De Tijdstroom. Jaargang 2

[p. 151]

't Spatske   Albe

't Spatske! hahaha! als ge dat gezicht beziet moet ge lachen. Ge weet wel niet goed waarom maar daar ligt daar zo nen trek in die... enfin, ge kunt dat zo niet zeggen.

'n Rond, gezond gezicht op een gebeeldhouwd lijfke, dat stijf broske en dan dien trek: da's Spatske.

Dat is nu een van die koppen, die ge ne minuut star moet bezien, en kijkt dan maar de lucht in; permentelik, dat kopke blijft u bij als 'n schim.

Hij was Godfried gekerstend, Godfried De Bondt. Maar is dat nu 'n naam om onder klas- en straatvrienden te bezigen. Wie hem herdoopt heeft en hoe 't kwam is 'n raadsel, maar populair was 't: Spatske.

Natuurlik binnen de huismuren heette hij: onze Frie - alleen z'n zuster, de oudste, noemde hem Fritje. Maar dat kost z'n broer slecht horen: Fritje, Fritje, mee al dien flauwe zever! Noem hem maar gerust Godfried of is er nog ne schònere naam! Hij zei dan Godfried is schoon vlaams want hij was in Leuven voor doktoor en nog al hevig flamingant.

Met dien broer, onze Gust, kon 't Spatske nogal schermen bij z'n kameraden. En dan moest ge dat gezicht zien met dien eigenaardigen trek: wat 'n mimiek! Nen beroepsakteur in den dop want hij had daarbij 'n tong die over ekspressies van waar-gaat-'m-ze-zoeken nieteens stronkelde. De kameraden stonden geren naar dat wonder te luisteren.

Onze Gust doet al ferm operasies mee, zulle, daar in Leuven. En dan werkt 'm mee klorreform, daar gaan ze van in slaap. Hij heeft al ne keer ne mens z'n blote ribben gezien, da's just een skelet, zei onze Gust. Ge moogt daar nie vies-gevallen-zijn zulle, in Leuven. Nen doktoor moet tegen alles kunnen. En 't Spatske krabt eens door z'n broske, maar genen enkele van die kameraden lacht.

En 't is daar soms plezant in Leuven ook, als de vlamingen vechten tegen de franskiljons. Si, da's 'n vloms leewke van onze Gust, daar is zo een hoekske af... da's nasionalisties. Onze Gust heeft zo ne keer mee twee franskiljons te doen gehad, mee twee tegen hem alleen Maar onze Gust zag ze nog nie staan hé! hij gaat naar de grootste

[p. 152]

van de twee: hewel wa is 't? En den andere lacht treiterachtig. Erei! zegt onze Gust, en hij geeft 'm daar ne klop op zijne kop dat z'n kousen afzakten.

Ze schieten allen in ne lach uitgenomen 't Spatske, die is rood van 't vertellen.

Tehuis wordt hij door vader nogal kort gehouden, die kan al dat geklets niet goed horen. Zie da ge maar in de klas goed uw woord doe, jonge, en laat al die grootsprekerij maar van kant; ge zijt al èrg genoeg. Dan zwijgt Spatske goedwillig, van vader moet hij dat verdragen. Maar z'n zuster moet fameus op haar tenen staan om dat orakel klein te krijgen. Ze zegt het zò, maar hij peist het ànders en tòch niet afgeven. Maar wa peinsde gij nu, gij snotter, dat g'hier meester zijt! En haar woorden zijn nog niet koud of: Nee, da's onze va! kurieus da ge dat nog niet wist! Die gluurogen en dan dien trek maken van hem ne Reinaert-de-Vos. Terwijl Tinne opspeelt en dreigt zit hij haar te bezien met 'n onschuldig lachske: maak u zo dik nie, Tinneke, da 's nu gèen mode! Het meisje kookt, dreigt met een strijkijzer: moet ik ongelukken doen gij se sjamfoeter! 't Spatske gaat traag de deur uit, blijft nog wat op den dorpel staan en als Tinne bijna weer kalm is zegt hij zo naar binnen: als ge wilt ongelukken doen wacht dan nog wat totdat onze Gust doktoor is! Ineens is hij weg, hij hoort nog juist: Judaskind! en dan loopt hij op moeder, die moet weten wat al dat laweit betekent en wat de geburen moeten peinzen? Hij kan dat zo direkt nie zeggen, maar hij weet niet wat ons Tinne vandaag weer aan de hand heeft. Ze zie zo zuur, hé moe, omdat ik och-gottekes mee m'n blokken binnen kwam. 'k Zou zeker mee m'n blote kousen op de vloer moeten lopen om krampen te krijgen. Salu zenne! Moeder kan 't nier lang aanhoren: toe zwijg en maak dat ge weg komt, lastverkoper! Spatske gaat: loopt den hof in en botst venijnig-per-abuus tegen dat jong appelboomke. Zo ne gevallen appel moet ge toch niet laten rot worden hé! en Spatske z'n broske danst op en neer van 't smakelik kauwen. Als hij tien minuten daarna weer binnen komt zegt hij tegen Tinne die aan 't strijken is, dat zijn zuur appels hé, die van dat jongste boomke. 't Meisje beziet hem als 'n laatste oordeel, maar zwijgt, 't is nog 't verstandigste. De deugniet was in staat om te vragen: ge hebt er vandaag al flink aangezeten zeker? maat hij zwijgt ook en begint z'n huiswerk.

[p. 153]

Zo glàd z'n tong, zo vlùg z'n verstand. Elk jaar kwam 't Spatske met 'n gulden kroon naar huis: primus in alle vakken, uitgenomen in aardrijkskunde? Da kan ik missen, va, als ik van m'n leven op reis ga zal ik mijne weg wel terugvinden. Dat moet ne mens nie leren, zie ne keer ons duiven en dat zijn nog stoemme beesten.

De meester sprak niets dan lof over zijnen De Bondt. In dat kind zit toekomst, zei hij, maar zij moeten zijnen wandel bewaken. Ne vlugge geest is solms vlug verdwaald. En 't laatste jaar kreeg 't Spatske van hem een gouden les met een reeks raadgevingen en 'n paar kittelende strelingen door zijn broske. 't Spatske moest lachen om die kriewelende gewaarwording. Ja, ja, gij lacht gij nu, Godfried, maar later zulde dat allemaal beter verstaan. Ge zijt nog jong, manneke! Nu is 't den tijd van plezier, maar daar komt er ene van opoffering ook... En toen de meester op 't laatst z'n hand vastpakte voelde Spatske hoe mager en mals ze was, misschien ook van opoffering. En die meesterhand neep nu ineens 'n kouê rilling in zijne rug. Tehuis tegen moeder zegt hij kortweg: 'k Heb ne goeie meester gehad, moe. Natuurlik, moeder vindt dat ook, alleen Tinne zegt: 't Is te hopen dat g' er nu ne strengere krijgt. Spatske beziet Tine: ge zoudt beter doen van op uw werk te letten maske, daar se, zie die melk. Tinne schrikt op en ziet plots om. Op nen ommezien haalt hij de snee kaas van tussen haren boterham. Moeder moet er zelf om lachen. En als Tinne beteuterd opziet staat de sloeber daar met zijnen mond vol, en... spijtig Tinneke... dat gij geen... slimmere meesteres... hebt gehad! 't Een is eruit en 't ander erin: hij staat daar met zijne Reinaert-de-Vos-lach, zegt gij maar iets tegen zo ne snotter.

Op 't College volgt hij de latijnse klassen. 's Avends repeteert hij z'n verbuigingen: rosa-rosae-rosam! en Tinne klaagt van koppijn. - Dat moete gij just weer zijn, vliegt hij uit, ons moeder kàn dat verdragen, maar gij... rosa, rosae, rosam; ròs! En die laatste stemstoot is wat onnatuurlijk om binnen de grenzen van 'n verbuiging te blijven. Tinne schijnt het niet te horen en is maar blij dat vader binnenkomt en de radio aanzet: da 's de dood van al dat latijn. Aan Gust vertelt hij 's Zondags over 't College en de profs. want die is daar ook geweest. Hebde gij nog bij Colombus gezeten, Gust? Wie? - Colombus! die 't latijn geeft. - Vader luistert toe. Ze noemen die zó, lacht 't Spatske. Waarom? - Wel als die z'n les begint dan

[p. 154]

is dat gewoonlik: meneren, 'k heb in uw thèmes weer vele feilen ontdekt. En elke les ontdekt hij er andere, daarom noemen de mannen hem Colombus! Gust heeft er plezier in maar vader komt er tussen: lacht daar nie mee, joeng, mee zo 'n jannestreken. De ogen van vader verhuizen naar Spatske: en gij, snotneus, noem die mens gelijk hij heet zulle! hebde 't gehoord? Of peinsde gij al dat ge nen helen jan zijt? De radio begint juist: sur un marché persan, gelukkiglik, daarom houdt vader seffens op. En Spatske riskeert 'n pinkoog naar Gust, die daar nog stiekem staat te lachen.

Op z'n zeventien zat hij al in retoriek maar wat hij in al dien tijd uitgestoken heeft... wel daar kunt ge een herziene uitgaaf van Reinaert-de-Vos mee bezorgen... Alleen 't middeleews karakter zou eraf zijn, want doorheen dat leven waaide de geest van Rodenbach. Dan was de flamingant, onze Gust, vergeleken bij 't Spatske een nul, die doktoorde nu... punt.

Maar in dat jaar van z'n retoriek kwam er 'n plotse schorsing, 'n donkere rustpunt: de dood van moeder De Bondt. In zo 'n leven als dat van Spatske moet het 'n scheurende dissonansie zijn. Kunt ge zijn gezicht in zo nen toestand van verdriet voorstellen? dat gezicht mee dien trek en dat broske? Dat zwart ventje achter die lijkkist, met 'n wit zakdoekje en fris gekamd haar is nog de schim niet van 't Spatske.

Ik geloof dat ge uw deelneming met dubbel hartzeer aan 'n Spatske gaat betuigen.

Hij heeft voor nen langen tijd dien trek uit z'n gezicht gesnikt. En toen vele weken nadien Tinne hem vroeg: mankeert er u iets joenge? dan zei hij kortweg: veel Tinneke! en die - veel - had nen toon... veel te diep voor dat manneke.

Hij schreef enige verzen aan z'n moeder: mijne Heilige, dichtte hij, wier leven geweest is als de vroege bloei van wat mijn leven worden moet

Want in uw ogen
Leefde steeds uw Hart,
En 'k zoek meedogen
Voor m'n diepste smart.

Hij heeft ze later verscheurd? Zo 'n verdriet verkropt men niet in verzen, meende hij. Misschien had Spatske geen ongelijk.

[p. 155]

Toen schreef Gust dat er bij hem 'n Yvonneke geboren was en dat onze Frie deze keer mocht peter zijn. 'k Heb ekik geen gezicht om peter te zijn, zegt hij tegen Tinne, maar hij is blij. En wanneer trouwde gij, vraagt hij zo plots. 't Meisje beziet hem verbouwereerd: hoe komt ge daar nu op? - Da's 'n vraag gelijk 'n ander hé, maske. - Als ik van u verlost ben, zegt ze met 'n treiterlachske. - En plechtig komt er uit: In der waarheid, ik zeg u, dan is weldra de ure der verlossing geslagen. Tinne beziet hem: spreekt hij nu serieus? want zottigheid is ze niet meer gewend van hem. Op 't gezicht van Spatske ligt weer dien vroegeren trek maar ernstig. Wat wilde nu zeggen, joeng? Dat ge de pastoor kunt verwittigen Tinneke, omdat ge van mij gaat verlost worden. Er is 'n ogenblik van haperende stilte tussen beiden. Hun ogen zoeken elkaars diepten. Tinne, 't noodmoederke van Godfried, is puur aangedaan vòor ze iets weet: wat is er joengske? Spatske lacht gelijk vroeger. Wel Tinneke, ik denk daar al lang over na: ik heb goesting om naar den vreemde te gaan. 't Meisje legt haar breiwerk neer, ze wacht ne moment... Maar Frie, is dat serieus of weete gij niemeer wat ons moeder-zaliger zei: ge moet niet naar den vreemde gaan om uw brood te verdienen, dat kunt ge hier evengoed! - Spatske knikt: dat weet 'k Tinneke maar 'k ga persies nie voor m'n brood... ik zou geren God verdienen. Tinne probeert: dan gade gij... maar daar schiet juist iets in haar keel. Spatske lacht en knikt: ja, Tinneke, ge weet het... ik ga naar de missie. De moeder-zuster wil lachen: 'k heb dat van u nooit gedacht, Fritje, maar daar breekt ne snik uit haar hart. Ik heb dat ook nooit gedacht, Tinneke, maar allé, wa wilde daar aan doen? en z'n hand keert over z'n broske. Zie, da's weer helemaal 't Spatske van vroeger... En 't gaat toch allemaal zo rap in 'n mensenleven, nietwaar?

Vader De Bondt is na 'n hartbreuk naar den Hemel gegaan, en toen Tinne, mevrouw Melis-De Bondt, haar twede dochterke Godelieve liet dopen moet ginder in Molokaï ne zekeren De Bondt, pater der Picpussen aangekomen zijn. De picpus Spatske zullen we hem maar noemen. Hij moet daar geland zijn met dien eigenaardigen trek, z'n ewig broske en de gloed van nen twede pater Damiaan. Méer weet ik niet: zijnen eersten brief moet nog aankomen. Daarbij ik zwijg daar nu liever over. Dat Spatske kon hèel simpatiek zijn

[p. 156]

maar hij is nu éne van die - beste onzer broeders - gelijk er zoveel zijn.

Hij zal ook wel ne keer zijnen toer krijgen voor 'n milde missieaalmoes. Daarbij waar is hij nu mee al z'n verstand? Is dat die toekomst: - Spatske - Picpus - Molokaï -? Och, ik weet het, da's voor de wereld ne puzzle.

Maar gij, hé Spatske, Pater Picpus Godfried, als ik zo aan u peins, dan zie 'k u staan vóor ne geweldigen achtergrond: 't Spatske en 'n oerwoud!

't Spatske! hahaha! dan moet ik lachen maar met 'n huivering in mijnen rug.