Trotwaer. Jaargang 1

[p. 88]

R. van der Leest / It is net allegearre pop dat der skreaut

It Freeslik Feest
yllustraesjes: Anne de Vries
fersen: Barthle J. Laverman
Miedema Pers, Ljouwert, 1969

Yn it earste oankommen foun ik ‘It Freeslik Feest’ in meinimmend boekje. Moai modern omslach, moai ljochtjowend kleurke, moai glêd papier, moai hânsum formaet, moai leech pryske (f 3,90).

It sjocht der fan bûten en binnen nijsgjirrich út. Dat is al in wichtich pluspunt, binammen foar in Fryske bondel. Mei biskieden middels in aerdich boekje gear to stallen, is in pretaesje op himsels.

Elke side tsjûget fan in hechte gearwurking tusken yllustrator en dichter. De tekeningen binne op de fersen makke, mar se bliuwe net forsiersels sûnder mear. Se helpe mei de sfear op to roppen, jowe hjir en dêr oanfollings op de tekst, sizze soms mear as de gedichten sels.

Om my hie de dichter ek in stikmannich fersen op de tekeningen makke. Dan hie der in wikselwurking west, nou is it ienrjochtingsforkear: fan fers nei yllustraesje, de tekening ûnderstipet de tekst.

Op elke side stiet de tekening boppe en de tekst ûnder, by greatere tekeningen of teksten komt ek earst de yllustraesje en dan it fers. In pear ôfwikings fan dit fêste skema hie ik wol sa aerdich foun. Binammen op dy siden dêr't de yllustraesjes suver deselde toanwearden hawwe en hast like great binne. (siden 16-17, 22-23) De strakke fette letter dêr't de gedichten yn printe binne, is as tsjinstelling mei de rounere détailrike yllustraesjefoarm in goede kar.

Dit hwat de presintaesje oanbilanget. Om de ynhâld sels syn gerak to jaen, moat ik dochs yllustraesjes en fersen apart bisprekke. Hwant folsleine byldfersen, dêr't min in skieding tusken tekst en tekening by to lûken is, steane yn It Freeslik Feest net.

De swart-wyt yllustraesjes fyn ik treflik, allegearre, op ien nei, dy't my to gewoan en sfearleas is. (side 10) Der sit hwat Jugendstil yn alle tekeningen, mar oare eleminten jowe der just bikoaring oan. De gesichten mei har greate stoarjende eagen dogge my tinken oan ikonen.

[p. 89]

Der binne stille dreamerige tekeningen mei in frjemde fegetaesje. En tekeningen dy't ûntwerpen foar brûnzen sieraden wêze koene. By de alderbêste tekeningen, meast sletten foarms mei lytse hokjes fol détail en in pear rêstige flakken, sjoch ik sels kleuren. De branderige kleuren fan in âld glês-yn-lead finster.

Dizze moderne, mar net skreauwerige tekeningen, mei har dreamerige mar net leave sfear, meitsje my nijsgjirrich nei mear wurk fan Anne de Vries. Hy soe ris in pear opdrachten krije moatte, of miskien kin er sels in bondel mei poëtyske grafyk gearstalle.

It peil fan de fersen is neffens myn smaek net oeral like heech. In pear fyn ik fijn. Dat binne dy gedichten dêr't Barthle J. Laverman ienfâldich en biskieden yn bliuwt. Dêr liket er my it meast himsels to wêzen. Dy gedichten kin ik yn komme: se bylkje net mear as se binne.

Op side 28 stiet sa'n gedicht. Mei de tekening fan it berneholtsje yn de memmeskerte der boppe, is dit foar my it hichtepunt fan de bondel.

dream
berntsje dream
doch dyn eagen wer ticht
dû soest gûle ast' se iepen holdst
dû soest it bloed sjen
en it geramt
doch dyn eagen ticht
en dream berntsje
lykas ik dreame wollen hie

Hwat minder, mar noch altiten net mislearre, fyn ik de gedichten dy't notysjes sûnder mear wêze wolle en ek binne, of dy't mei selsspot ûnlustgefoelens forwurdzje. Dit bygelyks (side 9): ‘moarns bitiid / as ik op myn seksfyts / troch de deade strjitten ryd / bin ik myn ear / net feilich fan / de piipjende boarren / dy't yn in wylde draf / efter my oan drave’.

Mar as de dichter it op de surréalistyske, mystike of kosmyske toer goait, kin ik him net folgje. Dan grypt er my letterlik en figuerlik to heech, dan kin er net wier meitsje hwat er sizze wol. It minste gedicht fan de hiele bondel fyn ik ‘iis’ (side 10), dêr't de haed-

[p. 90]

letters ek noch folslein oerstallich yn binne: ‘ik ha it gefoel / dat'k der elk momint / trochsakje kin / falle / nea weromkomme / dêr ûnder / sjoch ik swarte skimen / it liket my tige skoan / dêr / ik rin dryst troch / men moat nou ienris hwat weagje / foarsichtich earst / it hâldt better as'k wol woe / dounsje dan mar / Hwerom DOUNSJE jo hjir / op 'e tegels fan 'e NIJSTED / to LJOUwert’.

De ‘fjûrtrompetten’, knokelhannen’, ‘lôgjende aeijen’, ‘mûntsen yn reade gewaden’, ‘atoomdampen’, ‘maeikatten’ dy't oare gedichten stoffearje, kinne my net oertsjûgje. Allinnich foar in pear, dy't yn har soart ek wer de ienfâldichste binne, meitsje ik in útsûndering. Dêr komt it wol oer. Lyk as yn dit (side 25): ‘tûzenjierrige / fjûrmaster / bûcht syn rêch en / follet de aeiskalen / mei baernende wyn / de hoastjende god / wachtet’.

In goed foarbyld fan de gearwurking tusken dichter en yllustrator ta bislút. As men op side 31 lêst: ‘it rûkt hjir nei wyn / en de krûden dy't / om my hinne groeije / meitsje my sa loom / dat ik my deljow / en sliep’, dan is dat op himsels neatsizzende. Mar it wurdt subtiler en krekt even oars as oars as men de tekening der njonken sjocht. Dêr leit in lichem yn in deakiste wylst rounom klaproasbollen waeksje.

As Laverman neilit syn gedichten op to blazen, mar it ienfâldich hâldt, hoecht er net bang to wêzen dat se to gewoan wurde. Dêr is er dichter genôch foar.

Gearfetsjend is myn oardiel: ‘ja’ foar de yllustraesjes, ‘soms’ foar de fersen.

In bondel dy't binammen de jongerein oansprekke sil? Lit ‘It Freeslik Feest’ ek lêzen wurde troch âlderen, dy't miene dat jeugd en seks en protest en geskreau synonimen binne.