|
| |
| |
| |
Tr. Riemersma / My komt de wrake ta
It wie net it ôfgryslik swarte en efterlike doarp dêr't it doe foar útkriten is. Jawol, der hat in journalist in pak op 'e hûd hawn en der is in tv-kamera fynslein. Mar al kin men soks min goedkarre, bigryplik is it wol dat de jongebazen yn elke nijsjager in lekskoaijer en lasterder seagen. De earste kommentaren hienen der net om lygd: in doarp mei midsieuske seden, heksejagers, finen dy't op snein op swarte klompen nei tsjerke reizgen, in bifolking dy't út yntylt ûntstien wie. Folle gjin genôch. Men moat net miene dat de jongebazen de saek dy't him dêr ôfspile hie goedkarden, mar dy ûnreedlike skelderij yn 'e kranten en foar de tv, hwermei't in blaem op it hiele doarp kaem to lizzen, dêr hienen se har nocht fan.
It wie in boeredoarp dat der yn dy krite net útkypte. It sintrum wie frij lyts, mei ticht opinoar in kafé, in smitte mei benzinepomp, in pear winkels, in kapperssaek en njonken de tsjerke noch in snackbar. Der wienen forskate útbuorrens en noch mear forsprate boerespultsjes. Mar út it eigentlike doarp wei koe men de hiele gerjochtichheit lang net oersjen, hwant it wie in beamrike oarde.
Ek hwat it geastlike libben oanbilanget lei it der net oars hinne as yn 'e buordoarpen. De dingen fan it leauwe waerden earnstich nommen, en de Bibel hie in great gesach. Fornijingen, nije ynsjoggen en eksperiminten moasten de lju neat fan ha, en de kranten dy't se liezen weefden op skriftuerlike grounen ôf mei de nije biwegingen yn en om de universiteiten. Elke foroaring yn leauwe en liturgy waerd sjoen as in forwettering, as in wrâldallyk wurden. God hie syn Wurd - hwermei't hja de Bibel bidoelden - ienris jown en dat Wurd soe men steanlitte en it net nei eigen gefallichheit ombûge. Dat treastrike én skriklike Wurd jildde foar hjoed en foar jimmer.
De tsjerke yn it doarp makke diel út fan in lyts forbân dat syn eigen organisaesje en syn eigen synoade hie. In eigen dûmnysoplieding net, dat de oankommende learaers moasten kolleezjerinne op de universi- | |
| |
teit dy't navenant noch it suverst yn 'e lear wie. En men mocht hoopje dat it forkearde dêrre gjin fet op harren krige.
Even bûten it doarp stie in fan planken en golfplaten oplutsen bouwurk dat men de Evangelisaesje neame kinne soe. Ek dêrre reizgen twaris snein hwat minsken hinne dy't mienden dat de tucht net goedernôch syn gerak krige yn 'e doarpstsjerke en dy't har dêrom ôfskaet hiene. Yn alle doarpen wienen hast wol sokke lytse ploechjes, mar hja hienen har net forienige om't de reden fan 'e ôfskieding foar it iene groepke gâns oars lei as foar it oare. Elk doarp hie syn eigen lokale tsjerkeskiednis en -skuorring.
De foargonger fan 'e Evangelisaesje wie in timmerfeint fan in lytse sechstich jier. Syn âldste soan naem foar him waer as er út stel wie en in jongere soan wie diaken. Hja wienen mar minmachtich en suver allegear famylje fan inoar. It hele doarp wie nammers oan elkoar bisibbe. Dy't in man of frou út in frjemd doarp krige, sette him ek meast earne oars nei wenjen. Nijkommelingen wienen der net. De dokter en de polysjeman en de postkantoarhâlder koe men net as sadanich oanmerke. Har bloed mong him net mei it doarpsbloed. Dat bleauwen bûtensteanders.
Hja wienen op harsels en hja koenen har eigen wearde. Men koe harren konservatyf neame. Ja, mar dat wie har bigjinsel net. Se wienen grif ré it nije yn to heljen, mits it goed wie. Se gyngen to riede by de Hillige Skrift en kaezen en karden, dit wol, dat net. Wol in trekker, gjin tv.
Unleauwigen wienen der net, ûntsjerkliken wol. Guodden fielden har net thús yn 'e tofolle reglemintearre en ynstitusionearre tsjerke en koenen de wei nei de Evangelisaesje ek net rjocht fine. Inkelen sille de tsjerke opsein hawwe om rúzjes en âlde kwestjes, ek by harren sil dôch it weibliuwen út 'e gemeente in net bifredige wêzen ta eigentlike oarsaek hawn hawwe. Hja sochten de mear persoanlike omgong mei de Hear, thús, op it lân, by it fé. Tusken God en harsels woenen se gjin gebou en gjin learstik en gjin groepskode pleatse. Hja hienen in frijere omgong mei God en mei de Bibel, en in sekere familiairens wie harren grif net frjemd, mar frijsinnich wienen se perfoarst net. Hja libben mei de earnst en de humor fan it Alde Folk, hja koenen har mei in grap ekskuzearje tsjinoer de himelske Heit, as de earste de bêste spotter, mar tagelyk leauden hja net allinne oan God, oan syn lieding en oan 'e wûnders dy't er die, mar it wie foar harren fûle werklikheit.
Sa'n húshâlding wenne der oan it Houtpaed op in lyts en ear- | |
| |
moedich spultsje sa't se dêr safolle stienen. Der wie hwat bou by en hwat greide. Der gisele in houn it keale hiem op en del en der rounen in mannich hinnen troch de bargejister. De fitraezje siet stiif ticht en foar de ruten siet in keal oan 't tsjoar. De baksakker lei op 'e kop op it bakslid en it strjitsje derneist wie sûkerskjin.
Greuling skreauwen hja har. De boer, Harm, wie in lytse sechstich jier, in bihindich man ûnder de platte swarte pet. Syn frou hie him seis bern skonken en dêroan ûntliende hja in seker plak yn 'e hûs. Der wienen fjouwer jonges en twa fammen, en gjinien derfan wie troud. De âldste soan fan in fiifentritich jier wenne net mear thús. Hy hold ta yn in âld stiennen hok dat lang lyn ta bargehok tsjinne hie by in pleats dy't dêr stien hie en dêr't nou noch in oergroeide heap pún fan oer wie. Hy hiet Kees, mar hy waerd algemien ‘de klûzner’ neamd. In frjemde jonge wie it, dy't mei gjin mins omgong hie en net iens alle dagen de tûzen meter nei hûs roun mei in gettenizeren pantsje yn 'e hân om hwat iten op to heljen. Hy skynde dêr op in ûngaedlik hoekje lân dat syn heit hierde to arbeidzjen, mar nimmen wist oft er ea hwat út 'e groun helle.
De twadde wie in faem fan goed tritich dy't altyd warber wie, likefolle op oarmans as op eigen lân. Hja wie altyd fleurich en hie in rûm hert. In hantaest wurk wie se net bang fan. Spitich wie dat se fan it iene nei it oare jachte, en oeral útroun om hwat nijs oan to pakken, sadat har by einsluten suver neat út 'e hannen kaem. Dat wie nou ienkear sa, dêr waerd om glimke. It waerd fleurige Jo graech forjown. Slimmer wie dat hja deselde warberens ek yn it stik fan 'e bysliep sjen liet. Sûnt se in jier of sechstjin wie hie se, lykas alle fammen dêrre, mei jonges omgong hawn. Mar wienen de oaren al ridlik gau yn in twongen houlik forsyld, sa't de measte houliken ta stân kamen en hwat foar in slimme sûnde jildde, Jo like ûnfruchtber to wêzen. En sadwaende wie by har it foarhoulikse geslachtsforkear net in tydlik en normael kwea, mar in kwael dy't mei de jierren noch oanboaze. Se krige har nocht nea, se koe der net sûnder. De manlju fan har jierren wienen allang troud, dat frijers kamen der net mear. Se moast it fan 'e biten en brokken hawwe. Troude manlju dy't har forliede lieten, âldfeinten, widners, en it meast noch fan 'e jongebazen ûnder de tweintich. Jo koe it neat skele, as se mar in man hie. Se skamme har der net foar, likemin as in bist. As se der sin oan hie dan tilde se de rokken op en loek de broek út.
De twadde soan, Jaep, wie in rêstige jonge, dy't it meast fan allegear nei syn heit útskaeide. Hy arbeide by frjemd mar sliepte thús.
| |
| |
De tredde soan, Bearend, sei syn heit fan dat er in frommis wêze moatten hie mei de namme Martha. Hy werkte dei oan dei, sekuer en krekt, dêr miskearde neat oan, mar in wurd oer de djippere dingen fan it libben ûntkaem him nea. Hy die noait mei oan it petear fan heit en de oare bern en makke him derôf as er deryn bihelle waerd. Men soe hast tinke dat der neat yn him om gyng. As heit frege: ‘Jonge, komt it wol goed mei dy?’ Dan sei er stéfêst: ‘Wiswol.’
De twadde dochter, fan twaëntweintich jier, wie it noch slimmer mei steld as mei Bearend. Hwat by him oan wjersin nei bûten kaem as ûnforskilligens wie by har fijannigens. Se moast der neat fan ha. Se hie jierrenlang yn fijanskip mei har heit libbe en wie doe de hûs út gien. Se stie yn 'e winkel yn 't doarp en bleau by har wurkjower to sliepen. Inkeld sneins kaem hja noch wolris yn 't âldershûs, en dan sieten hja suver as frjemden foar inoar oer en dienen har bêst om freonlik to wêzen en de teare punten to mijen. Janne gyng forlern, dat wisten de âlden en hja hienen har der by del lein. Jierrenlang hienen hja bisocht it fanke yn oarewei to krijen, mar it hie net sa wêze mocht. En nou hie God dizze lêst fan harren skouders nommen. Se wenne net mear ûnder itselde dak, it wie har bern mar amper mear. Bearend, dêr moasten hja noch striid foar fiere en foar bidde, mar Janne wie trochskrast.
De jongste soan? Ale, wie net in dregenien. It hie lang in meagere, spjochtige jonge west. Alle sykten en kwalen wienen sines. Tiden wie er thúsbleaun fan skoalle, en letter doe't er de skoalbanken ûntgroeid wie hie er it lânwurk mar amper oan kinnen. Nifelje en prutse, dat gyng. In hikke meitsje, jerappelbakken spikerje. Mar it swiere wurk, né, dêr wie er to licht foar. It iennige dat er mei leafde die wie lêzen. Alles lies er byinoar, dat is to sizzen: alles hwat foech joech. Heapen forsliten en kapotte stichtlike wurken hie er trochnommen en bisocht to bigripen. En graech mocht er tsjin heit en mem, en ek wol tsjin Jaep, fan syn kennis opjaen. Dy priizgen him mei mjitte, wel, hy moast mar goed syn bêst dwaen. It wie ek in aerdichheit sa't de jonge studearre. De jonge, sa seagen hja him, al wie er nou folút tweintich. Hy bleau de Benjamin en ûnbiwust holden hja him jonger as er wie. Se harken tagenegen nei syn praet, mar namen it net al to earnstich. Kees telde yn 'e hûs, en Jaep en Bearend, mar de jonge die foar spek en brea mei.
Dochs, hwa wist oft der yn it Keninkryk Gods net in great plak oan 'e jonge taskikt wurde soe? De âlde Harm hope derop, sûnder it
| |
| |
eigentlik to doaren. Mar Kees wie it net. Hy hie wol hope dat er skielk lykas Johannes út 'e wyldernis weromkomme soe om de minsken ta bikearing op to roppen, mar dy hope wie forflein. Kees soe net de tsjûger fan it kommende Keninkryk wêze. Harm hie syn âldste soan wolris bistrúnd om't er sa graech witte woe oft Kees mei de Geast en de Geast mei Kees dwaende wie. Hy hie heard dat de jonge de bisten en de blommen seinige, mar doe ynienen wie syn stim weisakke en it iennige hwat Harm noch opheind hie wie bernich gejeuzel en âldmannich laitsjen. En in lettere kears hie er Kees flokken heard. It hie dúdlik to forstean west. ‘Alde bliksem. Jaha! Jawol! Nounou! Godforse fjûrstrael! Yn twaën spjalte en rivieren sille klappe. Godfordomme!’ Né, it wie net it hillige flokken dat men fan in profeet forwachtsje mocht.
Jaep wie evenrediger en koe better mei it wurd omgean. Mar hy hie net it hillige fjûr yn him dat dochs al yn Kees baernde. Jaep soe in iverder wurde foar it Keninkryk, in arbeider yn 'e wyngert, mar net de tsjûger. En Bearend - as it God bihaegje mocht him oan to nimmen dan soe it needrichste plak yn it Keninkryk foar him noch goedernôch wêze. Lykwols soe Harm tofreden wêze en it lêst soe fan him ôffalle as er wist dat Bearend goed to plak komme soe. Mar eigentlik wie er der allang fan oertsjûge dat Bearend net by de lytse keppel hearde. It wie hurd it jinsels to bikennen, mar it leauwe wíe hurd.
Ale wie noch in jonge en men wist net oft de Geast skielk fan syn talinten gebrûk meitsje woe. God hie syn hert oannommen, safolle hie Harm wol sjoen, dat faeks... Hie ek net Isaï syn âldste soan roppen doe't de godsman Samuël kaem om ien fan syn bern ta kening to salvjen, en doe de twad-âldste, en hie er net forwûndere west dat God krekt de alderjongste, David, útforkard hie? Sa miskien soe hy, Harm, ek noch forwûndere stean oer Gods kar. De âldste wie it net, de twad-âldste ek net, mar... Mar hy mocht net tofolle bigeare. Wienen der net mear húshâldingen yn Israël as sines? Hy moast needrich bliuwe.
It wie op in neimiddei yn 'e simmer dat Bearend en Ale yn 'e jirpels omsloegen. Se hienen al in pear dagen oan 't wjûden west. It wie Bearend syn minste wurk, stomforfelend. Mar it moast, de jirpels wienen let en it túch goed foarlik, dat de frucht drige om to kommen as se der net daliks flink regaet yn makken. En it wie wjûderswaer, sinnich, en de groun wie droech. It losskuorde túch fortoarre daliks, men hie wol ear fan jins wurk. As it sa noch in dei
| |
| |
bliuwe mocht... Mar as er earlik wie stie er de loft net. De sinne stiek bytiden en it ljocht oer it fjild wie gril. Ale stie yn 'e neiste fuorge en kaem in wjûderslingte efter him oan. It wie licht wurk, mar de jonge blykber dochs noch to dreech. De hannen stienen him der net nei, dat wie it, en hy hie de kop der ek net by. Hyltiten de wjûder omheech om de pôllen erf der ôf to skodzjen en dan wer healwiis en mâl oan 't skuorren dat de loffen der nei stouden. Kalm en evenredich, dat gyng dermei. Bearend hie ek al sein: ‘Bigjin mar fan 'e oare ein, dou hoechst net bislist mei my del.’ Mar dat wie Ale syn ear tonei grif. Of faeks woe er by Bearend bliuwe om prate to kinnen. De mûle stie him tominsten gjin tel: ‘Och heden, hwat in grouwe pôlle haw ik dêr wer. Ik leau dochs, Bearend, dat hjir mear stiet as dêr't wy fan 'e moarn wienen. Nou, sil dat der nou ek út! En noch in stikeltsje. Hoho, pôltsje erf, ik lit dy net stean, hear. Hwant oer in wike bist in hele greate pôlle. Moatst dy loft nou ris sjen, Bearend. Hwat eigenaerdich, net?’ Bearend wrotte hurder om dy eamelsek kwyt to wurden, mar dat joech neat, de jonge gyng dochs meidel. En dan bleau it túch stean of de loffen gyngen mei om. Hy moast kalmoan, oars makke de jonge raer wurk.
Doe op in stuit hearde Bearend in gjalp efter him. De jonge lei op 'e knibbels yn 'e fuorge mei de hannen omheech en de holle efteroer. ‘Hwat nou?’ frege Bearend koart en woe trochwjûde. De jonge joech wer lûd. ‘Hwat is deroan?’ frege Bearend in krûm freonliker. ‘De Heare, de Heare. Ik haw him sjoen. O!’
Hwerre?’
‘Dêr, yn 'e loft, op 'e wolken.’
Bearend skôge de loft. Se holden it grif net droech. Der koe wolris swier waer komme, de loft wurke. ‘Kom jong, wy moatte sjen dat wy dien krije.’
‘De Heare Jezus. Jezus, Jezus!’ Hy sloech de hannen foar de eagen en bigoun to kriten.
‘Dou moatst mar nei hûs gean.’
‘Ik kin net oereinkomme. Help my!’
Doe hat Bearend syn broer nei hûs brocht. Heal droegen, heal sleept. De jonge skaeide mei de skonken en sloech mei de holle. Hy hat him oan 'e doar ta brocht dêr't syn mem him opheinde en is doe weromgien nei de jerappels. Doe't it iterstiid wie, bigoun it yn 'e fierte to rommeljen. It moai waer wie op.
Thús wie alles yn disoarder. De kij yn 'e jister âllen, de keallen baltten. It iten wie noch neat oan dien. Heit en Ale sieten foarinoar
| |
| |
oer to gûlen. Mem en Jaep sieten der forslein by en Jo siet fan mem nei de tafel to sjen. Bearend skikte ek by de tafel en sei: ‘Mem, wy moatte hwat ha.’
Doe murk syn heit him op. ‘Hastou it ek sjoen, Bearend?’
‘Hwat? Né, ik ha neat sjoen.’
‘Och heden, dou net? De Heare hat him iepenbiere oan Ale. O, Ale, Ale, hwat is de Heare great.’ En dêr bigoun it skriemen wer. Mar Jo har foars lûd bearde: ‘Ik wol ite!’ Doe bikamen heit en Ale en frou Greuling soarge dat der hwat op 'e tafel kaem.
Nei iten sloep Bearend de doar út om de âljende kij to melken, en Jaep waerd útstjûrd om de neiste famylje oan to sizzen hokker great wûnder God dien hie. Sweager Jan en neef Hindrik kamen in ûrke letter opdaegjen. De oare famyljeleden lieten it ôfwitte, hwat foar Harm oanlieding wie om harren to forflokken. De bisiters wienen ynearsten net al to geastdriftich, mar nijsgjirrich wol. Hwat hie Ale nou krekt sjoen? Mar Ale trille en skodde en gûlde en koe net in wurd útbringe, dat sadwaende forhelle Harm fan it wûnderlike gesicht: ‘God sels, op syn troan, blinkend as de sinne, en de himelingen om hin hinne steand, mei de bazunen des oardiels. Dat har er sjoen!’ Mar as Harm of de bisite Bearend oanpoene om to fortellen hwat der foarfallen wie, hold dy him op 'e flakte: ‘It hat my net yn 'e wei west,’ of: ‘Dat seit er, ik wit it net, ik haw neat sjoen.’ Hwat sweager Jan sizze liet: ‘Twa sille meallende wêze, en de iene sil meinommen wurde en de oare binefter litten.’
Hwant sweager Jan like it forhael stadichoan mear yn 'e bisnijing to krijen, en let yn 'e jountyd sloech hy ek oan it skriemen. Doe wie Kees ek al thúskommen mei it gettenizeren pantsje yn 'e hân. Hy hie fûl op 'e lûken bounzje en lûd roppe moatten foar't him iependien waerd. Harm hie fan lilkens om't net mear fan 'e famylje mei Jaep weromkommen wienen de doarren skoattele - ‘De arke wurdt sletten. Wé, jimme dwazen dy't de wrâld leafhawwe’ - en doe't der bounze waerd hie er lake en roppen fan: ‘Skrieme en knerseltoskje, sprekt de Heare. Bûtensletten yn 'e bûtenste tsjusternis. To let, to let, de breugeman is yngien en myn hûs is sletten!’ Mar Jo sei: ‘It is Kees.’ Bitûmele wie Harm nei de doar flein en hie syn âldste soan yn 'e hûs helle. Kees, skou fan it omsittend laech, wie yn in hoeke sitten gien.
Djip yn 'e nacht rekken hja op bêd. Kees waerd twongen to bliuwen, hy koe by Jaep sliepe. En sweager Jan en neef Hindrik bleauwen ek. Foar har wie der wol plak op 'e bûthússolder.
| |
| |
De moarns by it wekkerwurden kaem de Geast ek oer Jaep. Hy âlle en moarte en hie yn in omsjoch de hiele famylje om syn bêd. It skûm flokke him fan 'e mûle en de eagen rôllen yn 'e kassen. ‘Hwat hat God sein, jonge?’ frege Harm sidderjend. ‘It oardiel,’ bearde Jaep. ‘De wrâld sil forgean!’ Allegearre strûpten hwat klean oan en setten nei de keamer ta om it oardiel ôf to wachtsjen.
Bearend miste der. Hja ûntdieken it troch de nije alteraesje pas letter. Se sochten it hûs en de skuorre troch, mar hy wie der net. Ale hie net fornommen dat er fuortgien wie, mar it plak dêr't er lein hie wie kâld. ‘Wy moatte foar him bidde,’ stelde sweager Jan út, en dêrop bigounen hja allegearre lûdop to bidden.
Hja hearden stappen oer it hiem en it bolderjen fan tonger of sokssahwat, en hja beaën namsto fûler, mar it oardiel bleau út. En ynienen, dêr gyng de doar op en dêr stie Bearend.
‘It gebed is forheard!’ kraeide sweager Jan.
‘Hwer hastou west?’ frege Harm strang.
‘Ik haw molken,’ sei Bearend. ‘Heit bleau mar lizzen, dat dêrom.’ Alde Harm forblikte. ‘Hoe doarstou... Dou! Tink om dyn rêdding! Dou sitst yn noed oer de wrâld en mei de wrâld silstou forgean! Hjir dou, weitsje en bid!’ Hy twong Bearend op 'e knibbels tusken de oaren. Bearend die de hannen gear en sleat de eagen, mar hy foun de wurden net.
Tsjin 'e middei rekke ek Hindrik yn forfiering, mar sa hurd it by him oanboaze, like hurd kaem syn heit, Jan, ta bisleur. Hy murk dat er by it geastlike allinne net libje koe en dat er sin oan iten krige. Thé en in moarnsbrogge hie gjin sprake fan west en kofje dat like ek neat to wurden, hwant frou Greuling siet sûnt in hoart ek to skriemen.
‘Bruorren,’ sei Jan, ‘wy moatte hwat iten ta ús nimme, hwant de reis soe ús to fier wêze.’
‘Weitsje en bid,’ rôp Harm, ‘dat jimme net yn 'e forsiking reitsje. De geast is wol feardich mar it fleis is swak!’
Doe sloep sweager Jan de keamer út.
Mar Kees en Bearend en Jo ornearren ek dat der iten wurde moast, dat Harm joech ta, op bitingst dat it ienfâldich, Goade gefallich miel wêze soe: ‘Wyn en ûnsuorre koeken.’ Wyn wie der net yn 'e hûs en moal likemin. Hja seagen inoar oan en woenen eigentlik wol wetter yn 'e wyn dwaen. Mar Harm biswarde harren: ‘Wyn en ûnsuorre koeken, sprekt de Heare. Alle oare iten is fordomd en forflokt. Is der net mear in krûm moal yn it fet en in drip oalje yn 'e krûk?’ Mar der wie neat. Doe founen hja út dat ien moast nei it doarp om
| |
| |
moal en wyn to heljen. Harm aksele tsjin, God koe harren wol iten bringe litte troch de ravens, woe er ha. Hja tsierden gâns in hoart, mar op 't lêst liet Harm Bearend gean. ‘Avensear jonge, en wês werom foar't God delkomt om de wrâld to fordjerren.’
Bearend krige de fyts út 'e skuorre en sette ôf. Omke Jan wie al in lyts ûre lyn de keamer út gien. Bearend seach him net yn 'e skuorre en net op it hiem. Mar de fyts dêr't er juster op kommen wie miste by de muorre wei.
De wrâld wie oars noch oars. It waer wie omslein sûnder swier waer dat makke, mar ek dizze grize loft en skrouske wyn wienen biwend. Hast frjemd seach er de minsken oan dy't op it fjild beuzich wienen. Mar eagen se him ek frjemd efternei en rôpen se lûder as oars? Hy trape troch en steurde him net oan âlde Eke dy't it hiem ôfroun en útnoegjend by de homeije stean bleau. Se koenen it al wol witte, like him ta. En dat soe ek wol, Jaep hie justerjoun by de famylje lâns west, en dat soe wol fierder praet wêze. En Jaep en Jo wienen net nei har wurk gien en by harres thús sieten de blinen ta. Se gyngen grif oer allemans tonge.
Yn 'e buorren skeaten in pear op him ta: ‘Hwat is der by jim to rêdden?’
‘Neat wol?’
‘Hat jimme Ale in gesicht hawn?’
‘Dat seit er,’ makke Bearend him derôf.
Hy stoep nei de winkel en hope dat er syn suster net moetsje soe.
Mar hy koe har net ûntrinne.
‘Hwat is dat foar gedoch thús? Is 't Ale bigoun to meallen?’
‘Dou hoechst sa healwiis net,’ sei Bearend stûf.
‘Jimme dogge healwiis! Brûk dyn forstân dochs. Dou witst likegoed as ik dat it oanstellerij is.’
‘Men wit it net,’ sei Bearend. ‘Sokke dingen wit men net. Hy hat it sjoen, seit er.’
‘Ale is in oansteller. Dat hat er altyd west. Hy moat altyd opfalle. Hwat moatst ha?’
‘Fiif poun bakmoal en fiif flessen wyn.’
‘Jim binne gek meiïnoar. Mar wyn krijst net. Ik jow it dy net! Jim binne sa al gek genôch!’
Se sieten nochal fredich byinoar. Harm en syn trije soannen en neef Hindrik mei in greate sigaer yn 'e mûle. De lampe hienen se wer út dien, dat it wie frijhwat skimerich yn 'e hûs. Mar doe't Bearend fortelde dat er gjin wyn krije kinnen hie, knapte Harm suver fan
| |
| |
lilkens. Hy spatte oerein, de stoel sloech tsjin it bedsket, en hy spriek grouwélige forflokkingen út oer syn dochter. Jaep en neef Hindrik rôpen der bibelteksten oerhinne en Ale bea. Kees die neat. Hy siet noch stil yn syn hoekje en soe grif allang wer nei syn bargehok glûpt wêze as Harm it him net bilet hie.
Mem en Jo kamen oerein om de ûnsuorre breaën to bakken dy't Harm ha woe. Se bitearden ûnder har hannen ta pankoeken, mar dat mocht hinnebruije. De manlju foelen der as liuwen op oan, sa roppich wienen se nei de heale dei fêstsjen. Se troppen har de gleone baksels yn 'e mûle sadré't de froulju se op in board mikt hienen. Om't it mei de wyn misbiteard wie dronken se der kofje by.
Op 'e neidei bigoun Bearend om to winen, it waerd melkerstiid. Mar âlde Greuling forbea Bearend op straf fan hel en fordommenis út 'e keamer wei to gean. Ale en Jaep moasten op him passe as de kweade bisykje mocht him to forlieden. It wie gjin tiid foar ierdske bislommernis, it heil, har rêdding, dêr moasten se oan tinke. God soe wol foar de bisten soargje. En doe't it geâl fan 'e kij oant yn 'e keamer troch klonk, bigounen se psalms to sjongen. Hja hearden immen op 'e lûken bounzjen de namme ‘Harm’ roppen, mar se songen namsto fûlder. De kweade bûtendoarren mocht flaeikje of oangean, se soenen him gjin gehoar jaen.
Dy't bûten stien hie to klopjen wie de neistwenjende boer. Sels hienen se de bussen oan 'e dyk, mar by Harm kaem noch nimmen bûtendoarren en it gebalt fan 'e bisten gyng jin troch ieren en sinen. Hy skille de polysje, mar dy makke der net folle fan, dat dêrom frege er noch in pear buorlju om him to helpen by it birêdden fan Harm syn fé. Noch yn 'e skimerjoun sieten hja ûnder de skoppende bisten dy't bliid wienen har lêst kwyt to reitsjen mar net daliks ta de frjemde hannen wenne koenen.
De polysjeman wie nei Janne set en hie har frege hwat der thús to rêdden wie. Dat der hwat frjemds geande wie, hie er al opheind, mar it neiste wist er net. En om der samar hinne to strûzen, dat bistie er net. Hy wie en bleau frjemd yn dit doarp, en mei it leauwe wie it in nuvere saek hjirre. Men wist noait hoefier't men de lju bitsjen litte moast en hwannear't de tiid kommen wie om yn to gripen. En men wist ek net oft dit gefal fan Greuling apart stie en bûtenwenstich wie of dat it ta de wenstige foarmen fan it leauwe hearde. Hy woe net graech it hele doarp tsjin him oer fine.
Janne spriek in steil wurd, forklearre dat it har âlden en har bruorren yn 'e plasse slein wie en woe hawwe de polysje soe der yn
| |
| |
alle gefallen wolris hinne fytse kinne. Dat die er doe, mar hy biheinde syn taek ta harkjen oan 'e lûken. It sjongen hearde nochal fredich en it barde binnendoarren, dat hwat soe men der al folle fan sizze? De buorlju sprieken der skande fan dat Greuling de kij mei folle jaren stean liet, en de polysjeman knikte, hy soe der mei de boargemaster oer skilje.
Noch letter op 'e joun fytste Janne nei it âldershûs. Se hie by omke Jan oan west, mar dy makke der net folle fan: ‘As it út God is, dan meije wy ús der net tsjin forsette, en sa net...’
‘Nou, hwat dan?’ frege Janne fel.
Omke Jan wist it net. Hy hie der ek by west earst, mar midden op 'e dei hie er him ûnwis field en wie nei hûs gien. Hindrik wie der noch ja. Mar wier, hy wist net hwat er der fan tinke moast.
Janne roffele op 'e lûken en rôp dat se har ynlitte moasten, mar as antwurd krige se flokwurden en forwinskingen. Se rôp om Bearend, mar dy razende bende hearde dochs net. Lilk en mismoedich kearde se har ôf. Dûkte dêr immen wei efter dat beamkeguod? Strúnders grif dy't harres fan it trelit ha woene. Ja, it wie drokker as oars hjirre. Jongfolk út it doarp fytste har foarby. Se moast hjirwei. Hwat hie se noch mei dy troep noadich...
Foar dyen yn 'e hûs wie de ivichheit al ynset. Harm hie de klok stilset en de jonges hienen har horloazjes ôflein. Yn it Keninkryk Gods pasten gjin klokken. Nou wisten se fan ûre noch tiid, mar foar har gefoel moast it al midnacht wêze. Krekt foardat dy duvelin dêr bûten stien hie to razen hie Ale in nij gesicht hawn: God forskynde him mei it swurd yn 'e hân. Hy hie earmhertich skriemd en him op it boarst slein fanwege syn sûnden, en doe wienen hja allegear wer op 'e knibbels fallen om gûlend har sûnden to biliden. Ek Kees like oanstutsen to wurden, hy hie harren allegearre seinige en doe de wrâld forflokt. Tominsten dat tochten hja, hwant it gemompel hie net to forstean west. Jo en frou Greuling beaën en skriemden stil foar har út, en Bearend die syn bêst net út 'e toan to fallen. Hy wist noch net hwat er der fan tinke moast. Sa oeral wêze as syn broers en heit en Hindrik koe er net.
It Keninkryk liet op him wachtsje, der kaem gjin ein oan dizze nacht. Hwannear soe Jezus nou komme en har forlosse út it sûndige flêsk? Se skriemden, beaën, profetearren. En dêr bigoun ynienen Hindrik to âljen om syn heit dy't forlern gean moast. Hy wie fuortgien, de wrâld yn, forlaet troch de duvel. ‘De kweade satan hat him bitsjoend!’ Hja stimden him mei, razend en moartsjend: ‘De
| |
| |
satan wol Gods wurk bidjerre!’
Ale gyng oer de flier lizzen en soeide mei de holle hinne en wer en bounze tsjin 'e tafelspoaten. Alde Greuling lei op 'e knibbels en raesde: ‘Heare, kom hastich, ja, kom hastich!’ Frou Greuling skriemde mei lange úthalen en Jo die har presys nei. Kees preuvele syn tsjustere spreuken en Jaep en Hindrik stienen mei de earmen omheech to bidden: Heare Jezus, kom del op 'e wolken!’ En Bearend siet forwêzen op 'e stoel en seach fan 'e iene op 'e oare.
En doe, ynein fan it oerstjûre roppen, stil en forslein om't God net kaem, skeat ynienen Hindrik syn finger nei Bearend: ‘It is dyn skuld dat ús heit fuortgien is, dou smearlap!’
Bearend andere kjel: ‘Ik haw net mei jim heit praet.’
‘Hy woe ek net leauwe dat ik Jezus sjoen hie,’ rôp Ale.
‘Hy hat net bidden. Hy woe melke!’ sei Harm.
Jaep pakte Bearend by it skouder en skodde him trochinoar: ‘Dou bist de satan! Jow mar ta datst de satan bist!’
Bearend, ynwyt, liet him fan 'e stoel lûke. ‘Hâld op mei dat gedonder. Lit my los!’
‘Satan!’ rôp Hindrik, en sloech Bearend lyk foar de snút.
‘Werp de satan út!’ bearde Kees.
‘Meitsje him kâld,’ âlle Harm.
Twa pakten him by in earm en Hindrik knipte it bûsmes iepen en stiek ta. Mar de mansjesteren jas kearde it mes. It knipte ticht en it bloed spatte Hindrik út 'e fingers. ‘Dou duvel, dou moatst dea. Dan kin God komme. Earst de satan dea!’
Doe wie der it skerpe breames. Hwa hie it helle, Jo of Ale? Bearend skuorde him los en bisocht by de doar to kommen. Mar se sprongen him op 'e rêch en smieten him tsjin 'e groun. It skerpe breames fike oer syn hals. Bearend âlle, skopte, sloech. Mar twa trije pear earms holden him beet en swiere skonken wâdden oer syn boarst en fetlearene kistjes skopten him de harsens yn. Ear't it mes troch de ieren en it bien gien wie holden se net op de holle to tramtearjen. De holle rôlle fansiden en it bloed roun oer de matte.
‘De satan is dea! Wy bin forlost! It Keninkryk is kommen!’ Hja raesden it út fan blydskip en sprongen en foelen inoar om 'e hals. Doe setten hja nei it bêd dêr't de satan op sliept hie en feegden mei itselde breames it kessen iepen. En jawol, dêr siet in krânse yn. Se smieten de tekkens fan 't bêd en sleepten de matras nei de keamer. En siet dy ek net fol krânsen, en stjonke, stjonke nei swevel. ‘Ale, Ale, dou hast neist de satan sliept!’
| |
| |
‘Forbaerne dy rommel!’
Se strieken de skoattels fan 'e doar en sjouden de matras en it kessen nei bûten. It wie wynstil en hwat dampich en it woe net to bêst baerne.
‘Peteroalje,’ rôp ien. En in oaren oernearre: ‘Wy moatte de satan ek forbaerne.’ Se sleepten it lichem nei bûten en smieten it op 'e matras. De holle rôlle it hiem oer en wie net werom to finen. Jaep lege de fjouwerliterse kanne perteroalje en twa manlju stieken der elk fan in hoek de brân yn. De flammen lôgen op.
Greuling en Ale en Jaep sprongen en laken. Mar Hindrik, bikaem dy hwat yn 'e frisse jounloft, ear't it fleis bigoun to baernen en de stank harren efterút dreau? Ek Kees wie stil. Frou Greuling en Jo skriemden.
Der kaem in ploechje folk op 'e lôge fan it fjûr tasetten. De polysjeman foarop mei de fyts oan 'e hân. Hy hie de boargemaster skille en tasein dat er let yn 'e joun jitris poalshichte nimme soe. It hie ek wol goed west, hwant der wienen strúnders op 'en paed en der koe maklik in trelit ûntstean. It wienen nammers net allinne jongebazen dy't de plysjeman om him hinne seach, ek it neiste buorfolk wie noch by de wurken.
Doe hearden hja it Greulingfolk nei bûten kommen en even letter seagen se it fjûr. ‘Dit is to mâl,’ sei de plysje. ‘Hjir kin brân fan komme, en it mei net nei sinneûndergong.’
Doe't se it hiem op kamen hearde se it roppen en laitsjen. Mar Hindrik hie it lyk al fan 'e matras ôf lutsen en nei de skuorside sleept.
‘Utmeitsje minsken. Dat kin net!’ Se rôpen en skreauden trochinoar hinne. It folk dat mei de polysjeman delkommen wie, en der kaem stadichoan mear, bearde fan 'e stank dy't der hong.
‘Utmeitsje!’ sei de plysje. De Greulingen rôpen en laken. In pear feinten tysken mei stokken yn it fjûr om. Mar ien fan 'e buorlju, op syk nei in amer, stuite op in lichem. Hy loek de plysje mei en dy seach by it ljocht fan syn bûslantearne it ûnthalze lyk. Hy wist net mear hwat er earst en lêst moast en kommandearre: ‘Bliuw jo hjir stean. Gjinien derby komme. Yn 'e hûs jimme! Lit mar baerne. Hâld dêrmei op. Dêr net komme. Fuort jimme! Allegear efterút. Yn 'e hûs! Ha jo telefoan? Belje de boargemaster. En myn sjef. En dokter. Fluch! Allegear fan it hiem ôf. Jo hjir bliuwe, en jo ek.’
‘Dêr leit in deade fint! O jassus!’
Sa stadichoan krige de polysjeman de saek yn stringen. Tsjinstré
| |
| |
buorlju treauwen de Greulingen yn 'e hûs en stjûrden de feinten fan it hiem ôf. Yn 'e hûs gyng it sjongen en roppen troch, en it bearde de manlju yslik yn 'e earen.
Mar Kees wie harren ûntkommen. Mei syn gettenizeren pantsje wie er fuortglûpt, al foar't it lyk ûntdutsen waerd. Buorlju dy't op it geraes en de flammen ôfkamen seagen him rinnen en hearden him preuveljen: ‘Né, dit hie net moatten. My komt de wrake ta, sprekt de Heare. Né, sa net.’
Yn 'e foarnacht waerden de deade Bearend en de libbene Greulingen mei neef Hindrik fuortbrocht. Hindrik en Jaep koenen al fuortdernei forheard wurde. Mar foar âlde Greuling en Ale duorre de útlitten freugde noch in deimannich troch.
Frou Greuling en Jo en Kees kamen rillegau wer thús. Ale kaem nea wer thús. Harm Greuling en Jaep en Hindrik sieten har straf út.
Harm, Jaep en Jo bibuorken letter trijeresom de pleats. Frou Greuling wie stoarn ear't de manlju frijlitten waerden. It doarp mijde harren, ek Jo hie gjin omgong mear. Mar tsjin de inkele prater dy't by harren forsylde mocht âlde Greuling graech fortelle hoe slim't de satan jin yn 'e macht ha kin. De bisiter krige it breed útmetten. Hwant de satan is sterk, en slûchslim, en trochtrape gemien. Hwat kinne wy lytse minsken tsjin him bigjinne? Sels God hat der in hûdfol oan.
Maeije 1969.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd