Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 2

[p. 380]

Boekbeoordeeling.

D^r Paul Fredericq en zijne leerlingen. Corpus documentorum Inquisitionis haereticae pravitatis Neerlandicae. Verzameling van stukken betreffende de pauselijke en bisschoppelijke Inquisitie in de Nederlanden. Gent en 's-Gravenhage, 1896. XXIV - 412 blz. 8^o.

In plaats van een vervolg op de reeks stukken verschenen in deel I van het Corpus Inquisitionis van Prof. Paul Fredericq, of van een vervolg op zijn aangevangen Geschiedenis der Nederlandsche Inquisitie, zond verleden jaar de onvermoeibare hoogleeraar een lijvig boek in de wereld, dat niets anders is dan de vollediging van Corpus I. Bij de 436 stukken van laatstgenoemd deel zijn thans 207 andere gekomen. Een nieuwe voorraad bouwstoffen dus, altijd voor de Geschiedenis der Inquisitie, enkel tot 1520.

Het pas verschenen deel is een waardige tegenhanger van het eerste. Dat Corpus I in de geleerde wereld een gunstig onthaal ontvangen heeft, hiervan getuigen de talrijke beoordeelingen welke Prof. Fredericq het goed denkbeeld had achteraan bij dit nieuw deel te laten overdrukken.

Prof. Paul Fredericq heeft dan ook in zijn nieuw deel dezelfde methode gevolgd als in zijn eerste. De stukken zijn voorts gerangschikt in chronologische orde. Zulks ergert zekere menschen. Zij vinden daarin mangel aan methode. Naar ons bescheiden oordeel, is het tegenovergestelde waar. Natuurlijk zal schrijver in zijne Geschiedenis de stukken op andere wijze groepeeren, maar hoe kon het anders in een codex.

Schrijver heeft voorts zekere brokken medegedeeld uit niet getijdtijdige kronieken. Hiertoe was hij gedwongen wanneer over een feit alle andere gegevens ontbreken en de kroniekschrijver uit bronnen geput heeft die verloren zijn gegaan; dit is het geval met het uittreksel uit de vertaling door den predikheer Willart van Thomas Cantipratensis over de instelling der Inquisitie in het Atrechtsche predikheerenklooster in 1238, iets wat men niet vindt in den Bonum universale de apibus.

Het is misschien minder gewettigd naast brokken uit gelijktijdige kronieken ook andere (natuurlijk weinig talrijke) uit niet gelijktijdige kronieken mede te deelen. Dit kan

[p. 381]

toch ook soms zijn nut hebben, wanneer nieuwe bijzonderheden er in voorkomen die niet schijnen valsch te zijn. In zijne Geschiedenis zal schrijver dan ook deze latere brokken nooit benuttigen zonder hunne waarde te bespreken.

Schrijver heeft nog voorts stukken opgenomen van algemeenen aard, als edicten of wetten der koningen van Frankrijk en keizers van Duitschland, pauselijke bullen, enz., die natuurlijk ook op onze gewesten toepasselijk waren en waarvan de kennis onontbeerlijk is aan wie de geschiedenis der Inquisitie van eene streek wil bestudeeren. De pauselijke decretalen heeft hij weggelaten, omdat zij voorkomen in het Corpus juris canonici, dat in 't bereik ligt van eenieder. Hij heeft ook niet al de veroordeelingen voor blasphemie overgedrukt, welke zoo talrijk voorkomen in het Ballincboec van Gent (einde 15^de eeuw) en er slechts naar verzonden, na de meest typische dezer veroordeelingen vermeld te hebben (Zie stuk n^r 179).

Eindelijk in de bibliographie is ook dezelfde methode gevolgd als in Corpus I. Deze zou aanschouwelijker worden, indien schrijver de verdeeling in rubrieken aannam en dan onder iedere rubriek de alphabetische orde volgde.

Thans mogen we dus zeker zijn dat bijna alles wat nog bestaat over de middeleeuwsche Nederlandsche Inquisitie in de twee verschenen deelen van het Corpus verzameld is. Dit werk is geen louter kopijwerk, zooals zekere aanvallende recensent het noemt, die nog niet altijd zelf trouw kan afschrijven, en de overgedrukle stukken zijn ook niet alle ‘afschriften van sedert lang gedrukte stukken door eenieder bekend’.

Het werk, dat het bijeenbrengen van eene dergehjke massa zoo wijd uiteenloopende stukken vergt, is moeilijk te schatten. Het opsporen van zeldzame boeken, het doorsnuffelen van archieven is nog niet altijd alles, soms zijn de stukken ongedateerd, soms weet men niet wie er in bedoeld wordt, soms geraakt men niet wijs uit de opgesomde eigennamen van personen en plaatsen, soms zijn de datums verkeerd en de namen ook; wanneer leemten zich voordoen in de biographie van eenen inquisiteur, in de ontwikkeling eener secte, wat alles spant men niet in om ze te kunnen aanvullen? Dat alles is ‘louter kopijwerk’ zeker? En wanneer het kopijwerk is, wanneer men een stuk afschrijft dat reeds door eenen modernen verzamelaar werd uitgegeyen, hoe dikwijls moet men

[p. 382]

niet tot het origineel opklimmen om het knoeiwerk van dien verzamelaar te verbeteren!

Laat ons nu ras het werk in oogenschouw nemen. Het is opgedragen aan de gedachtenis van Prof. J.G. de Hoop Scheffer. De inleiding leert ons dat onder de nieuwe stukken, er vooral voorkomen over Lambert le Bègue, den vermoedelijke stichter der Begijnhoven, over de vervolgingen tegen de Begijnen en Beggarden, de Geeselaars, de Dansers en de Broeders en Zusters van het Gemeene Leven.

Vele archiefstukken, o.a. uit het Vaticaan afkomstig, werden hier voor de eerste maal gedrukt.

De chronologische lijsten van ketters en inquisiteurs die op de inleiding volgen, zijn louter aanvullende lijsten van die van het eerste deel. Het ware misschien wenschelijker geweest volledige lijsten te geven die de definitieve uitkomsten der gezamenlijke opzoekingen zouden weergegeven hebben.

Onder de verbeteringen en aanvullingen op het eerste deel van het Corpus missen wij het volgende: in stuk n^r 10 is er spraak, niet van een ketter, maar van Keizer Hendrik IV; in stuk n^r 278, moet men lezen Wattier le Monier, staat le Mainer; bij stukken n^rs 386 en 387 over de bezeten zusters van Le Quesnoy, kon ook gevoegd worden het uittreksel uit Chastellain, doch wellicht werd het weggelaten omdat het zoo weinig fatsoenlijk is; in stuk n^r 370^bis dient men te lezen Pieter Remy, staat Pieter Vrancx (foutief bij Cannaert).

Meer opmerkingen dienen er niet gemaakt te worden. Alle specialisten zullen met de grootste voldoening het nieuw werk raadplegen, terwijl het publiek met de grootste belangstelilng wacht op de voortzetting der Geschiedenis der Nederlandsche Inquisitie in de middeleeuwen.

In afwachting, schrijft Prof. Fredericq van tijd tot tijd eene fragmentarische studie, b.v. over Lambert le Bègue, Bloemardinne (Zuster Hadewijch), Willem van Zwolle en de Secte der Dansers. Bij ons weten ligt het derde deel van het Corpus (stukken over 1520 à 1530) drukvaardig, doch eerst zullen in de reeks werken van den practischen leergang van Prof. Fredericq nog uitgegeven worden: eene studie van D^r Julius Frederichs over de Inquisitie in Luxemburg en eene andere van wijlen J.J. Mulder over de uitvoering der geloofsplakkaten en het stedelijk verzet tegen de Inquisitie te Antwerpen (1550-1566).

I.