Trotwaer. Jaargang 2

[p. 43]

Remco Heite bespreekt Sonde en Antifries

Sonde

‘Sa't it liket, hat de reboelje fan Trotwaer net folle oars opsmiten as dit hwat to let forskynde nûmer fan Sonde.’

Staat te lezen in Sonde 2 (eind juni).

Sonde, een tijdschrift met een gezicht. Dat wel. Naast ‘vrijblijvende’ bijdragen bevat het geëngageerde poëzie (Theodorakis), een strip revolutietheorie en -praxis en twee artikelen informatie over enkele kwalijke kanten van ons ekonomisch systeem. Terwijl voor de volgende aflevering een artikel over engagement wordt aangezegd. Sonde vertoont het gezicht dat, zie de redaktie, voor de hand lag: dat van de oppositionele (A'damse) student.

Maar of het genoeg is, dat gezicht? Er is de Trotwaerredaktie isolement verweten. Dat zou wel eens zo kunnen zitten: de afstand tot de ‘veertigplussers’ was een gevolg van generatiekonflikten en persoonlijke geschillen; de puplikatiekloof tussen de ‘Sondaars’ en Trotwaer berustte niet op andersgezindheid maar op gebrek aan kwaliteit. Dat vermoeden was met het eerste Sonde-nummer gerezen en het tweede lijkt het te bevestigen.

Afgezien van de gedichten van Marten Brouwer en de door Leo Popma vertaalde Theodorakis valt er weinig opmerkelijks te ontdekken. Misschien is er te weinig nieuws onder de zon. Zo snijden Johan Frieswijk en Jan de Nie de problemen van de konsenstratie in het dagbladwezen en van het groeiend aantal gevallen van hart- en vaatziekten aan. Aan beide verschijnselen is al zoveel aandacht besteed dat je je kunt afvragen of signaleren alléén nog zin heeft. Wat het stuk van De Nie wel ‘lekker’ maakt, is de stelling dat ons ekonomisch bestel genoemde ziekten bewust de vorm van een epidemie laat aannemen. Want ‘hwat de hertoanfal feitlik docht, is in goede oprûming hâlde ûnder de âlderein dy't net produktyf is en jild kostet. En omt in heech persintaezje daliks dea is en gjin lange forpleging fan noaden hat, giet dizze eliminaesje tige elegant en foardielich. De hwat jongeren dy't stjerre, komme net iens oan it AOW of it âlde-mantsjes-

[p. 44]

hûs ta, mar meitsje plak foar jongere, mear flexibele en faek better opliede krêften: in goede en ekonomysk soune trochstreaming...’

Sonde 3 wordt interessanter. Dat laat zich tenminste vermoeden. Behalve het artikel over engagement is een interview met Paul Rodenko aangekondigd.

Antifries

De tijd schijnt er rijp voor te zijn: na Trotwaer (min of meer), Sonde en Prym 19 nog een nieuwkomer: Antifries. Terwijl er in Groningen (nog) plannen bestaan voor een Alternatyf?

Een eerste aflevering van het ‘maandblad voor letteren’ Antifries verscheen in juni. In zijn voorwoord komt redakteur P. Bergmans met als voornaamste kriterium: ‘het gebruik van de Friese taal dient in geen enkel opzicht een reden van waardering te zijn. Taal is middel, geen doel in zichzelf. Dat handhaving van normen zoals deze ten koste gaan van de gehele Friese cultuur, is hier alleen maar een logisch gevolg van.’ Een beginselverklaring die, althans wat het eerste nummer betreft, in de lucht hangt. Evenals de naam Antifries. Want wat Bergmans doet is niet meer dan een zich afzetten tegen enkele lieden van de L'warder Courant. En niet omdat zij in hun handhaving van normen blijk zouden hebben gegeven van te veel waardering voor Friesland of de Friese taal. Nee hoor.

De voorgeschiedenis: In nov. '68 stonden er in de L.C. een drietal stukken van Anna Wadman over Hubert Lampo. In febr. '69 (!) stuurde Bergmans onder de titel ‘De strijdmethode van een provinciaal’ een ingezonden brief, ellenlang, waarin hij Wadman te lijf ging. Onder de gordel dacht ik. (Nu heb ik, als je het Bergmans vraagt, mijn mening te vroeg kenbaar gemaakt. Als de nog bijeen gehouden bovenbenen de geur van het nog geslotene reeds aankondigen, heeft verder lezen geen zin meer, zegt hij ergens.) De L.C.-redaktie was dezelfde mening toegedaan en nam Bergmans tegen zichzelf in bescherming door de brief retour te sturen, met de kwalifikatie

[p. 45]

‘bombardement met paardevijgen’. Waarop Bergmans goed de pé in had en kennelijk de tijd gekomen achtte Antifries in het leven te roepen.

Daarin wordt, om te beginnen, veel lelijks gezegd van ‘de oude heer N.’ (Noordmans). Ik weet wel, zoiets mag je niet zeggen, maar ik maak me sterk dat de eerste scheut Antifries tegen Noordmans gebrouwen is omdat die het retourbriefje had getekend. Als je zoiets doet moet je wel een slechte man zijn (‘scheinheilig, bevooroordeeld, dom laf’) en je stukjes ‘voze insinuaties’ en ‘stupide volksmennerij’.

B. laat waarlijk niets onbesproken. Het uit de school geklapte varieert van een typefout in het redaktiebriefje tot en met een telefoongesprek tussen Noordmans en B.

Van de L.C. deugt niets, mag niets deugen: mederedakteuren Ten Cate en Evenhuis worden met Noordmans over één kam geschoren, alsmede diens ‘lezende gemeente’.

Kun je over zoiets je schouders ophalen, moeilijker wordt dat als je leest (over Vietnam): ‘maar dat speelse element in de strijd, dat pleit voor deze militairen. Het is hoogstwaarschijnlijk de christelijke gevoelswereld die de oude heer N. ingeeft dat het verboden is met plezier te doden - maar het zou toch te mal zijn dat de Amerikaanse regering inging op verzoeken om koude, gevoelloze gangsters op expeditie te zenden.’ Noordmans had namelijk vastgesteld dat er in Vietnam ‘een wedstrijd in bombarderen en beschieten’ gehouden werd. Waaruit B. afleidt (jazeker) dat Noordmans bepaalde oorlogshandelingen afkeurt omdat hij zou vinden ‘dat de zaken niet voldoende perfect aangepakt worden.’ En dat Noordmans geesteshouding daarom ‘evenveel met waarachtig pacifisme te maken heeft als een roomsoes met een verzuurde condoominhoud.’ Op dezelfde pagina (31) vind je ook nog weer eens de opvatting gehuldigd, dat wij Nederlanders de Amerikanen inzake Vietnam niets te verwijten hebben omdat wij van 1945 tot 1949 nog in Indonesië geprobeerd hebben te halen wat er te halen viel. De onzin die al door zovelen (op radio, tévé en in de krant) is uitgekraamd.

Maar het mooiste moet nog komen: ‘Naar mijn mening is er in Vietnam, in de jungle, wel eer en roem te verwerven. Preciezer: volgens mijn volstrekte overtuiging sterven er dagelijks

[p. 46]

helden, ware dapperen, aan beide zijden. () Niemand kan immers het gebruik van fragmentbommen, het uitmoorden van dorpen en het verkrachten van vrouwen schuiven in de schoenen van de soldaat die zijn leven laat in deze strijd, wel misschien in het schoeisel van bepaalde politieke leiders die het zover hebben laten komen.’ B. zou, zoveel jaren na Nürnberg, beter moeten weten.....

B. is nog wel eens komisch, in al zijn cyniek. Vaak onbewust en ongewild, maar dat maakt het nog leuker. Bijvoorbeeld als hij opmerkt ‘Nederlandse romans worden in de Nederlandse taal, Friese niet geschreven.’ Grappiger nog is hij wanneer hij, bij herhaling, in eigen kuilen tuimelt. Eén: ‘Nobele verontwaardiging is een mooie zaak, dat blijkt wel.’ Twee: ‘Het zou, zoals de heer W. bij Hubert Lampo doet (vaste regel bij dagblad-kritici), kinderachtig zijn naar passende citaten te gaan hengelen.’ En dan volgen er notabene vijf aanhalingen uit ‘De overwinning van Bjinse Houtsma’ op een rij! Drie: ‘Het trucje is al even leuk als moeilijk: een zetfout=een schrijffout=een Freudiaanse vergissing.’ Zegt B. die juist heeft zitten doordrammen over een tikfout in het retourbriefje van de L.C.-redaktie!

De volgende formuleringen klinken uit de mond van B. ook zo koddig: ‘gedoe met beweringen en argumenten’, ‘dat hij met plat schelden meent zijn intellectuele reinheid te demonstreren’ en ‘de zinsbouw is in de voordeligste gevallen niet helemaal onjuist.’ Dezelfde mond die spreekt van ‘even moedig dan’, ‘waar hij ook nog evenals parallel naar verwijst’, ‘dat vele problemen om opgelost te worden vraagt’, ‘behoort zich af te weren tegen elke bijgedachte die zelf weer opborrelt uit...’ En wat zegt u van een zin als deze: ‘Voor iemand met elementaire smaak inzake het geschreven woord als draagster van de idee (hoe dit gesproken klinkt is duidelijk), gevoeligheid dus voor de Nederlandse taal, ook “communicatie-middel” wel te noemen: een grijze brij van afgesleten kreten.’ En gelachen dat we hebben! Beste Bergmans, brave borst.

Wat de kritiek op Wadman betreft, B. maakt bezwaar tegen de volgende ‘vileine strijdmethodes’: 1) de titel ‘Uren met Hubert Lampo’ is ‘geplunderd’ van Du Perron (‘Uren met Dirk

[p. 47]

Coster’), 2) de recensie is gesteld in populaire bewoordingen, 3) er is geïnsinueerd dat Lampo een bewonderaar van Hitlers nazi's kan zijn. Poeh, nietwaar? ‘Ik ben bereid de heer Wadman precies uit te leggen wat hij is, totdat hij begrijpt dat hij met zijn poten van Du Perron af heeft te blijven.’ Bergmans, de flinke jongen, de grote Du Perronbeschermer! Du Perron had het beter kunnen treffen.

O Jawel, B. kent zijn Tolstoj, zijn Multatuli en zijn Du Perron en dat wil hij weten ook, maar so what? Soms lijkt hij op de goede weg. Zoals wanneer hij Wadman kapittet dat het niet om de persoon van Lampo gaat, maar om de literaire kwaliteit van diens werk en (waarom gemakkelijker te zeggen als het moeilijk kan) ‘dat de romanstof -de inhoud- verband toont met de aanpassing van de auteur, de vorm dus.’ Vaak gaat hij dan toch weer scheef, d.w.z. in dit geval niet ver genoeg: ‘een roman in haar compleetheid van schrijver èn roman te zien, daar moet men dan weer Du Perron voor zijn.’ Voor iemand die een Maandblad voor letteren wil volschrijven, had B. beter op de hoogte moeten zijn. Goed, goed, literatuurtheoretici met achterhaalde opvattingen zijn er meer.

Geringer in getale zijn de kritici die hun heil zoeken in een scheldkanonnade. Als u weet dat Bergmans Wadman ‘een hufter’, ‘een stronthommel’ en ‘het doodschoppen niet waard’ noemt, weet u genoeg. De rest is zwijgen.

Remco Heite