Trotwaer. Jaargang 2

[p. 6]

De lekken en brekken fan de kultus fan it elkoar yn 'e hichte stekken

Doe't ik forline jier de huldiging fan D.A. Tamminga omt dy 60 jier wurden wie en dêryn hwat forset hie op literair mêd, bywenne, riisden der wol in pear fragen. Krekt safolle dat it forlet om dit jier Ype Poortinga mei to huldigjen bij mij foarbij wie. Wie der bij dizze beide manifestaesjes gjin sprake fan forearing fan literaire en oare fortsjinsten fan Tamminga en Poortinga? En sa net is dan sechtich jier net hwat ryklik jong om op sa'n wize eare to wurden? Men soe der like goed in mislediging: in bijsetten yn it literair museum yn sjen kinne, of in troch al dizze aktiviteiten fan bûten ôf frustearjend effekt op it literair forfolch fan Tamminga en Poortinga fan forwachtsje kinne. Dan hawwe al dizze feestlikheden har doel goed mist. Ofsnijd en isolearre sille de hearen net frij har boarnen oansnije doare. Protten lju hawwe dizze biswieren blykber net rekkene.

As der al sprake west hat fan forearing komt it de forhearliking binei.

Dit aspekt kin ik muoilik omhinne: neffens mij is de forhearlike. Fansels, Tamminga en Poortinga hawwe har KAPASITEITEN: de taelbihearsking (fan it Frysk) fan Tamminga is it oernimmen wurdich, en de ‘dr.’ fan Poortinga bylket wol safolle dat er syn fortuten docht, foar Poortinga alteast. Tamminga hat in bijeftige dichter west, Poortinga haw ik nettsjinsteande syn ‘Elbrich’ minder heech as prozaïst as Tamminga as poëet.

Der hingje mei de oanbilangjende huldigingen lykwols foaral twa aspekten gear: dat fan de forhearliker en dat fan it jin forhearlikje litten.

Om mei it lêste to bigjinnen: it tsjûget nei myn bitinken fan in to min oan selsrelativearring en in tofolle oan ‘idelsucht’ jin sa yn 'e feestwatten lizze to litten. It hie fan nivo tsjûge as de hearen sein hiene: ‘huldigje? noch net, nea faeks’. Mar né, it hat bliken dien dat de forlieding fan it earbitoan him to great toand hat foar beide hearen. In ôffaller, hwant it tajaen oan in tofolle oan oerdied fan bûtenôf of binnenút is qualitate qua a-poëtysk.

Oer Poortinga bin ik minder forwûndere. Syn oanfurdigjen fan alle

[p. 7]

hulde liket tige goed yn to passen to wêzen yn it kompinsaesjestribjen(Adler) en dan sá dat de kompinsaesje minder ûntliend wurdt oan it subjektive binnen (hwerfan it gefolch b.g. is oerprestaesje) as wol oan it objektive bûten (fan oaren forsoarge bg. in huldiging). En dit dan fanwege it manko oan wierlik literair nivo.

De rol fan de forhearlikers is winliken folle gefaerliker en greater omt harren tal massaler is, harren driuwfearren faeijer binne. De forhearlikers, sij dy 't de dúdlike bihoefte hawwe om to earjen en to forearjen, somtiden yn komparative sin, faek útsjittend nei it superlative, rinne it gefaer har krityske sin to forliezen, dogge dat meastal. Sij jowe har del oan de knibbels fan de forhearlike mei it forrifeljende gefaer fangefolgen de projektive méganismen fan de minsklike geast oan selshuldiging to dwaen en dit dan ûnbiwust. Dit ûnechte individuële elemint by in massahuldiging moat altyd trochsjoen wurde omt dat in forfrissende rélativearjende funksje hat foaral foar de feestbaerch.

Mei dizze gedachten yn 'e efterholle mei it gjin wûnder hjitte dat ik hwat huverich de beide boekjes ‘Nôt oan Skeaven’, wijd oan Douwe Tamminga, en ‘Omgong troch 't lân’, wijd oan Ype Poortinga bigoun to lêzen. Neffens mij twa skriftlike uteringen fan dyselde oerforearing en ek ûnpraktysk. Hwant as de beide hearen 90 jier wurde -hwat ik se tawinskje- en se skriuwe noch hwat -hwat ik se ek tawinskje- kin der op nij bigoun wurde. Noch greater waerd dy huvering doe't ik lies dat beide boekjes útjeften binne fan de Fryske Akademy, de ynstânsje dêr't sawol Tamminga as Poortinga oan forboun is. Soene se dan kediisd ha oer har eigen jubileumútjefte, wie myn erchtinkende fraech. In tillefoantsje nei Keimpe Sikkema, saeklik direkteur fan 'e F.A., learde dat soks it gefal net wie.

Keimpe Sikkema: ‘Dizze beide boekjes binne útkommen yn 'e rige “Minsken en Boeken”. Foar dizze rige is in redaksje. Komt der in boek út fan in redaksjelid yn dizze rige, dan hat dizze redakteur gjin rjocht fan bislút. Uteinlik hat it bistjûr fan de F.A. it lêste wurd. Is dat foar útjefte, dan giet it mei syn plan nei in útjower ta oft dy it útjaen wol. Is dat net it gefal dan docht de F.A. it yn eigen bihear. Sa binne dizze beide útjeften yn't earst folslein bûten Tamminga en Poortinga omgien’.

[p. 8]

Dizze ynformaesjes om de formoedens net slimmer wêze to litten as de wurklikheit is.

Hwat de ynhâld fan de boekjes oanbilanget, dy rint wol likernôch parallel: De libbensrin, de taspraek dy't beide bij de huldiging yn auditive ûntfangst nimme mochten, oersicht fan publikaesjes fan en oer de skriuwers, brûkte skûlnammen, in kertiersteat en mear en minder swiete wurden fan J.J. Kalma oan it adres fan Poortinga foaral.

Om bij it bigjin to bigjinnen, els kin op side 5 fan ‘Omgong troch 't Lân’ lêze dat yn 1930 Ype's ‘suster trout mei I.J. de Keijzer en giet nei East-Ynje. Hja hie forpleechster to Rotterdam west’. Noch ôfsjoen fan it oerdreaune om de libbensrin to sketsen fan immen fan 60 dy't noch wol hûndert wurde kin, dit soarte fan ynformaesje jowt it gehiel in bot familair en absurd oansjen. Hwat kin it ús yn 'e fredesnamme skele dat Ype's suster forpleechster west hat. Dat de Fryske Akademy hjir syn seine oan jown hat. Fryslâns susters kinne moed hâlde.

Nou wyt ik wol dat de F.A. net allinne wittenskiplik to wurk gean hoecht. ‘It Fryske folk en syn kultuer’ moatte ek - it stiet yn 'e statuten- har gerak krije. Mar sokke ynformaesje hat mei alle trije Folk, kultuer en wittenskip neat fan dwaen. Sa is der mear en it gehiel krijt dertroch in forsearre oansjen. In bipaeld net spektakulearre libbensrin moast opfleure wurde troch de meast ûnnoazele feiten to formelden.

Nei de namme fan de man dy't de feestrede skreaun hat trije kear riede: Douwe Tamminga.

Nou moat mij daliks fan it hert dat de rede fan Tamminga oan Poortinga mij gâns better foldocht as dy fan Jo Smit oan Tamminga. Tamminga's wurden drippe minder fan sjerp en rinne minder mei de lympôt as Jo Smit sines. Tamminga bigiet sels mei in ôffaller dy't er fan Poortinga to forwurkjen krige: it forhael ‘Noedlik Doel’. Mar oan Poortinga's skôgjend wurk koe men al gau it ‘krityske en krekte’ merkbite.

As biwiis derfoar nimt Tamminga in sitaet út in krityk fan Poortinga fan 1933 dat mutatis mutandis nijsgjirrigernôch noch altyd fan tapassing is op de hjoeddeiske mentaliteitskleau:

‘Dizze nije generaesje hat in oare libbensstyl as de Jongfriezen. Hja mist dy hjar pathos, mist ek hjar kosmyske skôging, wol der ek neat mear fan witte. Hja is nofterder, hurder, minder literair

[p. 9]

faeks, ek primitiver, en dêrtroch direkter fan utering. Frjemdernôch forfalt Tamminga yn in herhelling as er in eintsje fierder Poortinga al wer as kritikus ûnder de lins nimt, nei 't er al oardel side wijd hat oan Poortinga as poëet dy't er kwalik west hat. En dat nei oanlieding fan Poortinga's bisprek fan -trije kear riede- Freark Dams ‘Under fjouwer eagen’:

‘Nêst forfine literatuerminske is (Freark) Dam ek gewoanefolksjonge. Wy hoopje dat er beide bliuwe mei en binne binijd hokker ûntwikkeling op sa' iere foarmbihearsking folgje sil’.

Tipysk dat Dam noch efkes neamd wurde moast? Né tipearjend.

Oer Poortinga as prozaïst hat Tamminga in ôfweage oardiel bisletten yn in sitaet fan Anne Wadman. Boeken fan Poortinga: Elbrich, Ik haw in man stellen, Duvel op Grienlân. Mar as Tamminga seit dat Poortinga gjin lêst hat fan âldmannige a priori's freegje ik mij al ôf oft de man yndie gjin muoite hat mei it akseptearjen fan de nijste ûntjowings en de lju dy't har dermei bisibbe fiele. Ek Tamminga wijdt inkelde sinnen yn rounút priizgjende styl oan Ype: ‘Nou't Ype Poortinga it sechste krúske op 'e rêch kriget, wurdt it tiid en hat it sin ús wurdearring en tankberens ris yn 't iepenbier út to sprekken foar hwat er de jierren lâns foar Fryslâns literatuer en kultuer, en dus ek foar ús, út 'e wei set hat. Dat is mear as in bytsje. En op dat wurk passe wurden as: wittenskiplik gewisse, literaire smaek en forantwurdlikheit, mar ek trou en trochsetten.’

Dat is hiel hwat. Ik misgun it Poortinga net, it is allinnich de fraech oft in normael mins it opbringe kin. En foar hwa't it in frage is, dy litte har sokke wurden net oanlynje en nimme se net yn 'e mûle.

Ek fan J.J. Kalma loovjende wurden oan it adres fan Y. Poortinga. It kin net op. Hwat folget yn it boekje (sjoch boppe) is foar Poortinga maklik hwant as oersjoch fan dit en fan dat sil it wol goed yn mekoar. Mar hoefolle lju soene der bliid mei makke wêze en meitsje dizze útjefte fanút dat eachpunt forantwurde?

Hwat ‘Nôt oan skeaven’ oanbilanget, de libbensrin fan Douwe Tamminga hat sa't dy biskreaun wurdt al hwat mear fan himsels as dy fan Ype Poortinga. Wy witte nou bg. dat Tamminga yn 1925 ‘Bij it timmerjen to Frjentsjer bij baes W. Annema Fsn.’ west hat. ‘Lid fan de grifformeerde Knape- en Feinteforiening’ wie. ‘W. Bilderdyk lêst en Isaäc da Costa’. Mar yn 1934, yn 'e maitiid noch wol,

[p. 10]

is der hwat bard, ik sil't jo fortelle, dat makket yndruk: Tamminga ‘bout simmerhúskes op Skylge’. Yn 1943 wurde Tamminga en Wibe L. Nauta, de heit fan Lolle, de heit fan Wibe Werner, buorlju. In ûnnoazel feit, mar it forklearret faeks it redakteursskip fan Lolle W. Nauta yn 'e Tsjerne.

De taspraek fan Jo Smit fine wy hir ôfprinte ûnder de titel ‘Dat wie D.A. Tamminga’, holden op 22 novimber 1969. Hwat Smit ynnommen hat foar 't er syn speech hâldde wyt ik net, mar it sil wol net ‘ien sûnder sûker’ west hawwe.

De kaloryske wearde fan alles hwat men oan swiets bijinoar bisobje kin, hat Smit blykber de energy jown om it yn dizze taspraek bisinke to litten. ‘It dichtersskip fan Tamminga’ is syn wiere fortsjinste seit Smit. Nearne om hear, mar neffens my is it in gave. Neist alle mooglike oare dingen kipet Tamminga's solidariteit der neffens Smit út. Smit hat blykber ‘“L' Homme Révolté” fan Albert Camus lêzen, hwant seit er “Frijheit en solidariteit” binne tige mei inoar forboun’. De gefaerlike earbied foar it geny fan Smit -op him sels ek al wer in faei teken yn it ramt fan dit artikel- wurdt der faeks lytser troch as men de boarnen fan syn útspraken oantoant. Dan docht al gau bliken dat der mear liend as oarspronklik tinkwurk bij sit.

(sjoch fierder side 12 e.f.)