Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 1

[p. 190]

Boekbeoordeelingen.

Cyriel Buysse. - Mea culpa (Amsterdam, H.J.W. Becht en Gent, Ad. Hoste); zonder jaartal (1896); 232 biz.; 3 fr. 50.

Eene treffende, treurige geschiedenis is Mea culpa, met tal van heerlijke bladzijden (het tooneel in 't prieeltje, b.v., het uitstapje, de terugtocht uit Duitschland, de stervensscène e.a.), juist waargenomen, of liever fijn gevoelde zielsindrukken (de weifeling van René, de boeiende en toch schrikverwekkende begoocheling die uitgaat van zijn nichte Raymonde, de reactie na den dood van zijne maîtresse) maar ook een tintje theatrale ontknooping (de poging tot zelfmoord, na de toevallige ontmoeting van René en Raymonde).

Als wij er bij voegen dat taal en stijl hier beter verzorgd zijn dan in andere gewrochten van den schrijver, alsmede dat de Fransche vormen, ofschoon nog vrij - en ja te - talrijk, ons hier, op vele plaatsen althans, minder gezocht en gewrongen zijn voorgekomen; en als wij het werk ter lezing aanbevelen aan al wie gaarne na zijne lectuur eene aangrijpende impressie behoudt, - dan is ons oordeel uitgesproken en zouden wij deze beknopte beschouwing kunnen sluiten, - vreesden wij niet, dat men ons de vraag zou stellen: En de hoofdinhoud?

Wij moeten bekennen dat wij dien inhoud bezwaarlijk kunnen samenvatten; want niet zoozeer op feiten komt het aan in Mea culpa als op indrukken en gevoelens. Eenige woorden nochtans mogen wij onze lezers niet onthouden.

Een jong advocaat, René, heeft eene liaison. Lucie, het meisje voor wie hij een appartement heeft gehuurd was rein als hij haar ontmoette; hij zelf, met een aangeboren schrik

[p. 191]

voor lijden, zien lijden en doen lijden, wil, kȧn niet van haar los, en door de minachting waaraan hij in zijne omgeving bloot staat, door het in gevaar brengen van zijne toekomst, door de wroeging waaraan hij lijdt, voelt en beseft hij ‘dat hij, de rijkbegaafde en door opvoeding ontwikkelde, gestraft wordt voor zijn niet eerbiedigen van de rechten der onverdiende armoede en endergeschiktheid.’ Misschien zou hij haar wel huwen, maar dan kan hij niet meer deelnemen ‘aan dat intellectuëel leven, hetwelk voor hem eene zóó innige behoefte en, na zijne toch vernederende gemeenzaamheid met zijne minnares, nog zijn laatste toevlucht en zijn eenige zedelijke herschepping’ is. Dan verschijnt op zijn levensweg zijne nicht Raymonde, lief, goed, verstandig, die hij leert achten, die hem schrijft, terwijl hij in Duitschland een congres bij woont van crimineele anthropologie, die hem bemint kortom, - en aan wie hij een huwelijk voorstelt - tijdens een uitstapje - na lange, pijnlijke aarzelingen: een navrante strijd tusschen ‘de spontane en edelmoedige gevoelens van zijn hart’ en ‘'t schrikkelijk phantoom der toekomst.’

Toch verwijt hij zich meer die daad, en - nog denzelfden avond keert hij, onder een voorwendsel, naar Duitschland terug, nadat hij van Lucie de herhaling heeft gehoord van hare vrees dat zij, ten tweede male, moeder worden zal. Hij herleeft ‘het somber tijdperk van smarten en vernederingen, toen haar eerste kind moest komen, het kind dat gestorven was’; en hij voelt dat hij ‘al de schaamte, al het lijden, dat hij toen had uitgestaan, geen tweede maal (zal) kunnen beleven.’

Reeds den vorigen dag heeft hij haar gezegd, ‘als met een schok van afschuw: Het is niet mogelijk. Dat moet veranderen, het moet, het moet!’...

En 't verandert. Een telegram roept hem aan hare stervenssponde. Tijdens zijne afwezigheid heeft zij, om zijnentwille, ‘op een onbehendige, ongelukkige wijze’ iets gedaan dat zijn vriend, dokter Hody, hem in 't oor fluistert, iets dat hij weer met een schok van afschuw verneemt, ‘en zij heeft zich erg, zeer, zeer erg gekwetst.’ Zij sterft. En ‘in een langen, smartvollen brief aan Raymonde, waarin hij haar de gansche sombere tragedie vertelt’, schrijft hij dat hij

[p. 192]

zijn nichtje niet tot vrouw kȧn nemen; dewijl ‘hij voor eeuwig het recht verbeurd heeft op een leven van herschepping en geluk’ en tusschen hen beiden steeds het lijk van Lucie zal oprijzen, het slachtoffer van zijn monstrueus egoïsme.

De gedachte aan zelfmoord komt bij hem op. Hij heeft - toevallig - een degenstok op wandeling meegenomen. En daar hij Raymonde ontmoet nog vóór zij den brief heeft gelezen, herhaalt hij, bekent hij haar alles, en steekt zich, in hare tegenwoordigheid, ‘het puntig lemmer in de borst... Hij overleefde den slag.’ En - hij zal Raymonde's echtgenoot worden, en in een boek, dat Mea culpa zal heeten, zijn hart en zijn lijden uitstorten.

Deze inhoudsopgave zal gewis bij enkele lezers vergelijkingen doen ontstaan met den inhoud van Wroeging, van denzelfden schrijver; anderen zullen wellicht bedenkingen opperen over het weifelende in 't karakter van René; als velen de analyse van 't karakter in 't boek zelf nagaan, zal het doel van deze aankondiging ruimschoots bereikt zijn.

P.