Trou moet blijcken. Bronnenuitgave van de boeken der Haarlemse rederijkerskamer 'de Pellicanisten'. Deel 5: Boek E

[p. 5]

Voorwoord

Boek E, het vijfde deel in deze serie bronnenuitgaven van Trou Moet Blijcken, omvat niet minder dan vijftien spelen. Volgens W.M.H. Hummelen (Repertorium van het rederijkersdrama, 1500 – ca. 1620. Assen 1968, blz. 77-83) ontbreekt in meer dan de helft van de gevallen, namelijk bij acht spelen, het slot. Hoewel hier inderdaad steeds een formele afsluiting, bijvoorbeeld door middel van de ondertekening ‘Finis’, achterwege blijft, is de tekst volgens ons toch vaker compleet dan Hummelen wil doen geloven. Dit is met name het geval bij het tweede spel, Emaus, dat eindigt met de voor het geestelijke drama zo traditionele hymne ‘Chrijstus is op gestaen’. Ook het derde spel, Het lichamelijcke huis, lijkt met het wegvoeren van de Siele naar de hel door de zeven doodzonden en Sondege Gheest een natuurlijke afsluiting te hebben gevonden. Verder klinkt de zin waarmee het zevende spel in de bundel, Veel Volks begeert Vrede, afsluit (‘haect altoos nae tbest terwijls ghij sijt Jonge’) uit de mond van Oorloch, die op dat moment het strijdperk als verliezer verlaat, wel bijzonder vreemd. We vermoeden dan ook dat in deze regel het devies van de auteur verborgen ligt (een zekere ‘de Jonge’ wellicht?), waarmee het spel dan op conventionele wijze is ondertekend. De door afschrijver Adriaen Lourisz Lepel opgegeven lengte van de desbetreffende spelen is in deze problematiek van weinig nut want deze lengte komt steeds overeen met de aantallen door hem afgeschreven regels, of het spel nu compleet is of niet. Ook de aanwezigheid van blanco bladzijden kan hier moeilijk als argument fungeren, aangezien blanco bladzijden zowel na vermeend incomplete spelen als na complete kunnen voorkomen. Dit laatste is bijvoorbeeld het geval na Lauris Jansz' spel van Die Mensch veracht die Redelickheijt, waar folio 125 in zijn geheel onbeschreven is gebleven.

Handschrift E kent een tamelijk grote hoeveelheid lege bladzijden. Zo bleven fol. 15v, 20v, 32r, 42r, 52r, 67r, 83v, 84r, 92v, 93r-v, 125r-v, 153r-v, 154r-v en 186r-v, afgezien van een incidenteel folionummer, onbeschreven. Het folionummer 41 komt twee maal voor. Lepel vergiste zich op folio 121, waar hij abusievelijk het nummer 221 noteerde.

Helaas konden we niet beschikken over een foto van de binnenzijde van de band waar volgens mededeling van Hummelen (Repertorium, blz. 77) de notitie ‘Dit boeck hoort toe Jacob Joosten Hopcooper’ staat.

Van de vijftien hier uitgegeven spelen bestaat slechts één eerdere uitgave, Louris Jansz. Meestal die om Paijs roepen. N. van der Laan bezorgde in 1941 in Noordnederlandse rederijkersspelen (Amsterdam: N.V. Uitgevers-Mij. ‘Elsevier’, blz. 29-72) een editie van deze tekst in gemoderniseerde spelling. De overige veertien verschijnen hier voor het eerst in druk. Van de meeste spelen gaf C.G.N. de Vooys een samenvatting van de inhoud (‘Rederijkersspelen in het archief van Trou Moet Blijcken’, in: Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde 49 (1930), blz. 1-16).

Deze uitgave heeft tot doel een ruim publiek kennis te laten maken met de teksten van de verzameling Trou Moet blijcken. De editeurs hopen met het samenbrengen van een facsimile en een transcriptie van de spelen twee categorieën lezers van dienst te zijn: de gespecialiseerde vakbeoefenaar, maar naast deze ook de geïnteresseerde student. De individuele gebruiker bepaalt zelf of hij het meest gebaat is bij de facsimile, bijvoorbeeld als uitgangspunt voor eigen tekstkritische arbeid, of dat hij het meest geholpen is met een moderne transcriptie, die de hoogste drempel voor een nadere kennismaking met de spelen,

[p. 6]

het zestiende eeuwse schrift, heeft geslecht. De editeurs oordelen dat een editie in de boven beschreven opzet voldoende aan de bestaande belangstelling voor de collectie Trou Moet Blijcken tegemoet komt en dat ze die belangstelling wellicht zal vergroten. Aangezien de gebruiker met behulp van de facsimiles de bron zelf kan raadplegen, hebben wij ons in de transcripties onthouden van diplomatisch commentaar. Vandaar ook het woord bronnenuitgave als benaming van de soort in de ondertitel van deze publikatie.

We geven de in de handschriften aangetroffen formuleringen precies weer zoals ze door het oog waargenomen worden, dus inclusief alle verschrijvingen. Voor een volledige verantwoording van onze werkwijze in dit opzicht verwijzen we naar de ‘Uitgangspunten voor de facsimile en de transcriptie van de boeken van Trou Moet Blijcken’ in Deel 1: Boek A, p. 9-13, waarin wij ons diplomatisch principe historisch verantwoorden. We volstaan hier met een samenvattende presentatie. In de praktijk komen de transcriptieregels op het volgende neer:

1.

De grondregel is dat getranscribeerd wordt, wat met het blote oog wordt waargenomen. Op dit principe zijn de volgende aanvullingen gemaakt: a) De spelling van ondermeer de allografemen u/v, i/j, uu/w, y/ij, korte s/lang s, wordt genormaliseerd. Ook de spelling van de hoofdletters I, J, V en U wordt genormaliseerd naar het moderne moderne woordbeeld op grond van de potestas van de gebruikte letter. Zie voor de daarbij geldende overwegingen de eerder vermelde ‘Uitganspunten’ in Deel 1: Boek A. Abbreviaturen worden opgelost en door middel van cursiveringen verantwoord. Nota: Bij de transcriptie van teksten die door Ardiaen Lourisz. Lepel zijn afgeschreven behoeft deze regel een verfijning. Het betreft de figura w die bij een strikt diplomatische transcriptie onder alle omstandigheden als w gehandhaaft blijft, maar die zoals gezegd op historische argumenten met een beroep op de potestas zowel door uu als door w weergegeven kan worden. (Zie: Deel 1: Boek A; Aanvulling in de delen 2 en 3: Boek B en Boek C, pp.11 12). De figura w levert dan het voor moderne ogen ongewone maar nog wel aanvaardbare teken w op als de potestas van dat teken dit vereist. Er hoeft van de kant van de editeurs niet ingegrepen te worden bij lettercombinaties als trow (Deel 4, fol. 166v, regel 160), vrow (Deel 4, fol. 152v, regel 215) en naw (Deel 4, fol. 32v, regel 349). Immers de potestas van de figura w bestaat in die lettercombinaties uit één klank. Men neme er nota van dat Lepel op diverse plaatsen ook schrijft ou en ouw, bijvoorbeeld bouman (Deel 4, fol. 104v, regel 236) en ontfouwen (Deel 4, fol. 104r, regel 179). Omdat de editeurs zich een bronnenuitgave van de teksten van Trou Moet Blijcken ten doel stellen, is een aantal normaliseringen met het oog op de regels van het moderne tekensysteem vanaf Deel 1: Boek A in acht genomen. De in deze alinea bedoelde verfijning betreft de figura w in lettercombinaties als wen, wus en baillw waar de potestas niet uit één klank kan bestaan. Bedoeld is hier immers de potestas van de figurae uw: uwen, uws en bailluw.

[p. 7]

	Noch de moderne weergaven wen, wus of baillw noch uuen, uuus of bailluu doen recht aan de klaarblijkelijk bedoelde klanken. Eenzelfde observatie is van kracht bij het uitzonderlijke geval geswrven (Deel 4, fol. 153v, regel 334) waar we geswurven dienen te lezen. Dit brengt ons ertoe de figurae w en uu in voorkomende gevallen grafisch weer te geven met uw, dus uwen, uws en bailluw. De onzerzijds toegevoegde u is door middel van cursivering grafisch onderscheiden van de andere lettertekens. b) Clauskoppen worden ongeacht hun plaats in de handschriften op een afzonderlijke regel gecentreerd weergegeven. Verkortingen in clauskoppen worden aangevuld, en door middel van onderstreping verantwoord, op basis van de schrijfwijze zoals die is aangetroffen in een lijst van optredende personages of op basis van eerste voorkomen. c) Indien boven de u, zoals in bailluw, het haaltje vergeten is, wordt toch u weergegeven in de transcriptie; als boven de i het puntje vergeten is wordt dat toch in de transcriptie opgenomen.
2.	Het hoofdlettergebruik in de tekst wordt onveranderd overgenomen in de transcriptie, tenzij de hoofdletter niet aan het begin van een woord is geplaatst.
3.	De littera cursiva, een door vrijwel alle afschrijvers in deze collectie gebruikte schriftsoort, is in romein weergegeven. Het humanistische schrift, dat voor titels, clauskoppen e.d. wordt aangewend, is cursief afgedrukt.
4.	De in de handschriften schaars aanwezige interpunctie is zo precies mogelijk overgenomen.
5.	Rijmstrepen (dubbele) en enkele strepen, te interpreteren als dubbele en enkele komma's, zijn in de transcriptie gehandhaafd.
6.	Aaneenschrijvingen die in de moderne opvatting semantisch onjuist zijn, zijn in de transcriptie gehandhaafd. Evidente verschrijvingen zoals beschreven onder principe C Deel 1: Boek A, pp. 11-12, zijn verbeterd. In geval van doorhalingen, verbeteringen en toevoegingen tussen de regels van letters en woorden, wordt de o.i. definitief bedoelde versie overgenomen in de transcriptie.
7.	Alle in de handschriften aanwezige versnummeringen, alsmede de foliëring, worden in de transcriptie opgenomen. In de rechtermarge hebben we een eigen regelnummering toegevoegd. Links hebben we tussen vierkante haken een folionummering toegevoegd, ook in het geval het handschrift reeds een dergelijke aanduiding bevat. We hebben echter afgezien van een eigen paginering. In de ‘Inhoudsopgave’ wordt dan ook verwezen naar de folionummers van de handschriften.

[p. 8]

We zijn ons ervan bewust dat men van mening kan verschillen over een aantal van de door ons gepresenteerde transcripties. Ten aanzien daarvan merken we op, dat in alle gevallen is uitgegaan van het gemiddelde schriftbeeld binnen het afschrift van dezelfde afschrijver.

M.R. Hagendoorn en dr J.P.G. Heersche hebben ons bij de werkzaamheden aan dit deel diensten van grote waarde bewezen, waarvoor wij hen grote erkentelijkheid schuldig zijn.

Johan Koppenol (Rijksuniversiteit Leiden) was zo vriendelijk ons zijn transcripties ter beschikking te stellen van de twee door Jan Prins geschreven spelen: Mennich Eenvoudich Mensch soect lijefdebewijs en Die daet der tirannen. Prof. Dr W.M.H. Hummelen leende ons de microfilms van het oorspronkelijke handschrift, terwijl de Haarlemse kamer van Trou Moet Blycken toestemming gaf Boek E in facsimile te mogen uitgeven. Tot slot danken wij de Vakgroepen Nederlands van de Katholieke Leergangen te Tilburg en van de Katholieke Universiteit te Nijmegen voor hun medewerking bij de totstandkoming van deze publikatie.

Dr W.N.M. Hüsken

Drs B.A.M. Ramakers

Dr F.A.M. Schaars

Nijmegen – Tilburg, 26 november 1994