|
| |
| |
| |
Tr. Riemersma / Dona nobis pacem?
It muoit my dat it maertnûmer fan Trotwaer mei it artikel Vivat Academia dat foar de Uterter konferinsje forskine soe sa let útkaem, hwertroch't it punt 3 út 'e Tajekke (s. 113), dat binammen foar de Ljouwerter Krante bidoeld wie, de skyn krige ûntkrêftige to wêzen. Nei de Uterter konferinsje mar noch foar it útkommen fan Trotwaer skreau N(oordmans) nammentlik in leaf haedartikel oer de Akademy-saek. Dochs hâld ik út dat de Ljouwerter net yngien is op 'e haedsaek en dat myn ‘punt 3’ net in slach yn 'e loft wurden is. De haedsaek wie en is net de útbou of de ûndergong fan 'e frizistyk, mar de haedsaek is it gewrot en gedonder en gebliksem fan bipaelde persoanen, de rankune, de klykjesgeast, en it gebrek oan solidariteit mei de forhûddûke. Dat lêste slacht op W.J. Buma dy't - yn tsjinstelling ta hwat ik yn Vivat Academia skreaun haw - nèt reglemintair ôfgien is as bistjûrslid fan it Taelkundich Wurkforbân, mar om't er der gjin nocht mear oan hie. Myn konklúzje - dat fansels in ynsinuaesje is, mar hwat sil men yn dit stadium biwize - is: Buma woe der net by wêze as de bui boppe Feitsma losbarstte. (Hwant de loft stie al jierren as in brijwein.)
It giet net om saken, it giet om persoanen. D.A. Tamminga forsint him yn syn ynstjûrd stik yn 'e L.C. fan 8.8.1969 as er mient dat der sprake is fan in hetse tsjin 'e Fryske Akademy. Der is sprake fan ûntofredenheit en forûntweardiging oer it hâlden en dragen fan û.o. D.A. Tamminga.
D.H. Kok slacht de planke mis as er skriuwt (De studie van de Friese taal- en letterkunde, s. 50): ‘Het is dan ook volstrekt onmogelijk om, zoals sommigen willen, de Akademy te negeren en een eigen weg in te slaan. Afgezien van het feit of het juist en waar is (dat kan ik niet beoordelen), acht ik een artikel als dat van Trinus Riemersma in Trotwaer op zichzelf al schadelijk, al wil ik Riemersma niet van kwade trouw beschuldigen. Een dergelijk stuk
| |
| |
levert geen enkele bijdrage tot een oplossing, maar kan de partijen alleen maar verder van elkaar brengen. “Progressief” en “conservatief” zullen elkaar moeten vinden om samen te bouwen aan de toekomst van de frisistiek!’
Men moat hast wol konkludearje dat Kok my rekkenet ta de ‘sommigen’ dy't de Akademy negearje wolle. Hoe krijt er it yn 'e plasse? Hy kin dat yn myn artikel net lêzen ha. Mei elkenien wol ik de biwende wei lâns, mar ik haw der biswier tsjin dat inkele bistjûrders fan 'e Akademy en dy't har dêr ta opsmite dogge oft de dyk allinne fan har is en persoanen dy't har net noaskje yn 'e sleatswâl reagje.
‘Ik geloof dat men wel eens al te gauw vergeet de belangrijke waarde die de Fryske Akademy gehad heeft en nog heeft voor de ontwikkeling en stimulering van de wetenschap in en betreffende Friesland.’ Dat leau ik net; ik leau al dat Kok forjit dat de fortsjinsten fan eardere en tsjintwurdige bistjûrders en funksionarissen fan 'e Akademy gjin frijbrief binne om Feitsma in poat út to draeijen en Meijering as in lêstige mich to bihanneljen. En dat siz ik net om't ien fan myn sibben, wilen Tsjet-muoi, kreamheinster wie to Ferwert - hwant it útwikseljen fan famyljegegevens hat yn dizze diskusje net folle sin - mar om't ik mien dat de wierheit sein wurde moat en dat men net oansjouwen komme moat mei neatsizzende frazen en biskuldigingen oan it adres fan MEN en SOMMIGEN.
Mar oer it rjocht en de plicht fan it sizzen fan 'e wierheit skine Kok en ik fan miening to forskillen. Myn Vivat Academia is skealik, ek al soe it wier wêze (- nou, it strykt wol aerdich mei de feiten -): ‘geen enkele bijdrage tot een oplossing’. Hy hie it ek wol tusken skrapkes sette mocht, hwant it is in sitaet út.... it Tajekke fan Vivat Academia (punt 2, 6).
Mar by al syn krityk op my seit Kok net hoe't er sels de partijen tichter byinoar bringe wol. Ik bigryp likegoed wol hwat syn ‘oplossing’ is: Feitsma moat har by de bisluten fan 'e hearen dellizze en Meijering moat net trochsangerje oer ûnbiandere brieven en Trotwaer moat net mear stokelje. Der binne fan wjerskanten miskien wol flaters makke, dat is minsklik, nou Kok, mar nou't de saken der sa ta lizze moatte wy net trochwrokje, mar forjitte en forjaen, en ien fan hert en ien fan sin wêze ‘om samen te bouwen aan de toekomst van de frisistiek!’ Kompleet mei útropteken.
‘al wil ik Riemersma niet van kwade trouw beschuldigen.’ Jaja, jins mûle priizget my, mar jins hert hat him fan my ôfkeard.
| |
| |
Ik biskuldigje jo, achte Kok, fan it neamen fan wierheden as kij ynsté fan dè wierheit, fan it forkeard lêzen fan in artikel, fan it forkeard lokalisearjen fan in konflikt, fan it net bioardielje wollen fan it wierheitsgehalte fan in artikel dat jo wol bioardielje kinne en fan it ier en ûntidich réstean mei de alle ûnrjocht bidekkende ‘mantel der liefde’. It giet, Kok, net om progressyf of konservatyf of om de wurking fan in 4-taktmotor, mar om it ynkorrekte optreden fan offisjele en offisjeuze Akademy bistjûrders.
Jan Jelles Hof hat yndertiid sein dat de persoan fan Kalma foar him in saek wie. Ik wol gjinien fan 'e minsken dy't yn dizze affaire in rol spylje op har dieden fêstspikerje en ta in saek meitsje. Dat liket my de forkearde wei om út it probleem persoanlik bilang tsjinoer saeklik bilang to kommen. Feitsma, sa waerd har sein, soe har yn it bilang fan 'e saek weromlûke moatte, har persoanlik bilang moast wike foar dat fan 'e frizistyk. As dit al in wiere tsjinstelling wie soe ik sizze wolle: it is better dat de hiele frizistyk nei de hel giet as dat ien minske omkrûmte bylein wurdt. Mar it is gjin suvere tsjinstelling: saken binne út harsels net wichtich, se binne wichtich foarsafier't minsken se wichtich fine wolle. It bilang fan 'e Akademy en fan 'e frizistyk is it bilang fan in protsje hobbyisten, pielders, pluzers, sneupers, nifelders en wurdtsjepoepers, hwerfan't guodden har binammen ynteressearje foar it objekt fan ûndersyk, en oaren har mear foar it persoanlike oansjen dat de bidreaunens yn it wurdtsjeplúzjen har jowt. Feitsma moast wike foar oare minsken dy't har net lije meije en dy't har efter saneamd saeklik bilang forskûlje.
H.T.J. Miedema wol der op side 5 fan it konferinsjeboekje op út dat de depresje yn 'e frizistyk mei to witen is oan ‘de heilloze spellingstrijd die nu al jaren voortduurt en ook taelkundigen verdeeld houdt.’ Oan 'e formulearring to sjen hat Miedema it ek net op 'e nije stavering bigrepen. Mar hwat wichtiger is: taelkundigen meije oer de stavering fan miening forskille, mar deskundigen ek? Der binne taelkundigen dy't, as men se de opdracht jowt út in rychje foarwerpen - in skoech, in balpin, in doaske kakau, in foneem, in pûdtsje swiere sjek, in tube contracep - it foneem to sykjen, fan dy opdracht neat tolânne bringe.
Ik wol hjir op ta: as der ûnder taelkundigen striid is oer de stavering, lykas Miedema seit, dan net op groun fan har taelkundich ynsjoch, mar op groun fan har gebrek oan taelkundich ynsjoch en mear noch fan in gebrek oan wittenskiplike ynstelling: it jin ûnbifoardiele
| |
| |
opstelle kinnen tsjinoer in objekt. De taelkundigen dy't oer de stavering stride dogge dat net mei wittenskiplike arguminten mar mei de arguminten fan 'e panikerige dwarsbongelders: as de nije stavering ynfierd wurdt skriuw ik gjin wurd Frysk wer!
Ik mei derop wize dat der in foriening ta bistriding fan 'e nije stavering oprjochte is, mar gjin foriening ta bistriding fan 'e âlde stavering; dat inkele skriuwers drigeminte hawwe gjin letter wer skriuwe to sillen as de nije stavering ynfierd wurdt, mar dat gjin inkele skriuwer sein hat de pinne dellizze to sillen as de âlde stavering net mei gauwens ôfskaft wurdt. Der is sprake fan in iensidige striid - allinne tsjin de nije stavering - hwerby't de bilangen fan oaren net achtslein wurde en de fatsoensnoarmen yn 'e papierkoer bidarje. Hwa ûntflechtsje it petear en komme mei ultimatums? Hwa foarmje presjegroepen? Hwa geane op har streep stean? Hwa komme mei drigeminten fan net mear skriuwe wollen? Hwa stride mei wittenskiplike arguminten dy't neist it jiskefet foun binne? Hwa wolle de skriuwers har publikaesjemooglikheit úntnimme? Hwa driuwe de kwestje sa op 'e spits dat in ridlike oplossing hwerby't de forskillende partijen har gerak krije net mear moogliik liket? Hwa soargje foar safolle mooglik herry en tamtam opdat de bangbroeken skrieme sille fan dona nobis pacem?
In woltikend minske sil tusken anti-nije-staveringskampanje en it gefal-Feitsma miskien gjin kausael forbân lizze wolle. Mar dat forbân is der wol degelik. Sy is net de iennige en de slimste propagandist foar de nije stavering, mar wol dejinge dy't it meast opfoel en al earder troch oare dingen de measte wjerstân oproppen hie. Hawwe de nije-staveringsbistriders Feitsma ta sûndebok keazen om tagelyk in oare, âlde rekken mei har lyk to meitsjen? Of hawwe dejingen dy't Feitsma net lije mochten mar har foar de stavering net bot ynteressearje dochs de staveringsreboelje oangrepen as stôk om de houn to slaen? Sakssahwat wol ik biweare. Mar biwize kin ik dit forbân nea, om't de gefoelens fan wjersin en wraek troch de dragers sels ek net analysearre binne. Redelike motiven sil men noch mei gjin forgreatglês fine. Ynsté fan mei har yntelliginsje hawwe de hearen fochten mei brute autoriteit: men soe Feitsma wol even as in skaekstik sette en slaen; men soe mei in stûf ultimatum hiel Fryslân wol even op 'e knibbels twinge. Yn beide gefallen in great forsin, en mear as dat. Hwant nou't de autoritaire ballon bliken docht yn Fryslân net mear op to gaen mar nei ien pjukje mei in sigarettepeukje yninoar sakket, docht tagelyk bliken dat de hearen per- | |
| |
soanen dy't oant doe ta solidair mei har wienen forspile hawwe: it bistjûr fan 'e Fryske Akademy jaget Miedema tsjin har yn 't harnas; de útjowers forspylje it bitrouwen fan har skriuwers. Hoe binne de helten fallen.
‘Misschien spelen ook tegenstellingen tussen de oudere en de jongere generatie een rol en daardoor tussen behoudende en meer democratisch ingestelde figuren.’ Dat wurdtsje ‘daardoor’ haw ik gâns biswier tsjin. Ik leau net dat in demokratyske ynstelling it privelege is fan 'e jongerein (as men dat wurd noch al brûke kin by minsken fan fjirtich jier). Ik leau net dat Feitsma derút mitere waerd en dat Meijering syn brieven ûnbiandere bleaun binne trochdat dy beiden in snjit jonger binne as de bistjûrsleden fan 'e Akademy en likemin dat de reden derfan is dat de dosinten oan 'e VU hwat mear demokratysk ynsteld binne. Mar dit is inkeld to witen oan it feit dat de leden fan it deistich bistjûr fan 'e Fryske Akademy thús gjin fatsoen leard ha.
Miedema hat it grif sa net bidoeld, mar men soe syn wurden útlizze kinne as goedpraterij: de Akademylju binne nou ienkear hwat âlder, dat sadwaende binne se hwat bihâldend, dat sadwaende... Kom nou! Miedema wol it moai hâlde, to moai. Mar it feit dat er yn maeije in kear potfordomme sein hat - mei men oannimme - is yn alle gefallen in reden om tankber to wêzen.
Ik soe eins it forslach fan 'e Uterter konferinsje bisprekke, mar it nedichste moat earst.
It boekje soe útjown wurde troch de Akademy, mar dat koe neat wurde doe't bliken die dat Feitsma, Meijering en Osinga yn har taspraken gâns krityk hienen op 'e Akademy-bisluten. ‘It soe gewoan delkomme op bismoargjen fan eigen nêst,’ skriuwt Tamminga. (L.C., 8.8.1969). Mar der wie ôfpraet dat it boekje troch de Akademy útjown wurde soe. Dat de Akademy it efternei net mear útjaen woe, is lullich. Mar it slimme is net dat se sein hawwe: wy forpoffe it, mar it slimme is dat se earst bisocht hawwe om de teksten - de krityske passaezjes deryn - wizige to krijen. P. Gerbenzon neamt dat yn syn brief fan 24 july ‘sensuer’, mar dat wurd is my to ûnkrekt. Sensuer docht tinken oan it reade poatlead, oan publikaesjeforbod, oan brânsteapel en deportaezje. Mar soks hat hjir net pleats hawn. It boekje is lykwols forskynd en Miedema is net yn in konsintraesjekamp tolânne kommen. It kin wêze dat mefrou Miedema tonei net mear knippatroanen fan mefrou de Vries liene mei, mar dat is dan ek de iennige ‘straf’. Ynsté fan sensuer soe
| |
| |
ik it leaver neame wolle: it op hoflike wize ûnderdrukken fan krityk. De taktyk sil west ha in mingsel fan morele druk, fan it spyljen op sentiminten, fan it klamlizzen op solidariteit en âlde freonskip. De taktyk fan jin earst yn 'e ruften lizze en jin dan forneuke.
Mar hwat yn 'e goedichheit moat Tamminga it bilied fan 'e Akademy fordigenje? Is hy in soarte fan bistjûrslid op artikel 8? Hy mjit him dy kwaliteit al oan as er, neffens syn ynstjûrd stik, yn Utert bisiket Meijering to ronseljen foar it foarsitterskip fan it Taelkundich Wurkforbân. Ik soe mar yn 'e wurdboekseal bliuwe as ik him wie, hwant it iennige dat er birikt is dat net Jut, mar hysels op syn kop krijt.
Hwant Tamminga skriuwt ûnwiere dingen. ‘Alle minsken dy't frege wiene foar it foarsitterskip, iepen komd troch it forstjerren fan prof. Fokkema, hiene foar de ear bitanke.’ Hjir wurdt bidoeld: frege troch it Akademybistjûr. Mar dan wurdt der noch in essinsjeel stik fan 'e wierheit forswijd. Tamminga hie der oan taheakje moatten: ‘De hear G. van der Woude, fan hwa't it Akademybistjûr wist dat er in bineaming ta foarsitter oannimme soe, is net frege.’
Sa binne de feiten. As Tamminga dat net wist, hie er it yn Vivat Academia lêze kinnen, en as er my net leauwe woe, hie er van der Woude skilje kinnen. Dat haw ik snein 17 augustus ek dien: Van der Woude fortelde my dat er net troch it Akademybistjûr, mar ‘troch oaren’ frege wie foar it foarsitterskip fan it Taelkundich Wurkforbân. Ik haw der net op yn frege hwa't dy oaren wienen, mar it is dúdlik dat dat op Feitsma + Gerbenzon sloech.
Hwerom hat it Akademybistjûr Van der Woude net frege? Oan syn kapabelens kin it net lizze: learaer Nederlânsk, dosint Fryske grammatika oan 'e Noardlike Leargongen, foarsitter Afûk, redakteur Iduna-rige, foarsitter fan 'e Brede Staveringskommisje dêr't Utstel I en Utstel II oan to tankjen binne. Hwerom hat it Akademy bistjûr Van der Woude net frege? Om't Van der Woude ré wie mei Feitsma gear to wurkjen en der alle kâns wie dat it in goede gearwurking wurden wie. It Akademybistjûr hat allinne minsken frege hwerfan't it wist dat se net mei Feitsma yn 't bistjûr fan 't Wurkforbân sitte woenen, en lju fan hwa't it wist of forwachte dat se wol mei Feitsma gearwurkje woenen, hat it om dy reden net frege. Hoe krijst it foarinoar, sil de lêzer skodholje. En ik freegje it mysels ek ôf: hoe krij 'k it yn 'e kop. Mar dy't in bettere forklearring wit, moat it mar sizze.
| |
| |
Hwat langer 't men jin yn 'e saek fordjippet, hwat mear 't it jin wearzget. Mar de smoargens ûnder it flierkleed skouwe soe allinne yn 't bilang wêze fan minsken dy't der in rotsoai fan makke ha. Dona nobis pacem? Dat soenen se wol wolle! Graet onriocht moet ma wraka mit krefte.
En nou: De studie van de Friese taal- en letterkunde en dêrút, om't dat it meast nijsgjirrich is foar Trotwaer-lêzers en om't ik de oaren net bioardielje kin, it referaet fan Galama. Saevis tranquillis undis - sa moat er dêr stien hawwe. In aerdige lêzing fan in aerdige man dy't heel goed is yn 't sitearjen fan hwat pommeranten by biskate gelegenheden út it wurk fan oare pommeranten sitearre hawwe. Dat is gjin flauwichheitsje sûnder mear fan my: Galama hat gjin eigen ynbring yn dizze lêzing mar linet tsjin útspraken fan oaren oan. Earst tocht ik, hy hat dochs sels ek in plan: ‘De Akademy kan stimulerend en coördinerend optreden en ze doet dat ook. Het meer dan 700 bladzijden tellende handboek voor de Geschiedenis van Friesland, vorig jaar verschenen, is daar een bewijs van. Het plan bestaat om tot een soortgelijk handboek voor de literatuurgeschiedenis te komen. Er wordt daarbij gedacht aan een samenwerking tussen enkele redacteuren en verscheidene deskundigen.’ Mar as by it neipetear bliken docht dat Feitsma en Poortinga tsjin sa'n plan binne, achtet Galama it ek ‘niet nodig met een groot handboek te beginnen.’ It plan sil dus net fan him west hawwe, oars hie er it wol fordigene. Mar fan hwa is it dan wol ôfkomstich?
Galama forwiist nei myn stikje (Trotwaer 1969, 68-69) oer it plan fan deputearre Van der Mark om in literatuerskiednis fan 'e jierren 1900-1940 skriuwe to litten en seit dan: ‘Het verdelen van de werkzaamheden, het naar voren brengen van vondsten en vragen zou een aantrekkelijk agendapunt voor het Literair-histoarysk Wurkforbân kunnen zijn.’ Ja, dêr hie ik doe fansels ek wol oan tocht, mar neamd haw ik dat Wurkforbân net om't it - en Galama soe dat witte kinne - al jierren net mear bistiet. In jier of sawn lyn hat Jan Wybenga foar it Literair-histoarysk Wurkforbân sprutsen oer syn bondel Barakkekamp en dat sil de lêste gearkomst west ha. Doe is it Wurkforbân mei stille trom bigroeven en it bistjûr (Poortinga en Van der Woude) hat himsels omfoarme ta redaksje fan 'e Iduna-rige. Dy hint fan Galama hat dêrom gjin sin. Of it Literair-histoarysk Wurkforbân soe earst op 'e nij oprjochte wurde moatte, en dat kin fansels.
Yn alle gefallen kin hjirút blike dat Galama net sels de opdracht
| |
| |
krigen hat dy skiednis to skriuwen. Van der Mark hie neffens de krante it plan dy opdracht oan ien persoan ta to bitrouwen, en om't ik noch fan 'e literaire adviseurs fan Van der Mark in wurd to hearren krige oer myn útstel, noch fan Deputearre Steaten in lilke brief krige dat ik my net mei oerheitssaken bimuoije moast, haw ik oannommen dat Trotwaer yn hofrounten net lêzen waerd en dat dy opdracht allang ûnderhâns gund wie.
Mar dy opdracht leit der blykber noch, oars hie Galama der wol fan witten, mei men oannimme. Wurdt it noch hwat? ‘Wij willen nog al eens perfectionisten zijn. Daarom ben ik een beetje huiverig voor het omschrijven van desiderata, vooral als we daaraan toevoegen, dat die op korte termijn vervuld dienen te worden!’ seit Galama. Moaije filosofy, hear! In forlechje foar it gemis oan inisiatyf grif.
Der moast nou dochs marris avensaesje makke wurde mei dat plan. De opmerking dy't R. Straatsma makke by it neipetear folgjend op Galama syn referaet, dat der ‘behoefte (is) aan een literatuurboek voor het M.O. met meer nadruk op de moderne dan op de oude literatuur’ kin dochs ek net sûnder mear oan kant lein wurde? Deputearre Van der Mark soe ris bigjinne kinne mei it gearbringen fan in ploechje minsken dy't hwat doel hawwe oer it to bihanneljen tiidrek, dy't witte hoe't sa'n projekt útfierd wurde moat en dy't út ûnderfining witte hwat it ûnderwiis freget.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd