De Tijdspiegel. Jaargang 10

[p. 1]

Godgeleerdheid. - Wijsbegeerte. - Staatkunde. - Opvoeding en onderwijs.

De magt des kwaads en van het goede en hun strijd.

Zondagsbibliotheek. - Levensbeschrijvingen van vrome Christenen; tot opwekking en stichting der Gemeente, uitgegeven door vrienden van het Rijk Gods. Aanbevolen door Dr. A. Tholuck, Professor te Halle. Uit het Hoogduitsch. Doesborgh, W. Becking. 1852.
De Christelijke Volksvriend. Tweede Jaargang. Te Zuidbroek, bij T.T. Borgesius. 1852. Prijs f 0.25. Bij twaalftallen f 2.25.

Wij hebben dit opschrift gekozen bij de aankondiging van twee periodieke werken, vruchten van hetzelfde en ons een geliefd veld, in soort één, anders ook onderscheiden van elkander, omdat die magt des kwaads en des goeden òf in de wereld, òf in het menschenhart daarin helder uitkomt. Wij vertrouwen, dat wij dit opschrift niet zouden behoeven in te trekken, waren ons van wege beide uitgevers meerdere stukken ter hand gekomen. Dat opschrift kan en moet helaas! de geschiedenis nog altijd dragen, zoodra men haar uit een meer zedelijk oogpunt beschouwt. Zal het ooit ‘de triomf des goeden’ kunnen zijn, mogten wij vragen.

De titel van de eene reeks van levensbeschrijvingen is lang genoeg, gelijk de andere al te kort is, niets zeggende van den inhoud. Bij nadere inzage heeft de Zondagsbibliotheek wel iets voor. Vorm, letter, papier zijn voor het oog der meesten zeker behagelijker. Aan de andere zijde staat, dat de Christelijke Volksvriend ons oorspronkelijke stukken schijnt aan te bieden, hetgeen in ons oog, steken zij niet ongunstig af bij hetgeen van de vreemden is ontleend, eene bijzondere aanbeveling is.

En hoé is het daarmede? De naam van Tholuck, de hooggevierde bij velen, verblindt ons niet. Wij achten hem, mogen wij ook ons minder geistesverwandt met den man voelen, in wien wij het wat mystiek-pietistisch element zeer zien doorstralen. Wij hebben hier eene levensbeschrijving van Monica en van Wessel Gansfoort voor ons. Grepen alzoo uit zeer onderscheiden tijdperken. Wij zijn daarvoor niet, wanneer niet belangrijke redenen dwingen om de tijd-

[p. 2]

orde te laten varen. Wij zouden aan meer naar tijdorde gerangschikte tafereelen, gelijk b.v. de Historische Darstellungen van Wachsmuth, de voorkeur geven. - Zulke overwegende reden meenden wij te vinden in de keuze van den Christelijken Volksvriend, die Hieronymus van Praag en Wilberforce - Geloofsonderdrukking en Slavenkwestie, zijnen lezers gaf.

Van de strekking welke Tholuck's naam aan het hoofd ons deed verwachten, dachten wij bij het behandelen der geschiedenis van Monica meer sporen te zullen vinden, vooral toen wij Augustinus reeds in den aanvang genoemd vonden als den man, die het eerst de grondleerstellingen des Christendoms, die van de zonde, de vrijheid, de verlossing en de genade vaststelde. - Het is zeker ééne zijde des Christendoms, doch die door Augustinus contra Pelagius zoo sterk is doorgedreven, dat het wel overdrijving werd. - Aangenaam is het ons, te mogen betuigen, dat de geschiedenis zelve onpartijdig is voorgesteld. En dan achten wij 't een goeden greep. Het vindicamus haereditatem in de kerk, zoo lang deze niet van Katholiek tot Roomsch werd, mag door den Protestant, ook op het gebied der Kerkelijke geschiedenis, wel worden behartigd. En dan is Augustinus voorzeker een der Kerkvaders, op wien de Protestanten grooter regt hebben dan Rome, al kanonizeren wij niet. Patricius, de vader van Augustinus, is op blz. 13 en verv., wat verbrokkeld geschetst. Waardig, eenvoudig is daarentegen de voorstelling der hoofdpersone, eene niet slechte kopij van het beeld, dat haar zoon, met ingenomenheid en liefde maar die zoo wèl verdiend, van de edele vrouw in zijne werken teekende. Natuurlijk moest hare geschiedenis grootendeels ook die worden van Augustinus in diens vroeger leeftijd. Meer bekend nog dan dat van eenig Kerkvader, is het leven van den Bisschop Hippo, een sleutel tevens voor zijn wij zeggen niet te hoog, maar eenzijdig gevoel van zijne behoefte aan Gods genade in Christus en daarmede voor onderscheidene zijner stellingen. - Overigens mag Monica ten duidelijk bewijs strekken van wat eene moeder vermag. Onze zedelijke indrukken, onze godsdienstige rigting, ons diepst inwendig leven, kan door den moederlijken invloed zoo zeer worden gewijzigd, bevorderd of verhinderd. Wie niet in zijne jeugd indrukken van vroomheid ontving - schier mogt ik vragen: wat baten zij in lateren leeftijd? - Alles bijna laat zich nog aanleeren, veel nog eenigermate inhalen en gedeeltelijk vergoeden - pieteit, echte, edele pieteit wel bezwaarlijk. Daarom vereenigden wij ons met den wensch des Schrijvers: - ‘Moge het aandenken aan Monica rijke vruchten dragen bij de vrouwen van onzen veelbewogen tijd, waarin zulke schitterende voorbeelden meer dan ooit noodig zijn.’ - Wij vragen met een ander schrijver: - ‘Geef ons goede moeders, opdat onze natie een wakker, nobel, godsdienstig volk worde!’

Wel geschikt om althans de meer geestelijke zijde van het leven der menschheid in die dagen te schetsen, en zoo leermeesteres van onzen tijd te worden, is de geschiedenis van Johannes Wessel Hermansz. van Gansfoort. Het werkje is een uittreksel uit de monographie van Ullmann, in der tijd ook in het Hollandsch vertaald door D^s. Munting. - Vinden wij hier de voorstelling van een tijdperk van overgang, het mag van die zijde een spiegel wezen voor onze dagen, waarin andermaal veel

[p. 3]

schijnt te worden voorbereid. Moge het vernieuwing, geene vernieling zijn! Er is, om met Ullmann in zijn' Johannes Wessel, een voorganger van Luther te spreken, ‘gistende stoffe die eenen nieuwen vorm doet verwachten.’ - Onder de Hervormers vóór de Hervorming neemt Wessel eene der eerste plaatsen in, de man, die inderdaad op reformatorisch standpunt stond, ja in sommige opzigten daarboven. Men zie zijne meening aangaande de boeken des Bijbels, aangaande de verdorvenheid der menschelijke natuur, den persoon van Christus en de vruchten van 's Heeren lijden, aangaande de zedelijke eischen des Evangelies en van den Aflaat. - Daarbij erkennen wij, dat er menige heerlijke kiem van Evangeliesche kennis later door eenzijdige opvatting en dor dogmatismus treurig is verstikt. Hij is een der mannen, bij wie wij een ‘dáár!’ kunnen spreken, als de Katholiek vraagt, waar onze Hervormde Kerk vóór de Hervorming was? en wel waardig, dat men zich nader met hem bekend maakt. - Wij zouden misschien hier en daar nog eene andere keuze van woorden van Wessel hebben gedaan; doch betuigen gaarne, dat men uit deze levensschets den man die stil maar trouw en krachtig zijnen weg ging, kan leeren lief krijgen en hoogachten. Zijne leuze: ‘qui scit ut sciat, stultus est, qui sciunt ut sciantur, stultiores’ getuigt van zijne degelijkheid en praktischen zin, die echter het hooger en dieper, het edeler geestesleven geenszins uitsloot, getuige zulks zijne grondstelling, dat eerst de Liefde zoo als die voortkwam uit de diepte van een van God verlicht gemoed, alles verheerlijkte en goddelijk deed worden. Hoe moest deze man staan tegen het opus operatum, de werkheiligheid, en dan nog welke werken! van zijnen tijd! Gelukkig, dat zijne vriendschap met den toenmaligen Bisschop van Utrecht hem ten schild verstrekte.

De vertaling is vrij goed, vooral die van Wessel's geschiedenis; in die van Monica stuitten wij soms op echt Duitsche constructie.

Wij hebben Hieronymus van Praag (zijn naam, Faulfisch, misschien niet medegedeeld, omdat die wat belagchelijk kon luiden, hoewel de naam van menschen niets ter zake doet) een goeden greep genoemd in dezen tijd van weder herhaalde aanspraken en nieuwe aanmatiging der Roomsche curie. Beelden als dat van den man, die ons hier wordt geschetst, mogen profetische stemmen heeten uit de verledenheid tot onze dagen. Doch men stelle hen dan vooral naar waarheid voor, onpartijdig en niet flaauw. Met genoegen hebben wij het oog op deze schets van Hieronymus laten rusten. In den aanvang minder, waar het ons voorkwam dat de schrijver zijn' regten aanloop niet kon krijgen. Van daar een weinig wankelen, herhaling van gedachten en van het beeld van licht tot drie- of viermaal toe, zonder dat de uitwerking daardoor iets won. Wij hadden liever een paar geschiedkundige bewijzen bijgebragt voor de onkunde der geestelijken van die dagen, b.v. dat van drie honderd priesters naauwelijks eenige weinigen de kennis bezaten welke men, ook bij niet te hoog gespannen eischen, van hen kon vorderen. - Bij het vermelden der Pausen en Tegenpausen te Avignon en Rome, zegt de schrijver blz. 6: ‘Ofschoon beiden beschouwd werden als onfeilbaar, als Stedehouders van Christus,’ had wel mogen worden gevoegd ‘door hunne aanhangers.’ -

[p. 4]

Later wordt het verhaal beter en hebben wij geene geschiedkundige fouten ontmoet. Bij de beperkte ruimte kon niet alles worden vermeld. Wij kregen niet lang geleden een' brief onder het oog van Poggius van Florence, die getuige was van den marteldood van Hieronymus, waarin diens onwillekeurige bewondering van den man en zijne vrees om zich daardoor verdacht te maken, meermalen naïf doorschemerde. Daar zagen wij op nieuw bevestigd, dat de vriend van Huss als ware het een oogenblik van zeer vergefelijke zwakheid had gekend, doch om zich later des te heerlijker te verheffen, tot eene hoogte waar hij waardig zijne plaats innam nevens het edel slagtoffer van kwade trouw en godsdienstige dweepzucht, die Christelijke liefde en de stem des gewetens gelijkelijk doofde en versmoorde.

Wilberforce's leven is het onderwerp der tweede aflevering van den Volksvriend. Een altijd belangrijke stof, in deze dagen op nieuw digter aan duizenden harten gelegd, en dit door de romantiek. Ach, hij behoeft de verdichting niet, de slavenhandel, die reeks van erger dan beestachtigheden, door gruwel gevoed, met gruwel gepleegd, gruwelen barend. Wij vragen hoe het mogelijk is, dat hij eeuwen lang werd gedoogd, gedreven door Christenen. Men leze de weinige bladen hier ter inleiding geschreven; en wij eeren den man, die de stem daarvoor schier het eerst en krachtig verhief, die deze jaren aanhield, ondanks alle tegenkanting. - Wij kunnen geen vrienden zijn van eene overijlde emancipatie, niet enkel in het belang der koloniën, maar in de eerste plaats van de slaven zelven, die allengskens, de ondervinding leerde het! voor de vrijheid geschikt moeten worden. Toch juichen wij bij elke afbreuk den eigenlijken slavenhandel gedaan, op stoffelijk als op zedelijk gebied. En eens moét die menschonteerende handel, menschonteerend ondanks alle schijnschoone argumenten, ophouden. Het is een der overblijfselen van barbaarschheid immers, die een brandmerk zijn voor den Christelijken naam. Er moet een tijd komen, waarin de menschheid, tot beter inzigt gekomen, andere namen viert en luister gunt dan die daar prijken in bloedigen glans als helden, of in de gulden glorie eener listige politiek. Vernieling is van den moordenaar van aanbegin, bedrog van den vader der logenen. Beide mogen nimmer geheel van de aarde worden gebannen; zij zullen uitzonderingen, uitspattingen zijn. - Het kwade moet overwonnen worden met het goede. Zoo ín den mensch, óm den mensch, bij geheel ons geslacht. Wánneer? ‘van die ure weet niemand,’ mogen wij zeggen. - Doch dan verleent de geschiedenis andere namen luister, de menschheid noemt anderen hare Heroën. Getuigen der waarheid als Huss - stiller, doch werkzame wijzen als Wessel - menschenvrienden, apostelen der humaniteit, als Wilberforce - ook edele vrouwen, ware moeders als Monica. - Dit zal plaats hebben, als en naarmate het goede het kwaad overwint.

chon.