Trotwaer. Jaargang 2

[p. 31]

Seksje letteren ‘Kultuerried Fryslan’

Yn ‘trotwaer’ supplemint 1 (19 sept. '70) is it tuskenforslach opnommen dat de WKF (Wurkgroep Kultuer Fryslân) opsteld hat nei de searje petearen dy't der de ôfroune moannen mei forskate lju west hawwe. It is dúdlik in tuskenforslach, dat oan de sittende Ried oanbean is as útgongspunt foar de needsaeklike foroaringen.

Under punt IV (voorstel tot overgangsfase) wurdt steld, dat der sa gau mooglik 6 wurkgroepen foarme wurde moatte, dy't dan elk 2 ôffurdigen leverje sille foar de nije Ried. De byldzjende kunstners hawwe in pear wike lyn op in sneon de seksje byldzjende kunst yn libben roppen. Ek foar de seksje letteren wie in datum pland, en wol op 3 oktober 1.1. De punten hwêrt oer praet wurde koe, wiene dellein yn in pear ûnderdielen:

A.	seksje letteren yn de nije kultuerried;
B.	hwa foarmje de wurkgroep;
C.	it sekretariaet;
D.	de ôffurdigen;
E.	de fierdere prosedure en f'ral oer
F.	de bydrage fan ek dizze seksje oer de troch G.S. oan de F.K. frege Kultuernota, hwêrt in f 20.000 foar útlutsen is.

Gerben Abma koe net in soad skriuwers wolkom hjitte; der wiene mar in stikmannich oanwêzich. Wol formelde hy dat in oantal minsken him skille hie, dy't efter de plannen stean. Nei syn ynlieding oer de prosedure oant nou ta, ûntstie in petear oer de 80 leden fan it skriuwersboun (‘40 potensjele skriuwers’, sei Sibe van der Meer). De oanwêzigen wiene fan bitinken dat it wol sin ha koe om de seksje letteren aensens yn Koartehimmen oppenij oan 'e oarder to stellen. Grif soe de hiele problematyk fan dêrút wei mei mear minsken better bisjoen wurde kinne. Om de diskusje dêrre noch hwat mear ta syn rjocht komme to litten, sille alle dielnimmers eksimplaren stjûrd wurde fan it ‘tuskenforslach’ en fan it ‘rapport’

[p. 32]

fan de sittende Fryske Kultuerried. Fierder hawwe Geart van der Zwaag en Willem Abma it plan in tal diskusjepunten op to stellen. Ik foar my tocht, dat it ek wol gaedlik wêze soe skematysk oan to jaen hoe't de nije Kultuerrie aensens eventueel wurkje kin, ek yn lannelik forbân. Sa't blike sil, kin de struktuer sa opsetten wurde, dat de iepenheit folslein wurdt, sûnder dat men forsylt yn in geâldehoer fan jewelste. De SEKSJE LETTEREN stel ik my op de folgjende wize foar wurkje to kinnen:

[p. 33]

Fortaling skema:

Der binne mear minsken as de skriuwers allinne dy't bilang hawwe by of bilangstelling toane foar de literatuer, hwêrút folget dat de ALGEMIENE GEARKOMSTE bistean kin út yndividuele persoanen (skriuwers) en út minsken dy't yndirekt mei de literatuer hawwe to krijen (redaksjes tydskriften en abonnees, bibleteekminsken, operaesje fers, literair museum, literaire redaksjes kranten en rono, útjowers en gean mar troch).

Sa'n ALGEMIENE GEARKOMSTE sil bistean út inskala fan minsken, in gearkomste dý't úteinlik middels de al bisteande krektoanjowne literaire ‘ynstellingen’, of direkt de foreaske wurkgroepen ynstelle moat. Dizze wurkgroepen sille gear moatte oan de problemen dy't forboun binne mei de literatuer en kultuer. Klykjes dy't it allegearre wol efkes foar elkoar bokse sille, kinne op sa'n wize fan wurkjen minder gau ûntstean. Boppedat sil elke wurkgroep forantwurding ôflizze tsjinoer de ALGEMIENE GEARKOMSTE. Ut in x-oantal wurkgroepen ûntstiet fleksibel ien koördinearjende wurkgroep, dy't nau gearwurket mei it bistjûr (de mooglikheit bistiet dat dizze twa gear falle, mar it is fansels net needsaeklik).

De koördinearjende wurkgroep ûntstiet diels ùt de foardracht FAN DE ALGEMIENE GEARKOMSTE (it kinne deskundigen wêze). It deistich bistjûr wurdt keazen troch it gehiele bistjûr, dat ek de skriuwer oanwiist (fansels lid fan it deistich bistjûr).

It skema jowt dúdlik oan dat der in greate iepenheit is yn it totale wurkjen. It wurk as sadanich kin yn ŵêzen nea stomp rinne, omt der in fleksibele biweging hin en wer is.

Ek de regleminten soene totael demokratysk wêze moatte, mei de klam op de forantwurdlikheit fan de ALGEMIENE GEARKOMSTE. De iepenheit yn rapporten, foarstellen en adfizen kin net greater, hwant ek op dit flak binne de gearkomsten iepenbier.

DE BISLISSINGEN FALLE NET MEAR SUNDER FOARM FAN PROSES, KREKT DE PROSESSEN WURDE OANTREKLIK (sûnder rjochter fansels).

[p. 34]

SKEMA KULTUERRIED (lannelik forbân)

[p. 35]

Fortaling skema kultuerried (yn lannelik forbân):

Ek dit skema sil lêzen wurde moatte op de wize fan ûnderen nei boppen. It akkordeart alhiel mei it prinsipe dat de seksjes de inisjativen nimme (fan ûnderen út). It skema fan de seksje letteren (niis útiensetten) kin yn dit forbân lêzen wurde as ien fan de 6 seksjes dy't foreaske binne, en elk mei twa fortsjintwurdigers yn de nij to foarmjen Ried oanwêzich binne. De seis seksjes sprekke tocht my foar harsels. Se kinne bisjoen wurde op de menier fan de letterenôfdieling: safolle mooglik minsken prate mei (sa'n opset jowt bgl. Freark Dams miening allinne in deskundige oan to lúken om de posysje fan it Fryske boek to bisjen fansels alhielendal gjin kâns, en dat is mar goed ek, hwant úteinlik sil elkenien der by bitrutsen wurde moatte, dy't yn't boek ynteressearre is, tocht my -strikel okt'70-). Elke seksje sil himsels fan ûnderenôf wiermeitsje moatte. De minsken dy't hwat dwaen wolle, krije yn dit systeem in reële kâns: binammen de ynbring fan elk yndividu apart sprekt in wichtige rol.

De nije Kultuerried bistiet dan aensens út:

a.	12 leden út'e seksjes	(3/5 part);
b.	5 deskundigen	(1/5 part);
c.	4 oerheit	(1/5 part).

De seksjes dy't harren foarstellen autonoom ynbringe (elke seksje stiet foar syn eigen plannen) hâlde mei 3/5 part de mearderheit yn de bislútfoarming en krekt dat is in nij, wichtich punt. De ‘kreativelingen’ sels meitsje mei it bilied út yn'e Kultuerried, dy't fansels yn de nije struktuer autonome rjochten krije moat (ek finansjeel: delegearjen fan macht fanút it provinsjehûs). It buro fan de Kultuerried is útfierder fan bislúten, en stiet de Ried op in folslein neutrale wize by (public relation, fleksibiliteit). Lykas de gearkomsfen fan de seksjes apart, wurde ek de byienkomsten fan de Provinsjale Kultuerried yn in iepen foarm hâlden.

3 ôffurdigen fan elke Prov. K.R. foarmje mei syn 33-en krekt 3/5 part fan de Rie fan de Kunst. Ek hjirre wurdt 1/5 diel foarme troch deskundigen, wylst it oare fyfde part troch de

[p. 36]

oerheit ynnommen wurde kin. De Rie fan de Kunst stiet yn direkte relaesje mei de Ministearjes (CRM is yn dit forbân wol it wichtichste, mar ek Sosjale Saken spilet mei as men tinkt oan de kontraprestaesjeregeling by de byldzjende kunstners). Yntusken kin der by oanheakke wurde dat in great part fan dizze nije struktuer noch yn diskusje is, binammen de rol fan de Rie fan de Kunst is noch lang net dúdlik bipaeld (delegeart de Minister, ja of né?).

As men nou de skema's (seksje en gehiel) oersjocht, is it net slim út to finen dat der in direkte trochstreaming fan ideëen, gedachten en tinkbylden wêze kin, rjochtstreeks fan ûnderen nei boppen. In wichtich foardiel fan dizze opset sil ek bistean yn it feit dat yndividuele persoanen it net mear keare kinne. Ynisjativen, ynformaesjes (bygelyks út de Rie fan de Kunst) spiele direkt troch nei ûnderen, en kinne bgl. troch ien kultuerkening(inne) net mear tsjin hâlden wurde. It systeem fan troantsjes en setels sil foargoed foarby wêze.

Hwat kin de seksje letteren bgl. dwaen:

advisearjend:	prov. kunstprizen, opdrachten, sammelwurk, bibleteek, subsydzjes, lannelike advizen, programma's radio en tv, boekewike, útjowersproblematyk, esf., esf.
útfierend:	delegeard foech g.s. oer ûnderskate punten, iepenbierjen fan advizen, forlienen fan opdrachten, bineamen personiel buro, ynstellen workshop mei in finansjele autonomiteit, bineamen fan in finansjeel frijstelde skriuwer, meibislissende stim yn de advyskolleezjes, mooglikheit ta it oanstellen fan bitelle (tydlik) adviseurs, esf., esf.

Boppesteande ideeën oer it demokratysk funksjonearjen fan de nije Kultuerried (hwêryn de seksje letteren) soe ik neame wolle it reële forfolch op ‘Fryslân -Status Kwo’ (trotwaer 2 '70).

[p. 37]

Lit my ta bislút de hoop útsprekke dat ek de (sliepende) leden fan it Skriuwersboun yn Koartehimmen echt meitinke wolle, en kinne, oer dizze oansteande foroaring yn de Kultuerried. It klemen fan twa sitten yn de to foarmjen K.R. is in neffens my hwat al to naïeve binadering fan de problemen. Ik kin my tominste min yntinke dat dizze twa minsken (dy't it tinkproses net meimakke hawwe) harsels nou ynienen omturnje kinne ta wiere demokratysearders. It giet hjir binammen net om nije yn to stellen troantsjes - en as Gerben Abma mient dat it wol sa is, dan is er der fier by troch - mar wol om it punt dat de Kultuerried in plak fan oerliz wêze moat, sa't Sjoerd Bijleveld al stelde yn trotwaer april '69. De strakke leijen fan de oerbistjûrde Ried moatte gewoan ynfette wurde, byneed trochknipt.

Hwant ek dit punt spilet noch wol reël in rol: stel dat it sittende stiftingsbistjûr úteinlik seit, dat it mar net troch gean moat! Hwat dan?

Wol, dan wurde de leijen resoluet trochslein, en wurdt de alternative Ried yn libben roppen. Soks moat men perfoarst net sjen as sjantaezjemiddel, hwant dat is it net: de útstellen fan de WKF binne fleksibel genôch, hie'k tocht. Sa fleksibel, dat de WKF net iens easket de hiele nota ‘Kultureel Perspektyf’ fol to skriuwen. Allinne, it ynfintarisearjen fan 10 jier kultuer moat de visy's op'e takomst net oerraze. Museums binne hjir al mear as genôch, en oars soarget de ôfdieling histoarje (Klaas de Vries) fan de Fryske Akademy wol foar it konservearjen.

JOSSE de HAAN