Trotwaer. Jaargang 1

[p. 24]

Daniël Daen / Marginale minsken yn in toanielstik foar Fryslân en dêr bûten.

Homme Earnstma hat syn twadde boek skreaun: Marginale Minsken. It is sa likernôch heal om heal yn 't Hollânsk en Frysk. Syn earste hat ‘leafdedea’ west, dat yn 1963 útjown waerd fan 'e rounte fan Quatrebras, dy't doe noch just gearsiet om it literaire tydskrift fan dy namme.

De ynhâld fan Marginale Minsken komt yn it koart op it neifolgjende del: winliken as detektive fan de detektive-aktiviteiten fan de Ynlânske Feilichheitstsjinst alias de B.V.D. ûntmaskert de skriuwer de ynfiltrearjende aksjes fan dizze ynstânsje yn de universitaire wrâld. De haedfiguer fan it boek is in wittenskiplik amtner dy't Portugeesk dosearret. It earste haedstik bringt him nei in protte bombary op 'e keamer fan in théologyske studint, dy't op dat stuit de gasthear is fan twa kollega's: in lammenadige en in skeptyske studint. Mei har fjouweren prate se oer de fordrukking fan de minderheitsgroepen op it Iberysk eilân, har ûnfrijens dêr, dêr't wy sa moai ús frijheit tsjinoer sette kinne. Mar út de diskusje wurdt al gau dúdlik dat der yn wêzen sa folle forskil net is en dat der in protte net wier is fan de s.n. frijheit fan publikaesje, mieningsutering, politieke kar ensfh. It petaer en it haedstik eindigje mei it dwaen fan in min ofto mear symboalysk gebaer fan ûnfrede mei de bisteande situaesje: it goaijen fan in soarte fan bomke ta it rút út fan de keamer fan 'e studint yn 'e théology.

It twadde haedstik set de direkteur-heechlearaer en baes fan de w.a. op de planken. De man sit op syn keamer yn syn iberysk-súdamerikaensk ynstitút en hat wakker argewaesje fan it brief dat er fan it ministearje fan Ynlânske Saken krige hat. Yn dizze brief wurde de aktiviteiten fan de w.a. en dan foaral it op 'e nij útjaen yn oersetting fan in brosjuere fan E.B. Folkertsma slim fortocht makke. Der folget in protte geskil, en it ein fan it hedtsje is, dat de w.a. by de

[p. 25]

baes op it matsje roppen wurdt. It tredde haedstik lit neijernôch itselde sjen.

Nou is it de studintedûmny, dy't as representant fan de B.V.D. ûnder de skyn fan neutrael sedepreekjend materiael de studint yn de théology to plak sette wol om dy syn sympathieën foar it Frysk en it feit dat der út syn keamer in bom goaid is.

It lêste haedstik set op 'e nij de professor op de planken dy't in twadde brief krige hat fan 'e B.V.D. n.o. hwerfan dan wer telefonearre wurdt mei de amtners Plankier en mr. Poetsharde fan de B.V.D., dy't krekt sa lang ynsinuearje, yntimidearje, lige etc., dat de w.a. as sadanich ûntslach krijt. Oant safier de ynhâld yn 't koart.

As men it earste haedstik fan Marginale Minsken lêzen hat, is it jin wol dúdlik, dat it hjir minder om in roman giet, as om eat hwat neffens my better as in toanielstik útjown wurden kind hie. Der wurdt yn dit boek net swijd en net tocht, alles is taspitst op it autityf-fisuële. It hiele boek is in oanienriuwen fan dialogen, en it bytsje sfeartekening dat hjir en dêr opdûkt is typysk sa, dat it skoan op toaniel yn to tinken is: de professor efter in buro mei in brief. Fansels, der wurdt wol faek preat yn oare romans, mar de frekwinsje dêr't dat hjir mei bart, is ien fan de redenen dat men oan de yndruk fan toanielklausen hast net ûntkomme kin. It bolbjirkene diskussiëarjen, yn haedstik ien, fan it fjouwertal soe op de planken yn dizze sin sa bot net yn 't each roun wêze. Ommers, roppen en gebearden dogge it der folle better ornaris as hjirre yn dit boek, dêr't it jin hwat bloaisterich tomjitte waeit. De w.a., de skeptyske studint, hy moat nou wol hast synysk wêze, hwant dat skeptyske komt oartes en toartes werom, de lammenadige studint dy't doch lilk wurdt - as soks yn ien azem neamd wurdt, sprekt it iene it oare hwat tsjin tocht ik - en de studint yn de theology, wikselje mekoar sa rimpen ôf yn 't praten dat as men it neigiet fynt men per side sahwat trije, fjouwer forskillende stimmen op in oantal fan tritich skiterige rigeltsjes, yn in haedstik fan twaëntweintich en in heale side. In fortsjinste is sa wol, dat men de kop der goed by hâlde moat omt men oars net mear wit, hwa't hwat sein hat. Spitigernôch hawwe de oergongen hwat hoarterichs en stjitterichs dat mei forklearre wurde kin út it feit dat it sprutsene fan to folle bombaerje, as boppe neamd, biselskippe wurdt. Ek de opienfolging fan útwrydske wurden, gjalpen, nammen en útdrukkingen meitsje it gehiel der net lykwichtiger en rêstiger op, en wol sa folle dat it foar myn gefoel in neidiel wurdt: b.g. side 5 ‘Espana, Un grand libre, Faksisme, Demo-

[p. 26]

kraty’; side 6 ‘La République, Une et indivisible Liberté, égalité, fraternité, God, Neerlân en Oranje, Flaptroch, flapút, flapdrol, Hegel, Marx, these, antithese, synthese’ wurde yn ien aliniaetsje biflapt.

Op side 7 komme al yn 'e earste rigeltsjes ‘in Katalaen, Kataloanje, Basken, Montserrat, de Gallegos, Andalusiërs’ oan bar. Ik moat der by sizze dat dit biswier foaral de oanrin fan it boek oanbilanget. Spitich is ek, tocht ik, dat om sa to sizzen it skriuw-prosédé al op side 8 syn eigen thematyk oanfâlt: it intrigante fan it boek is dat hwannear it geïntrigear fan de B.V.D. op it harspit nommen wurdt, dit to gau forlern giet as it tige trochsichtich ús s.n. frijheit tsjin de Spaenske ûnfrijens oer set. Der giet sa in stik spanning forlern. Dat de efterflap ús hjiroer ek al út de dream helpe wol, is in oare saek. Men lêst in fragmint op 'e efterflap ta yntroduksje om it dan wer to forjitten sûnder dat it funksjoneel wurdt foar it gehiel fan it boek. Persoanlik fyn ik it ek nea net sa goochem as biskate ‘greatlju’ as Vondeling, Zylstra en E.B.F. by eigen namme neamd wurde: soks lit gau in smaek fan biheindens en eigentiid efter dy't oan 'e pretinsje fan it skreaune forbygiet, oars hoecht de skriuwer der gjin writen op to dwaen. De titel fan it boek wurdt foar 't earst op side 13 brûkt. Marginael hat dêr de sosjael-psychologyske bitsjutting fan rânnefiguren.

Hjir en dêr wurdt de lêzer de sosjael-ekonomyske bitsjutting ‘Noch krekt rendabel’ suggerearre. Dizze dûbbele boaijem sil wol it doel fan 'e skriuwer west hawwe. Fan in oantal snypsnaerkes krijt men wolris de kribels. Ik sil der ien fan neame: it alludearjen op 'e namme fan Bot, âld-minister fan ûnderwiis, side 16, hat eartiids de S.V.B. al dien mei it biedwurd ‘Botweg’, en wol sa faek, dat men it letter net mear as rânzige slachrjemme op tafel sette moat. Dit earste haedstik is in protte fan to sizzen, en net folle goeds.

Hjirnei wurdt it boek in stik better: It petearjen forrint gâns rêstiger en dêrtroch mear logysk en linich. It bliuwt lykwols in oanienriuwen fan dialogen. Mar se binne mear útbalansearre nou. Dat hat fan gefolgen dat de almachtigens fan in heechlearaer jin moai gau dúdlik wurdt, de man syn autoritair misbegryp foaral fan de útlizzingen fan 'e w.a. As men de gong fan saken mei de brieven lêst, kin men der mei goed fatsoen net foarwei om nidich to wurden. It kwasy deftige geskil en de freeslike fortochtmakkingen, ynsinuaesjes ensfh. binne tige autentyk biskreaun. It is allinnich spitich dat ien fan de amtners fan de B.V.D., mr. Poetsharde, krekt hwat to lang oan it wurd

[p. 27]

bliuwt. Hy seit to lang dingen dy't op itselde delkomme. Yn dizze lêste trije haedstikken wikselje it Hollânsk en Frysk elkoar ôf. It hat in hwat eigenaerdich effekt, neffens my wol aerdich omt dit it kontrast tusken de representanten fan 'e B.V.D. en fan de minderheitsgroepen bifoardert.

Hwat de thematyk, technyk, styl, de forhâlding dy't de literaire personages mei de skriuwer ûnderhâlde oanbilanget, kin foaral sûnt de révolúsjonaire Swann-siklus fan Proust, in protte it prédikaet roman forneare. Mar hwat de lingte oanbilanget skynt de novelle syn plak ynromje to sillen foar hwat foar roman trochgiet. Dizze roman dus fan Homme Earnstma lit him tocht ik tige maklik ta in toanielstik ombouwe. It boek is it wurdich, ek al hat it in minne oanrin, lêzen to wurden, mar it sil as toanielstik, nei in biwurking dêrta, noch mear slagge wêze. Lit it mar yn it Hollânsk en yn it Frysk op 'e planken brocht wurde. Hear HAFMO van MIERLO oan hwa't it boek opdroegen waerd, kin dan miskien syn démokratyske hannen deroan waerm klappe.

In forgelyk mei ‘leafdedea’ is min to meitsjen, dêrfoar rinne de beide boeken tofolle útinoar. Weaget men lykwols, ôfsjoen fan alle forskillen, de boeken doch tsjin mekoar ôf, dan hat foar my it debút fan Homme Earnstma justjes mear kwaliteit. De measte skuld hat dêr it minne bigjin fan ‘Marginale Minsken’ oan. De greate fortsjinste fan it lêste boek bliuwt lykwols dat it sa'n tige aktuele saek as de aktiviteiten fan 'e B.V.D. oer de hikkel helle hat. It is my net bikend of dit yn dizze foarm al earder bard is. Dêrom, nochris, is dit boek it lêzen wurdich, ek al hie ik it, nochris, leaver as toanielstik útjown sjoen.