Trou moet blijcken. Bronnenuitgave van de boeken der Haarlemse rederijkerskamer 'de Pellicanisten'. Deel 6: Boek F

[p. 5]

Voorwoord

Boek F in de toneelcollectie van Trou Moet Blijcken omvat twaalf spelen: elf spelen van sinne en één tafelspel, zoals op de perkamenten omslag staat vermeld. Vijf staan er op naam van Louris Jansz., factor van de Haarlemse rederijkerskamer Lieft boven al, ofte wel De Wijngaertrancken. Ook Heijnz. Adriaenz., factor van Trou Moet Blijcken is met meer dan één spel in dit deel vertegenwoordigd, het vierde (De Meij) en het zesde (De Neering) van de bundel. Er valt zelfs veel voor te zeggen om ook het vijfde (tHuis van Idelheijt) als van zijn hand te beschouwen. Aangezien het slot van dit spel - met de gebruikelijke ondertekening - ontbreekt, is daaromtrent evenwel geen absolute zekerheid te geven, maar er zijn stellig aanwijzingen die voor zijn auteurschap pleiten. Naast de afwezigheid van het slot van het vijfde spel is namelijk van belang dat ook het begin, op folio 83r, van het zesde spel (De Neering) ontbreekt. Blijkens het blanco laten van de folio's 80v tot en met 82v moet afschrijver Adriaen Lourisz. Lepel het slot van tHuis van Idelheijt reeds hebben gemist. Dat het begin van het zesde spel heeft ontbroken op het moment dat Lepel zijn kopie maakte, blijkt na 64 verzen uit de notitie van het getal 100 in de marge, een versnummering die hij moet hebben overgenomen uit de legger die hij voor zijn afschrift gebruikte. De tekstverminking waarvan beide spelen het slachtoffer zijn geworden, is dus niet te wijten aan het verloren gaan van bladzijden uit het handschrift. Deze gegevens leiden tot de conclusie¹ dat tHuis van Idelheijt en De Neering in de door Lepel gebruikte legger op elkaar volgden en naar alle waarschijnlijkheid dus ook afkomstig zijn van dezelfde auteur: de op 29 juni 1568 als ketter ter dood gebrachte schoenmaker Heijnz. Adriaenz.²

Alle overige spelen in Boek F zijn compleet bewaard gebleven. Van de 191 bladen van het handschrift zijn de eerste drie ongenummerd (alleen de eerste twee bevatten op de recto-zijde tekst, het derde blad is blanco), evenals het laatste blad dat tegen de binnenzijde van de perkamenten omslag is geplakt.³ Het nummer 55 is in de foliëring overgeslagen.

Twee van de twaalf in dit deel opgenomen spelen zijn eerder uitgegeven. G. Kalff bezorgde in 1889 een editie van het eerste spel in de bundel, Het Coren, in Trou Moet Blycken: tooneelstukken der zestiende eeuw (Groningen: J.B. Wolters), blz. 219-251. Een moderne uitgave van dit spel werd verzorgd door W.M.H. Hummelen en G.R.W. Dibbets (Een spel van sinnen beroerende Het Coren. Zutphen: W.J. Thieme & Cie, 1985). Ook van het tweede spel, De groote hel, bestaat een uitgave, door B.H. Erné, Twee zestiende-eeuwse spelen van de hel. Groningen [etc.]: J.B. Wolters, 1934, blz. 19-58. Een Engelse vertaling van Die becooringe des Duvels is in voorbereiding door Elsa Strietman en Peter Happé.

1 Ook C.G.N. de Vooys was van mening dat dit vijfde spel van de hand is van Heijnz. Adriaenz., maar zonder argumenten te geven voor deze stelling. (Vgl. zijn 'Rederijkersspelen in het archief van "Trou Moet Blijcken"', in: Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde 49 (1930), blz. 20.)

2 Zie over Heijnz. Adriaenz. verder Simon Koster, Van schavot tot schouwburg: vijfhonderd jaar toneel in Haarlem. Haarlem: De Erven F. Bohn, 1970, blz. 33-38.

3 Vgl. W.M.H. Hummelen, Repertorium van het rederijkersdrama, 1500 - ca. 1620. Assen: Van Gorcum & Cie., 1968, blz. 83-87.

[p. 6]

Deze uitgave heeft tot doel een ruim publiek kennis te laten maken met de teksten van de verzameling Trou Moet blijcken. De editeurs hopen met het samenbrengen van een facsimile en een transcriptie van de spelen twee categorieën lezers van dienst te zijn: de gespecialiseerde vakbeoefenaar, maar naast deze ook de geïnteresseerde student. De individuele gebruiker bepaalt zelf of hij het meest gebaat is bij de facsimile, bijvoorbeeld als uitgangspunt voor eigen tekstkritische arbeid, of dat hij het meest geholpen is met een moderne transcriptie, die de hoogste drempel voor een nadere kennismaking met de spelen, het zestiende-eeuwse schrift, heeft geslecht. De editeurs oordelen dat een editie in de boven beschreven opzet voldoende aan de bestaande belangstelling voor de collectie Trou Moet Blijcken tegemoet komt en dat ze die belangstelling wellicht zal vergroten. Aangezien de gebruiker met behulp van de facsimiles de bron zelf kan raadplegen, hebben wij ons in de transcripties onthouden van diplomatisch commentaar. Vandaar ook het woord bronnenuitgave als benaming van de soort in de ondertitel van deze publikatie.

We geven de in de handschriften aangetroffen formuleringen precies weer zoals ze door het oog waargenomen worden, dus inclusief alle verschrijvingen. Voor een volledige verantwoording van onze werkwijze in dit opzicht verwijzen we naar de 'Uitgangspunten voor de facsimile en de transcriptie van de boeken van Trou Moet Blijcken' in Deel 1: Boek A, p. 9-13, waarin wij ons diplomatisch principe historisch verantwoorden. We volstaan hier met een samenvattende presentatie. In de praktijk komen de transcriptieregels op het volgende neer:

1.

De grondregel is dat getranscribeerd wordt, wat met het blote oog wordt waargenomen. Op dit principe zijn de volgende aanvullingen gemaakt: a) De spelling van ondermeer de allografemen u/v, i/j, uu/w, y/ij, korte s/lang s, wordt genormaliseerd. Ook de spelling van de hoofdletters I, J, V en U wordt genormaliseerd naar het moderne moderne woordbeeld op grond van de potestas van de gebruikte letter. Zie voor de daarbij geldende overwegingen de eerder vermelde 'Uitganspunten' in Deel 1: Boek A. Abbreviaturen worden opgelost en door middel van cursiveringen verantwoord. Nota: Bij de transcriptie van teksten die door Ardiaen Lourisz. Lepel zijn afgeschreven behoeft deze regel een verfijning. Het betreft de figura w die bij een strikt-diplomatische transcriptie onder alle omstandigheden als w gehandhaaft blijft, maar die zoals gezegd op historische argumenten met een beroep op de potestas zowel door uu als door w weergegeven kan worden. (Zie: Deel 1: Boek A; Aanvulling in de delen 2 en 3: Boek B en Boek C, pp. 11-12). De figura w levert dan het voor moderne ogen ongewone maar nog wel aanvaardbare teken w op als de potestas van dat teken dit vereist. Er hoeft van de kant van de editeurs niet ingegrepen te worden bij lettercombinaties als trow (Deel 4, fol. 166v, regel 160), vrow (Deel 4, fol. 152v, regel 215) en naw (Deel 4, fol. 32v, regel 349). Immers de potestas van de figura w bestaat in die lettercombinaties uit één klank. Men neme er nota van dat Lepel op diverse plaatsen ook schrijft ou en ouw, bijvoorbeeld bouman (Deel 4, fol. 104v, regel 236) en ontfouwen (Deel 4, fol. 104r, regel 179).

[p. 7]

	Omdat de editeurs zich een bronnenuitgave van de teksten van Trou Moet Blijcken ten doel stellen, is een aantal normaliseringen met het oog op de regels van het moderne tekensysteem vanaf Deel 1: Boek A in acht genomen. De in deze alinea bedoelde verfijning betreft de figura w in lettercombinaties als wen, wus en baillw waar de potestas niet uit één klank kan bestaan. Bedoeld is hier immers de potestas van de figurae uw: uwen, uws en bailluw. Noch de moderne weergaven wen, wus of baillw noch uuen, uuus of bailluu doen recht aan de klaarblijkelijk bedoelde klanken. Eenzelfde observatie is van kracht bij het uitzonderlijke geval geswrven (Deel 4, fol. 153v, regel 334) waar we geswurven dienen te lezen. Dit brengt ons ertoe de figurae w en uu in voorkomende gevallen grafisch weer te geven met uw, dus uwen, uws en bailluw. De onzerzijds toegevoegde u is door middel van cursivering grafisch onderscheiden van de andere lettertekens. b) Clauskoppen worden ongeacht hun plaats in de handschriften op een afzonderlijke regel gecentreerd weergegeven. Verkortingen in clauskoppen worden aangevuld, en door middel van onderstreping verantwoord, op basis van de schrijfwijze zoals die is aangetroffen in een lijst van optredende personages of op basis van eerste voorkomen. c) Indien boven de u, zoals in bailluw, het haaltje vergeten is, wordt toch u weergegeven in de transcriptie; als boven de i het puntje vergeten is wordt dat toch in de transcriptie opgenomen.
2.	Het hoofdlettergebruik in de tekst wordt onveranderd overgenomen in de transcriptie, tenzij de hoofdletter niet aan het begin van een woord is geplaatst.
3.	De littera cursiva, een door vrijwel alle afschrijvers in deze collectie gebruikte schriftsoort, is in romein weergegeven. Het humanistische schrift, dat voor titels, clauskoppen e.d. wordt aangewend, is cursief afgedrukt.
4.	De in de handschriften schaars aanwezige interpunctie is zo precies mogelijk overgenomen.
5.	Rijmstrepen (dubbele) en enkele strepen, te interpreteren als dubbele en enkele komma's, zijn in de transcriptie gehandhaafd.
6.	Aaneenschrijvingen die in de moderne opvatting semantisch onjuist zijn, zijn in de transcriptie gehandhaafd. Evidente verschrijvingen zoals beschreven onder principe C Deel 1: Boek A, pp. 11-12, zijn verbeterd. In geval van doorhalingen, verbeteringen en toevoegingen tussen de regels van letters en woorden, wordt de o.i. definitief bedoelde versie overgenomen in de transcriptie.

[p. 8]

7.

Alle in de handschriften aanwezige versnummeringen, alsmede de foliëring, worden in de transcriptie opgenomen. In de rechtermarge hebben we een eigen regelnummering toegevoegd. Links hebben we tussen vierkante haken een folionummering toegevoegd, ook in het geval het handschrift reeds een dergelijke aanduiding bevat. We hebben echter afgezien van een eigen paginering. In de 'Inhoudsopgave' wordt dan ook verwezen naar de folionummers van de handschriften.

We zijn ons ervan bewust dat men van mening kan verschillen over een aantal van de door ons gepresenteerde transcripties. Ten aanzien daarvan merken we op, dat in alle gevallen is uitgegaan van het gemiddelde schriftbeeld binnen het afschrift van dezelfde afschrijver.

M.R. Hagendoorn en dr J.P.G. Heersche hebben ons ook bij de werkzaamheden aan dit deel diensten van grote waarde bewezen, waarvoor wij hen opnieuw grote erkentelijkheid schuldig zijn. Prof. Dr W.M.H. Hummelen leende ons de microfilms van het oorspronkelijke handschrift, terwijl de Haarlemse kamer van Trou Moet Blycken toestemming gaf Boek F in facsimile te mogen uitgeven. Tot slot danken wij de Vakgroepen Nederlands van de Katholieke Leergangen te Tilburg en van de Katholieke Universiteit te Nijmegen voor hun medewerking bij de totstandkoming van deze publikatie.

Dr W.N.M. Hüsken

Drs B.A.M. Ramakers

Dr F.A.M. Schaars

Nijmegen - Tilburg, 12 december 1995