Logo DBNL
Trou moet blijcken. Bronnenuitgave van de boeken der Haarlemse rederijkerskamer 'de Pellicanisten'. Deel 7: Boek G (1997)

Trou moet blijcken. Bronnenuitgave van de boeken der Haarlemse rederijkerskamer 'de Pellicanisten'. Deel 7: Boek G

(1997)–Anoniem Trou moet blijcken–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Voorwoord

Het zevende deel in de toneelcollectie van de Haarlemse kamer der Pellicanisten, Boek G, is tot op heden verreweg het meest populair gebleken bij de editeurs van zestiende-eeuws rederijkersdrama. Slechts een half dozijn van de twintig spelen kent geen officiële editie; van dit aantal is er één toegankelijk gemaakt in een op kleine schaal verspreide, in eigen beheer verschenen uitgave.1

 

De belangstelling voor het voornamelijk met kluchten gevulde Boek G zette in 1873 in met een door J. van Vloten bezorgde uitgave van Lijss en Jan Sul.2 Kort daarop volgden edities van Tielebuijs3, De schuijfman en Hanneken Leckertant.4 In de jaren twintig van deze eeuw drong het belang van deze collectie esbatementen verder door tot de literatuurgeschied-schrijving, zij het dat geïnteresseerde lezers zich vooralsnog tevreden dienden te stellen met samenvattingen. Op basis van aantekeningen door C.G.N. de Vooys publiceerde A.A. van Rijnbach in 1926 inhoudsopgaven van De blinde diet tgelt begroef, De luijstervinck, De dove bitster en Lijs en Lippen.5 In hetzelfde jaar volgden beknopte inhoudsbeschrijvingen door de eerder genoemde Utrechtse hoogleraar De Vooys van de resterende in de literatuur onbekend gebleven spelen uit Boek G.6 De jaren dertig zagen edities van zes tot dan toe onuitgegeven spelen waaronder De preecker, Goosen Taeijaert en Lijsgen en Jan Lichthart.7 C.H.A. Kruyskamp tekende tenslotte voor de eerste officiële uitgave van vier overige teksten uit Boek G.8

Vijf van de twintig spelen in Boek G9 zijn, zoals reeds eerder vermeld, nog nooit uitgegeven en treden in deze bronneneditie voor de eerste maal voor het voetlicht. Het betreft De vloijvanger (fol. 21v-29r), Een boer en meester Marten (fol. 29v-36v), Lichtekoij (fol. 37r-43v), Lijs en Lippen (fol. 64v-73r) en Reijn geneucht en Menich vileijn (fol. 128v-135r). Naar de reden waarom een uitgave van deze kluchten - een genre dat toch zozeer in de smaak is gevallen van taal- zowel als letterkundigen - tot nu toe is uitgebleven, kunnen we slechts gissen. Wellicht zijn de bij tijd en wijle tamelijke scabreuze uitlatingen van sommige personages daaraan debet geweest. Men vergelijke bijvoorbeeld hetgeen Lippen zijn vrouw Lijss suggereert op fol. 71v van de navolgende editie.

 

Boek G omvat 143 beschreven bladen. Vooraf aan het eerste folium gaat een tweetal ongenummerde bladen. Op het eerste treffen we, naast de omschrijving van de inhoud van de bundel (‘Spelen van sotte Cluijten’), de letters G T B en S L E A, die verwijzen naar de afschrijver van dit deel, Goossen ten Berch, met zijn devies Schout List en Arch.10 Het tweede blad toont het devies van de kamer met in een banderol als onderschrift de tekst:

 
De Pelikaen haer Jongskens voed,
 
Ten kosten van heur eigen Bloed:
 
Bevestigend' de Spreuk, want elk aen zijns gelijken
 
Verpligt is hulp te bîen en bijstand, Trouw Moet Blyken

Tussen de folia 14 en 15 is een los velletje ingeplakt met daarop de proloog van de klucht van Goosen Taeijaert. Op vergelijkbare wijze is tussen de folia 79 en 80 de proloog tussengevoegd van Lijsgen en Jan Lichthart. Aangezien het voorafgaande spel eindigde op fol. 79r was het onmogelijk om deze door Ten Berch klaarblijkelijk vergeten proloog op de juiste plaats in het handschrift in te lassen. Als gevolg daarvan is hij terecht gekomen na de eerste bladzijde van het eigenlijke spel. Deze ongelukkige samenloop van omstandigheden verklaart waarom in de navolgende uitgave het spel onderbroken wordt door zijn proloog. Voor de rest vertoont dit handschrift in zijn opbouw of foliëring geen onregelmatigheden.

 

Deze uitgave heeft tot doel een ruim publiek kennis te laten maken met de teksten van de verzameling Trou Moet blijcken. De editeurs hopen met het samenbrengen van een facsimile en een transcriptie van de spelen twee categorieën lezers van dienst te zijn: de gespecialiseerde vakbeoefenaar, maar naast deze ook de geïnteresseerde student. De individuele gebruiker bepaalt zelf of hij het meest gebaat is bij de facsimile, bijvoorbeeld als uitgangspunt voor eigen tekstkritische arbeid, of dat hij het meest geholpen is met een moderne transcriptie, die de hoogste drempel voor een nadere kennismaking met de spelen, het zestiende-eeuwse schrift, heeft geslecht. De editeurs oordelen dat een editie in de boven beschreven opzet voldoende aan de bestaande belangstelling voor de collectie Trou Moet Blijcken tegemoet komt en dat ze die belangstelling wellicht zal vergroten. Aangezien de gebruiker met behulp van de facsimiles de bron zelf kan raadplegen, hebben wij ons in de transcripties onthouden van diplomatisch commentaar. Vandaar ook het woord bronnenuitgave als benaming van de soort in de ondertitel van deze publikatie.

We geven de in de handschriften aangetroffen formuleringen precies weer zoals ze door het oog waargenomen worden, dus inclusief alle verschrijvingen. Voor een volledige verantwoording van onze werkwijze in dit opzicht verwijzen we naar de ‘Uitgangspunten voor de facsimile en de transcriptie van de boeken van Trou Moet Blijcken’ in Deel 1: Boek A, p. 9-13, waarin wij ons diplomatisch principe historisch verantwoorden. We volstaan hier met een samenvattende presentatie. In de praktijk komen de transcriptieregels op het volgende neer:

1.De grondregel is dat getranscribeerd wordt, wat met het blote oog wordt waargenomen. Op dit principe zijn de volgende aanvullingen gemaakt:
a)De spelling van ondermeer de allografemen u/v, i/j, uu/w, y/ij, korte s/lang s, wordt genormaliseerd. Ook de spelling van de hoofdletters I, J, V en U wordt genormaliseerd naar het moderne moderne woordbeeld op grond van de potestas van de gebruikte letter. Zie voor de daarbij geldende overwegingen de eerder vermelde ‘Uitganspunten’ in Deel 1: Boek A. Abbreviaturen worden opgelost en door middel van cursiveringen verantwoord.
Nota: Bij de transcriptie van teksten die door Ardiaen Lourisz. Lepel zijn afgeschreven behoeft deze regel een verfijning. Het betreft de figura w die bij een strikt-diplomatische transcriptie onder alle omstandigheden als w gehandhaaft blijft, maar die zoals gezegd op historische argumenten met een beroep op de potestas zowel door uu als door w weergegeven kan worden. (Zie: Deel 1: Boek A; Aanvulling in de delen 2 en 3: Boek B en Boek C, pp.11-12). De figura w levert dan het voor moderne ogen ongewone maar nog wel aanvaardbare teken w op als de potestas van dat teken dit vereist. Er hoeft van de kant van de editeurs niet ingegrepen te worden bij lettercombinaties als trow (Deel 4, fol. 166v, regel 160), vrow (Deel 4, fol. 152v, regel 215) en naw (Deel 4, fol. 32v, regel 349). Immers de potestas van de figura w bestaat in die lettercombinaties uit één klank. Men neme er nota van dat Lepel op diverse plaatsen ook schrijft ou en ouw, bijvoorbeeld bouman (Deel 4, fol. 104v, regel 236) en ontfouwen (Deel 4, fol. 104r, regel 179).
Omdat de editeurs zich een bronnenuitgave van de teksten van Trou Moet Blijcken ten doel stellen, is een aantal normaliseringen met het oog op de regels van het moderne tekensysteem vanaf Deel 1: Boek A in acht genomen. De in deze alinea bedoelde verfijning betreft de figura w in lettercombinaties als wen, wus en baillw waar de potestas niet uit één klank kan bestaan. Bedoeld is hier immers de potestas van de figurae uw: uwen, uws en bailluw.
Noch de moderne weergaven wen, wus of baillw noch uuen, uuus of bailluu doen recht aan de klaarblijkelijk bedoelde klanken. Eenzelfde observatie is van kracht bij het uitzonderlijke geval geswrven (Deel 4, fol. 153v, regel 334) waar we geswurven dienen te lezen.
Dit brengt ons ertoe de figurae w en uu in voorkomende gevallen grafisch
weer te geven met uw, dus uwen, uws en bailluw. De onzerzijds toegevoegde u is door middel van cursivering grafisch onderscheiden van de andere lettertekens.
b)Clauskoppen worden ongeacht hun plaats in de handschriften op een afzonderlijke regel gecentreerd weergegeven. Verkortingen in clauskoppen worden aangevuld, en door middel van onderstreping verantwoord, op basis van de schrijfwijze zoals die is aangetroffen in een lijst van optredende personages of op basis van eerste voorkomen.
c)Indien boven de u, zoals in bailluw, het haaltje vergeten is, wordt toch u weergegeven in de transcriptie; als boven de i het puntje vergeten is wordt dat toch in de transcriptie opgenomen.
2.Het hoofdlettergebruik in de tekst wordt onveranderd overgenomen in de transcriptie, tenzij de hoofdletter niet aan het begin van een woord is geplaatst.
3.De littera cursiva, een door vrijwel alle afschrijvers in deze collectie gebruikte schriftsoort, is in romein weergegeven. Het humanistische schrift, dat voor titels, clauskoppen e.d. wordt aangewend, is cursief afgedrukt.
4.De in de handschriften schaars aanwezige interpunctie is zo precies mogelijk overgenomen.
5.Rijmstrepen (dubbele) en enkele strepen, te interpreteren als dubbele en enkele komma's, zijn in de transcriptie gehandhaafd.
6.Aaneenschrijvingen die in de moderne opvatting semantisch onjuist zijn, zijn in de transcriptie gehandhaafd. Evidente verschrijvingen zoals beschreven onder principe C Deel 1: Boek A, pp. 11-12, zijn verbeterd. In geval van doorhalingen, verbeteringen en toevoegingen tussen de regels van letters en woorden, wordt de o.i. definitief bedoelde versie overgenomen in de transcriptie.
7.Alle in de handschriften aanwezige versnummeringen, alsmede de foliëring, worden in de transcriptie opgenomen. In de rechtermarge hebben we een eigen regelnummering toegevoegd. Links hebben we tussen vierkante haken een folionummering toegevoegd, ook in het geval het handschrift reeds een dergelijke aanduiding bevat. We hebben echter afgezien van een eigen paginering. In de ‘Inhoudsopgave’ wordt dan ook verwezen naar de folionummers van de handschriften.

We zijn ons ervan bewust dat men van mening kan verschillen over een aantal van de door ons gepresenteerde transcripties. Ten aanzien daarvan merken we op, dat in alle gevallen is uitgegaan van het gemiddelde schriftbeeld binnen het afschrift van dezelfde afschrijver.

 

Bij onze werkzaamheden aan Boek G konden wij gebruik maken van transcripties die door studenten van de MO-B opleiding Nederlands aan de Katholieke Leergangen te Tilburg zijn vervaardigd. Het betreft afschriften van De vloijvanger, gemaakt door Hanneke Plevoets, Een

boer een meester Marten door Margitka van Woerkom, Lichtekoij door Jan Leijten, Lijs en Lippen door Johan Saanen en An Castelijns en Reijn geneucht en Menich vileijn door Kees Verrest. Bij het collationeren van dit deel verleenden verder Michiel R. Hagendoorn en Dr Jan P.G. Heersche onmisbare hulp. De microfilms van Boek G werden beschikbaar gesteld door Prof. Dr W.M.H. Hummelen; de Haarlemse kamer Trou Moet Blycken verleende toestemming voor de reproductie van het handschrift. Medewerking bij de totstandkoming van deze publicatie verleenden tot slot ook de Vakgroepen Nederlands van de Katholieke Universiteit Nijmegen en van de Katholieke Leergangen te Tilburg. Alle hier genoemde personen en instellingen mogen zich van onze grote dank verzekerd weten.

 

Dr W.N.M. Hüsken

Dr B.A.M. Ramakers

Dr F.A.M. Schaars

 

Nijmegen - Tilburg, 11 februari 1997


Vorige Volgende

Over het gehele werk

organisaties