw ik dêr sels al tiden gjin opwinende eangst foar hawn? Piet-Anton is syn tiid foarút. Of is it inkeld in kwestje fan earlikens en romte-meitsjen foar hwat him ynwindich oppenearret?
‘Dou moatst it my net kwea ôfnimme, mar hoe âld bistou nou? Ik wit net hoe âld astou bist, ik bin de tiid bjuster.’
| |
| |
‘Achttjin.’
‘Achttjin... Doe't ik achttjin wie, woe ik dûmny wurde. Eat oars haw ik nea gjin gedachten op hawn. En it wie my mienen, hwant dyn pake en beppe wiene der yn 't earstoan net foar. Hja wiene goed gerifformeard, sa net, mar hja wisten to goed hoe swier it amt wêze kin, en it kin swier wêze. Pake hat al syn libben âlderling west. Mar ik haw trochset. Ik soe dûmny wurde en ik bin it wurden. Hwerom? Ja, hwerom. Ik haw it my de lêste tiden al faker ôffrege, en, ik leau, it bigjint my hjir en dêr to daegjen. Net dat ik it nou samar sizze kin, né, mar der binne dingen dy't ik nou better foar 't forstân begjin to krijen. Sjoch, ik kin omraek preekmeitsje, hen, dou witst dat ik omraek preekmeitsje kin. Ik bin by steat en kom minsken oan't moed mei wurden, dat wit ik, dêr bin ik wis fan. Ik haw dy wolris forteld fan dûmny de Ridder. Nou, dat wie ek sa'n man, dy koe dat ek, en hy hat my ta foarbyld west. De Ridder hie in kear as lang gebet, wy hiene doe noch in lang gebet, dy hie doe mei de Kryst dit as lang gebet: ‘Heer, wij willen U er voor bedanken dat U zo'n 2000 jaar geleden hemel en aarde hebt willen bewegen om onze ziel en zaligheid’. Mear net. Lang gebet! Dat koe hielendal net, tominsten yn dy tiid net, mar it gie deryn, it hie de minsken hwat dien. Wurdlik hat er it sa sein, en dat wie myn styl. Sa woe ik ek de gemeente bispylje en wurdearring fine. Mei wurden, sprekwizen en taelboartlikheden. Mar by my wie it likefolle literaire bifrediging as leauwe, wit ik nou. Dat is in bikintenis... Mar der komt noch hwat by, of eins leit it yn mekoarrens forlingde, hwant alles draeit op wurdearring ut. Ik moat en soe wurdearring fine! Yn myn tiid hie in dûmny oansjen, en hwat hie ik doe in forlet fan oansjen en wurdearring. Bigryp my goed, dyn pake en beppe wiene pûrbêste minsken, mar hja hawwe nea net in soad ophawn mei harren bern, né, dat siz
ik forkeard. De bern wienen der by yn, dou bigrypst my wol. Wy binne ek altyd bern bleaun yn harren eagen. Net dat ik harren nou forwiten meitsje wol, mar it leit der nou ien kear sa hinne. Wy wiene bern en bleauwen bern. Mar hwat hie ik in forlet fan algemien akseptearre folwoeksenens. Ik moast dûmny wurde, preekje en wurdearring fine. En ik haw it foun, en fan pake en beppe, hwant preekje kin ik, bytiden better preekje as leauwe.’
De bui wie al lang oer, mar wy praetten fierder. En nea haw ik len fan achttjin jier forstanniger praten heard as myn soan Piet-Anton. Ik bin greatsk op myn soan Piet-Anton. En as ik earlik bin moat ik sizze: ik bin der
| |
| |
greatsk op dat myn soan Piet-Anton net langer leaut. Hy is by de tiid. Hy kin hwat ik net kin. Kin? Wol? Mei? In dûmny is ta it leauwen wize!
It is by alven as hja trochwiet by de pastorij komme. Magda skodhollet, mar hja geane der net op yn en fiele harren sterk yn harren geheim. Healwei tolven sitte hja meiinoar oan 'e kofje. Hja prate oer it waer, skoalle en tsjerke, mar twa fan harren witte dat hja langer gjin famylje wêze kinne. Sa wurdt it tiid om to iten. It wurdt op ‘en nij in âlderwetske bami sneon. It is droech, mar winich.
Nei it iten stapt er yn 'e auto. Hy moat prate mei syn herfoarme kollega M. over de kombinaesjetsjinst op snein de fjouwer-en-tweintichste to H. Hy giet nei syn pastorij om't syn bûsboek it seit, oars net.
Hwerom haw ik nou, nei krapoan fiif siden oer Piet-Anton, noch nocht, ja, oandriuw en skriuw oer myn minne wjerfarringen mei M. fan 'e middei? Ik hie myn wurden ommers oerlêze kind, twa of trije kear, om folslein ynsjoch to krijen yn de gefolgen dy't dit hawwe sil foar ús húshâlden, hwant gefolgen moat it hawwe. Piet-Anton is der de man net nei en forswij soks jierren en jierren, en it mocht sa ris to praet komme, lykas it fan 'e moarn by de kofje al hast to praet kaem. Bin ik binaud foar de konsekwinsjes en sykje ik dêrom myn taflecht ta dy kwezel fan in M.? Né, dochs net. Ik moat my uterje oangeande myn oanstjit en ik kin it litte en set syn bispotlikens op papier. En hoewol't dat fan Piet-Anton my gâns heger sit, kin ik net op bêd foar't ik him noch even moete haw, hjir, nou. Hy koe oars net as op sneon, en dat wie fuort al in mislik trekje. Healwei twaên wie ik by him. It famke die de doar iepen. Hja wiene krekt klear mei iten.
Sawn ûre. Fuort nei iten giet er nei de studearkeamer. Magda sjocht him freegjend oan - sneontojoun! - mar hy seit dat er noch eat foroarje wol oan de preek foar de middei. Hy wit, dêr is hja gefoelich foar. Even letter hat er al spyt fan dit forlechje, hwant as er him efter de skriuwtafel postearret, bikrûpt him it mislike gefoel dat er nou ek oer de preek gear moat. Hy hat de tekst noch net iens. As alles gewoan wie, soed er it nou slim binaud krije moatte, mar hwat mear't er der op omprakkesearret, hwat rêstiger as er him bigjint to fielen. Hy sil se wol in ear oan 'e kop naeije moarn, en oars mar net. Yndie, syn rêst is ûnforskilligens, en oarsom, en hy hat der frede mei. De kaktus stiet dochs op in forkeard plak: hy moat der hieltyd nei sjen, oft er wol of net. Hy hat hwat mei dat ding, hy wit sels net hwat. Hy hat yn gjin tiden wetter hawn, hy groeit net, mar bliuwt ivich grien; hy lit gjin blêdden falle.
| |
| |
Hurd en kâld stiet er yn it finsterbank mei in ûnwjersteanbere fanselsheit, as in stik húsrie, by wize fan tafallige stoel, by wize fan neat.
Hy krijt it skrift út it laed, mar leit it likehurd werom sa gau't er biseft dat se him oer it mad komme kinne. Joun, as alles sliept, sil er oan syn deiboek wurkje, de nacht út as it moat. Noch foar healwei achten komt er oerein. Hy sil joun gesellich wêze sa 't it heart. Man en heit sil er wêze sa't er it kin: kofjedrinke, twa jonge jenevers nimme, pinda's ite of wokkels, mar soks is in kwestje fan smaek. Hy komt de keamer yn. Syn stoel is leech en de tillefyzje stiet oan. Natuerfilms binne dochs moaijer yn kleur.
‘Ik kom sa by dy.’
De bern lizze al en Magda hat de nachtklean oan. Stikemwei sjocht er nei har boarsten, mar hja hat de bh noch om. Hoe lang is lyn dat er har boarsten sjoen hat? Hy wit it net, mar it is ek gjin punt, fynt er. Al lang is it gjin punt mear. Har fuotstappen wurde kreakjend wei op it heechst fan de trep, sliepkeamersdoar. Hy lit de stoartbak útrûzje en it is folslein stil as er it laed iepenlûkt.
| |
Piet-Anton leaut net langer!
It stiet der yn bihindige kapitalen. Kapitalen, om't it in lange joune wie en hy it suver net langer úthâlde koe. Kapitalen, om't dit de gearfetting is fan ien dei, dizze sneon, yn syn libben. Oerwinningskapitalen, mar hy is net by steat soks to biseffen. It duorret in pear menuten foar't er fierder kin. Dizze oanhef freget syn réaksje, mar hy fynt sa gau gjin antwurd.
PIET-ANTON LEAUT NET LANGER! Mar lit my by it bigjin bigjinne, as der noch in bigjin is tominsten. Somtiden haw ik it gefoel dat alles hwat ik ûnderfyn it bigjin is fan hwat nijs. Oan 'e oare kant is alles ai jierren oan 'e gong, mar ik haw de prosessen net yn 'e hân. De tiid ûntglûpt my, hwer is de ein? De ein fan what? Ik wie fan 'e moarn healwei sawnen wekker. Ik gie nel ûnderen, sette thé, en mei in kopfol fan dat sillich gleone focht bidarre ik op it studear. Myn bûsboek lei der net! Alteast, it lei net iepen! Ik ha myn thé opdronken. Ik woe werom nei de keuken, mar ik loek in pear boeken út 'e kast, samar, ik wit it net. Winliks woe ik mysels net op it studear hawwe, mar Piet-Anton kaem deryn, dat ik slet der, elk koe it sjen. Wy praetten sa't minsken prate dy't krek út 'e sliep binne: algemien, kwasi-persoanlik mar yn wêzen algemien. ‘Is heit der al ôf?’ frege er, en ik sei: ‘Ja’. Ik haw him frege oft er Magda thé op bêd bringe woe, hwant ik
| |
| |
wie it sels fan doel, en, my tinkt, ik hie it dien ek as hy net ûnder kommen wie. Hy hat Magda thé op bêd brocht. Ik wit dat it net goed to krijen is, mar ik haw mear op mei Piet-Anton as mei Tom-Arie en Tineke. Piet-Anton is gefoelich en brekber.
Hy skriuwt de nacht út. De wyn hat him deljown en it reint net langer. De kaktus stiet droech. mar hy wit, kaktussen kinne tiden sûnder wetter. De koekoek hat it al fjouwer kear snein hawn as er syn skrift yn it laed leit. Hy krijt in âlde preek foar de sneintomiddei en hat foarlopich neat om wekker fan to lizzen.
De snein set tige sneinsk útein: wynstil, droech en út en troch in flauwe gloede fan neijierssinne. De reiden steane brún en brekber yn 'e sleat, de tún is fol fan iere geheimen. Mar, my tinkt, elke snein is sneinsk, hwat foar waer it ek is. De sneinske sinne is gâns oars as de sinne troch de wike hinne, lykas ek de sneinske stoarmen gâns oare stoarmen binne as de sneonske - en de freedske -. De sneinske rein is likemin deselde as de rein op moandei, tiisdei, woansdei, ik wit net hoe't soks is. En ik haw my ek fakernôch ôffrege: is dit nou in forskynsel dat him inkeld by dûmnys oantsjinnet? Nou't ik dit skriuw, bisef ik ynienen dat ik gjin kollega's haw dy't ik hjirnei freegje kin, ik haw gjin freonen, en likemin haw ik net-kollega's by hwa't ik dit op it aljemint doar to bringen. Piet-Anton miskyn?
Hy bikliuwt de stoel mei de lange, knibbeljende trêdden dy't him eigen wurden binne. Hy wit, it is in foarm fan doelfêstens en ûnforskilligens beide. Binammen de lêste jierren hat er algeduerich oanstriid hawn en aksintuear it lêste: hwat langer hwat mear hat er nocht krigen oan it forridzjen fan it dûmnyseigen, lykas weardigens en dimmenens. Hy sjocht it hear oer: der is in soad folk fan 'e moarn. ‘Onze hulp is in de naam...’, gjin kop fansels dy't dat noch heart, en wit er sels wol hwat er seit? ‘Amen.’ Hy lit Psalm 42:1 sjonge: ‘Evenals een moede hinde naar het klare water smacht, schreeuwt mijn ziel om God te vinden, die ik ademloos verwacht.’ Soe der ek mar ien wêze dy't dit liet nei syn folslein eigen wearde as yntochtspsalm oanmerke kin? Hy leaut fan net. Hja sjonge it om't it sa yn siferkes op it tekstboerd oanjown wurden is, mar foar itselde jild hiene hja in oars fers songen. Hja wurdearje it net yn it ramt fan de earetsjinst. De ‘moede hinde’ wie in pear jier lyn noch it ‘hijgend hert’, mar it komt der net op oan, streupt wurdt der dochs. Fyftjin harten. Hy bisiket út to finen hwa't net meisjonge en dus
| |
| |
skuldich wêze kinne, mar it liet is ut en hy neat wizer. Dochs sitte hjir streuperts ûnder syn gehoar, hy is der wis fan. Mar hy hat de tiid hawn dat er mei preken de gemeente suverje woe. Hy wit dat soks gjin fortuten docht. Hy wit dat er op 'e stoel stiet om twifeleftige gefoelens to bifredigjen, net om libben en leauwe to foroarjen. En hy hat likegoed de tiid hawn om dêr mismoedich ûnder to wurden. Hoewol, as er even letter de Wet foarlêst komt dochs wer eat fan de morele master oer him, en hy wit, as er der alhiel wis fan wêze soe dat op dit stuit hartestreuperts yn dit formidden sieten, dat er harren dan it leksum lêze soe. Mar hy ís der ommers wis fan, mar lêst op 'eselde toan fierder. ‘Want dit is het grote en eerste gebod, en het tweede daaraan gelijk is...’ Hy kin it út 'e holle mar lêst sûnder de eagen fan it papier ôf to draeijen. De preek gie flot om't ik 'm foar it greatste part lêzen haw en sadwaende gjin sydpaden op koe. It lange gebet, of hwat eartiids it lange gebet wie, haw ik tige koart hâlden. Hwat ik sein haw wit ik net mear en ik miste elke oertsjûging dêr't sa'n gebet forlet fan hat, wol ik net guodkeap wêze. Ik haw hjoed gjin jongkeardel oansette kind ta in stúdzje théology, lit stean ta de kar foar it amt, en faeks haw ik him in protte ellinde bisparre. Magda hat my frege hwerom't ik fan 'e middel gjin nije preek hie, en ik hie my der ek better fan forwissigje moatten dat hja 'm nea net earder hearre kind hie. Ik haw my derôf makke mei it forlechje dat it in slim drokke wike west hie. Hja wist dat ik mar hwat sei, mar hat der fierder net op trochfrege. Hawar, moarn is it moandei, en dat is de dei dy't it fierst fan de earstfolgjende snein ôfleit. Moarn hâld ik sneon. My tinkt, ik gean mar to fiskjen.
De wiken geane foarby, de sneonen en sneinen, de moandeis. Alle jounen hâldt er syn deiboek by. Hy lêst hwat er skreaun hat en skriuwt hwat er lêze sil. En stadichoan krijt de foto syn skerpte, djipte en kleur. Bytiden is er wyld fan nijsgjirrigens nei it einrissultaet en is syn hân hast net to lêzen; oare jounen hat er eangst foar it byld dat him hieltyd skerper foar eagen komt to stean en flapt er it skrift ticht. Mar hy wit, hy hat keazen foar syn ûntmanteling en hy sil der foar stean moatte ek, as it hjoed net is dan moarn. Hy kin nou net langer foar himsels wei, en ek al soed er it kinne, hy wol it net. Hy is ûnderweis en sil gjin rêst hawwe foar't er syn bistimmingsplak foun hat. Mar it is mar de fraech, sil ik dán rêst hawwe? Hwer sil ik bidarje? Hwer kom ik út? Of wit ik it al en wol ik it net tajaen? Ja, my tinkt, ik wit it al, mar ik
| |
| |
wol it net tajaen. Ik wit hwer't ik bidarje sil, bidarre bin, mar ik krij dy wurden net op papier. As ik earlik bin, en hwat wol ik oars as earlik wêze, as ik earlik bin kin ik it sa opskriuwe. Mar né, hoewol't ik earlik wêze wol, ik draei der omhinne. Dy fjouwer wurden, ik krij se net op papier. Se gounzelje my nou al dagen troch de holle hinne, mar ik krij se net op papier, hjoed noch net, hwa wit moarn, hwa wit.
De dagen geane foarby. Hy trout en biïerdiget, bidt en docht húsbisites, komt gear en is allinne, lêst en skriuwt, azemet yn en út, en praet en swijt. De winter komt oan. Syn kaktus stiet droech, mar bliuwt grien, hurd en grien. Piet-Anton leaut net langer, mar hy komt alle sneinen yn tsjerke, en foar en nei it iten docht er hannen gear, de eagen ticht. Ik hie der hiel hwat foar oer as er op in kear foar it iten sei: ‘Jim bidde mar raek, ik net, ik pas’, mar hy seit it net. Hy leaut net, mar bidt. Bytiden kin ik him net útstean. En dan hyt it dat de jongerein sa earlik is. Ho mar! Hy is as de dea foar Magda en de gefolgen fan syn heidendom, hoe moat ik it oars sizze. Foar gjin jiid woe ik him misse en suver daegliks beakerje 'k my yn ús geheim, mar bytiden kin ik him net útstean. As it der op oankomt is er in leffert, in bangeskiter, in skytsek fan komsa. Hwerom hâld ik it mei him en haw ik him leaver as alle oaren? Ik wit it net, ik wol it net witte. Wit ik it dan?
De ûren geane foarby. Noch even en hy sit op 'en nij efter de skriuwtafel, en hy krijt op 'en nij it skrift út it laed, en hy skriuwt op 'en nij, en op 'en nij moat er yn 'e spegel sjen. Alle jounen op én nij moetet er himsels; hy hat himsels ommers forplichte om alle dagen op 'en nij himsels to moetsjen. It sil tiid wurde dat er it seemslear oer dy bisleine spegel lûkt. Of winliks is de spegel al lang net mear bislein en hoecht er himsels allinne mar lyk oan to sjen. Hy krijt de pinne en skriuwt dei en datum del, jier ek. Der sitte noch mar in pear wite siden yn it skrift, in stik of fiif-seis. Hy skriuwt: Hjoed skriuw ik foar it lêst yn dit boek. Ik bin der, en dit boek is aenst oerstallich: ik leau net mear. Gjin kapitalen, gjin útropteken, hwant hwat ik doch is inkeld noch it konstatearjen fan in simpel feit: ik leau net mear. Ik leau net mear, mear is it net, net mear en net minder. Ik haw de wurden delskreaun, yn'e folslein krekte folchoarder, ik - leau - net - mear, it stiet der, en it seit my neat. Al dy jierren dat ik mysels wiismeitsje kind haw dat ik leaude, al dy jierren wurde nou wei yn dizze fjouer wurden. De momkapen binne ôflutsen, ik stean yn
| |
| |
it neaken, en alle komplisearre leagen - en fordwynkompleksen romje harren plak yn foar ien simpel sichtbere wierheit. De winter komt oan, mar gjin snie of izel sil by steat wêze en leagenje it feit fan in hierskerp ôftekene lânskip. Ik leau net mear, ik krij der nocht oan en skriuw dizze wurden hieltyd wer del. Al dy jierren hie ik it skriuwe wollen, sizze wollen, preekje wollen, mar ik koe net, woe net, doarst it net oan. Ik leau net mear, en it seit my neat. It seit my neat, om't ik al dy jierren witten haw hwer't it op útrinne soe. Ik haw al dy tiid witten hwer't ik útkomme moast, it plak fan myn bistimming. It feit gie it net om, alinne de tiid. Net it ‘dat’, mar it ‘hwannear’. Dêrom ek is it proses gâns nijsgjirriger as syn útkomst. Mar hat it noch sin en gean al myn dwyl - en dwarrelpaden nei? It proses mei dan nijsgjirriger wêze, de útkomst is wichtiger: ik moat fierder. Ik bin gjin psycholooch of sosjolooch, ik bin dûmny, ik bin dûmny, théolooch net iens, né, dûmny. Ik bin in dûmny dy't net leaut: ik mitselje mei ien hân. Al dy jierren haw ik preken út it grifformearde boekje makke, ik haw myn gebetsjes opsein, myn leskes leard en wurden sprutsen, mar it gie twangmjittich en automatysk. ik haw my forsliept, om't ik net leaude; ik haw my net wosken en my elektrysk skeard, om't ik net leaude; ik haw yn myn bûsboek skreaun, ik haw de motor fan de auto oanslein, fûstke haw ik en ik bin de stoel opgien, ik haw troud, doopt en bigroeven, notulen tekene en gearkomsten presidearre, amen sein en halleluja, mar ik wist dat ik net leaude. Nou wit ik dat ik it wist! De foto is skerp, de trein stiet stil. Hwat sil ik dwaen? Sitten bliuwe en weromreizgje, of útstappe? Weromreizgje kin. Oant myn emearitaet sil ik mysels wiismeitsje kinne dat ik leau. Ja, sels nei dizze
útkomst kin dat. Ik hoech de kap mar wer op to setten en ik bin der. Ik haw al myn libben dûmny west, ik kin de regels en de wetten. Ik wit hoe't ik my hâlde moat yn dit amt. Utstappe? En dan? Ik soe de loftliddigens bitrêdzje, de folsleine iensumens ûndergean en in ûnbiwenber forklearre wrâld biwenje. En nou sprek ik noch mar inkeld fan mysels, net fan frou en bern, jild en forantwurdlikens.
God, as wy Jo mar net optocht hiene,
mar Jo wêzentlik bistiene,
God, hwat soe ik yn Jo leauwe
en ivich mei Jo in it kleare bliuwe
Hy seit de wurden lûdop, mar om him hinne bliuwt it stil. It is al let op 'e
| |
| |
joun.
Magda sil my falle litte as in bakstien. Hja is merakel wiis mei my, mar sil my skuldich forklearje, kin net oars. Troch my is hja dûmnysmefrou wurden en ik kin net oars sizze, hja is pûrgeskikt. Hja wurdt mefrou-ôf, mar dat net allinne: hja leat, ik net, dat is it forskil. Tom-Arie haw ik it nea net rjocht mei fine kind. Hy giet altyd al mear mei Magda op en út, hwat ik him nea kwea ôfnommen haw, krektoarsom, it joech my in gefoel fan bifrijd-wêzen. Tineke kin ik net. Hja is in sljochtwel fanke en tinkt net nei oer harsels. Gelyk hat hja, hwant hja hat gjin noeden mei dit libben ommers. Piet-Anton? Wy sitte op deselde weachlangte, sa't dat sa treflik sein wurdt. Mar hy is der de man net nei en rin mel my wei inkeld fanwegen it feit dat ik, lykas hy, net langer leauwe kin. Hy sil my oanhearre, mar myn bikintenis sil ús bân net bisterkje. Hy is nou ienkear slim yndifidualistysk ynsteld en elk moat, neffens syn oardiel, mar dwaen hwat himsels it bêste taliket. Hy rekkenet net samar geastessibben ta syn freonen. En ik haw him tofolle skoudere om syn freon wêze to kinnen, lykas ik alle bern tofolle skoudere haw, Magda. Dochs wiene wy doe melinoar ien, Piet-Anton en Ik. Mar hat hy dat ek sa field, of slaen ik wer oan't projektearjen?
Hy stoareaget lang nei de kaktus yn it finsterbank. Hy wurdt noch in kear gek fan dat ding. Grien en hurd.
De trein stiet stil, ik bin der. ‘Alle passagiers worden verzocht uit te stappen’, mar ik bliuw sitten. De ljochten geane út, it perron rint leech. Giet dizze trein hjoed noch werom? Hoe let is it? Ik sit yn it tsjuster en stek in sigaerke op. Even haw ik ljocht fan myn fjûroanstekker. Dan is de bom fallen en bin ik allinne op ierde. Utstappe? Of wachtsje op in nije dei mei ljocht en werom reizgje, werom hwerhinne?
Hy flapt it skrift ticht, komt oerein. Hy docht it ljocht út. Hy wol op bêd, sliepe en forjitte. Healwei de trep giet er lykwols werom. Hy knipt it ljocht oan, krijt it skrift, skriuwt. Ik haw hwat mei dy kaktus, en ik wit hwat. Yn gjin dagen hat er wetter hawn, mar hy bliuwt der gelyk ûnder, hurd en grien. As ik it wol, kin ik noch jierren en jierren leauwe. As ik it wol...
Hy rint nei de keuken en lit de blommejitter folrinne. Syn kaktus krijt wetter, mar it is him net oan to sjen. Hy stiet hurd en grien yn it finsterbank, astofoaren: hurd en grien. Kaktussen eigen.
(Noardeastpolder, novimber/desimber '76)
|
|
Auteursrechtelijk beschermd