De Tijdstroom. Jaargang 1

[p. 327]

Duimpke Passagier   Frans Van Boogaerdt

X

De Zondagmorgen.

Er hangen nog gouden slingers in de lucht, overblijfsels van een zonnegulden zomer. En een fletse zonnestraal legt een teeren glans op een gevel en over de straatsteenen. Maar overal liggen dorre blaren rond de boomen en het is rillend kil.

Duimke is dezen Zondagvoornoen op weg naar vadertje Grijspeerdt. Hij weet geen blijf met zichzelf zoo erg lijdt hij onder de wroeging. Op geluk heeft hij hongerig geaasd, en om gelukkig te zijn heeft hij zijn eigen hart verwaarloosd en menschen gepijnigd.

Hij ziet het tooneel weer langs den weg met haar en zijn vlucht uit het huisje. En omdat hij zich dat nog best herinnert, wordt het de zonde van heel zijn verleden. Haar verwijtende blik en haar geschrei toen hij zoo hard en ruw uitviel, achtervolgen hem nu. Hij wilde het goed maken daarna, - ja, heerlijk zou het zijn - maar vluchtte, met een walg.

Dáár is het leven van vadertje Grijspeerdt, die de arme werkvrouw een loon uitbetaalt dat ze niet verdiend heeft, die zijn leerjongen niet doet werken omdat hij nog een kind is.

Duimke voelt hoe zijn eigen leven het tegenovergestelde is geweest. Hoe hij bij de menschen alleen heeft gevraagd of ze hem geluk konden schenken.

Daarom is zijn Zondagvoormiddag zoo eenzaam, en wil hij de rust van vadertje Grijspeerdt naast zich.

In het werkplaatsje staat hij nu. Vadertje Grijspeerdt zal in het tuintje zijn. Daar hoort hij de zeer bekende stem neuriën buiten. Benieuwd gaat hij aan de deur staan luisteren. Hij erkent de voois van het ‘Dies Irae’ uit de doodenmis. Nu let hij erop dat de zang nadert en dan weer van ver lijkt te komen. Als hij dan door het venster kijkt, ziet hij vadertje Grijspeerdt, de armen gekruist, langs de smalle paden van het tuintje wandelen.

Dan gaat Duimke weer heen.

Den heelen dag door woelt het in zijn ziel bij vlagen: onstuimige opstandigheid en daarna een doffe lusteloosheid. Maar altijd blijft scherp die verwondering van 's ochtends: deze stille, eenzame, zeer zeker gelukkige mensch die 's Zondags in zijn tuin neuriet over den dood. Is het angst of verlangen; of het lied der zekerheid, lijk van den minnaar die op de geliefde wacht, wel wetend dat ze daar straks zal binnen komen in huis?

De Zondagavond weegt hem te zwaar op zijn eenzame kamer. Buiten klinken zoovele verleidelijke geluiden van pratende menschen en herbergmuziek. Hij meent dat de koude wind hem zal verfrisschen.

XI

Daar zit hij nu in een herberg. Onbekende gezichten staren hem aan. Op de tafels, naast al die glazen, liggen handen: bleeke, fijne handen, dikke blozende handen, ruige, knokige handen met korte, vuile nagelen.

Hij praat met de menschen naast zich; waarover weet hij zelf niet. Hij praat lang en veel en wil altijd maar gelijk krijgen. Plots valt het hem dan op hoe vijandig ze allen jegens hem zijn.

- Een land kan nooit tot vrede komen, beweert hij.

Hij ziet een paar natte oogen in een bleek gelaat.

- ...want gij leeft zelfs niet in vrede met uw eigen.

Maar de bleeke laat het daar niet bij. Met een gebaar hitsen de anderen hem op. Daar staat hij nu dreigend voor Duimke.

- Ik... ik...

Duimke voelt zich overmoedig sterk, en alléén sterk tegenover die vier vijf mannen, lijk vroeger tegenover zijn broers.

[p. 328]

- Gij... gij zijt zat!

De bleeke wil slaan. De drinkebroers lachen, maar wanneer Duimke zich met een stamp verdedigen wil, grijpen de vreemde handen ruw toe.

Daar wordt gehuild en gevloekt, stoelen ratelen op den grond, Duimke bukt zich onder de slagen van donkere lijven voor en achter hem, tot hij weer plots alleen staat, in de koude vochtige lucht buiten.

Wezenloos strompelt hij dan voort langs de eenzame straat met de bleeke lichtvlekken en hier en daar een zwaai herbergmuziek die een poos rond zijn hoofd danst.

- Potver, potver, mompelt hij. Zij hebben hem nog niet.

Stilaan maakt de kilte hem weer nuchter.

Er komt een stalen hardheid in hem op. Hij voelt iets toch van de rustige teederheid van donkere, gesloten huizen bezijden de straat, het een naast het ander. Maar balt de vuisten daarvoor.

- Potver, de potver...

En hij stampt een schel verlichte herbergdeur open. De vreemdheid van de even opkijkende tronies tusschen den rookwalm beklemt hem één enkel oogenbiik. Maar stout schuift hij bij aan tafel.

- Bier, schreeuwt hij naar de waardin achter den toog.

- Gij hebt gij ze nog rap in de gaten, zegt een man mee een kleinen zwarten knevel, voor hem.

- Een ferme brok, eh jong, dikt een papperig gezicht aan.

- En... niets vies gevallen, gnuift een oude leeperd. Duimke kijkt hem aan en ziet een geile trilling beven langs zijn mond.

De zoete mondplooi in het strakke gelaat van vadertje Grijspeerdt, onder die klare blauwe oogen, bevangt hem nu.

Het kan hem allemaal niet schelen. De mensch is lijk hij is en dat is het geluk en de vreugde.

- Nog bier!

En hij stampt hard met zijn pint op het tafelblad.

- Ge moogt gij ze nogal, boft de waardin.

- Hij mag hij nog beter dingen ook.

Een vette lach schiet los rond het tafeltje.

- Zoudt gij wel, fleemt de bazin. En Duimke voelt de zware vette hand van het wijf over zijn haar glijden.

Alsof een breed en schitterend visioen opeens daar in de gelagzaal opvlamt: het meisje langs den weg, vadertje Grijspeerdt het doodenlied neuriënd in zijn herfsttuintje. Maar rond hem grijnzen de grinnikende koppen en de zware vrouwenhand ligt in zijn haar.

- 't Is van het zwaar bier, peinst hij.

- Ziet ge wel, hij bijt er niet naar, hitst de kleine zwarte knevel op.

Hij voelt nu twee mollige handen langs zijn wangen glijden, zijn hoofd wordt achterover getrokken, boven hem blinken opeen geklemde tanden. Roode lippen, star lachend, nijgen met een warmen adem.

- Potver, de potver, veert hij recht en stoot de vrouw met zijn kop opzij.

Als hij aan de deur staat voelt hij zich zat en ziek.

- Ze hebben hem nog niet, lalt hij schor en keert zich weer om. In hun gezicht zal hij ze uitlachen; maar ze stampen hem buiten zoodat hij languit neervalt op de straatsteenen.

XII

Daar zit hij nu bij zijn werk met een zeeren kop en met een koppel brandende oogen. En heel zijn lijf wordt doorpriemd van de pijn. Dat vallen ook op de straatsteenen.

Hij is maar bang dat vadertje Grijspeerdt het merken zou en wanneer hij zijn baas niet meer bezig hoort, laat hij dieper het hoofd zinken. Misschien bekijkt de oude hem nu.

Duimke voelt de ziekte in zijn ingewanden rondkruipen. En dat hij daarbij nog zoo onzeglijk dwaas deed gisteravond: alzoo de menschen te bedelen om wat troost, wat gezelligheid.

- Duimke, klein, klein Duimke, gekt hij.

[p. 329]

Dan komt de middag hem verlossen. Maar de kilte buiten maakt hem nog weeër en dadelijk trekt hij weer het huis binnen. Bleek en met halftoee oogen hangt hij daar op zijn stoel.

- Ja, blijf gij maar hier, jongen, zegt vadertje. Zet u bij.

De schoenmaker haalt teljoor en zoo. Maar Duimke komt niet. Hij tracht de ongesteldheid in te slikken, op te veeren. 't Maakt hem nog misselijker.

- Een jonge man lijk gij zou moeten meer verstrooidheid hebben, meent de oude. A propos, waarom rookt gij niet? Moest ik zoo oud niet zijn 'k zou 't nog leeren. Dat doet een mensch goed. Dat is veel plezieriger zitten en klappen alzoo.

- Van gisteren avond spreekt vadertje niet. Hij moet het toch zien, peinst Duimke.

Het fleurt hem een beetje op, te voelen dat vadertje ook nu vriendelijk blijft en zacht en hij lacht zwakjes wanneer vadertje Grijspeerdt tegen zijn glas tikt:

- Val aan, toe jongen!

Om den oude genoegen te doen proeft hij dan wat van het eten op tafel.

- Rook gij dat maar op uw gemak op, zegt vadertje. Duimke krijgt een lange, lekkere sigaar. Hij steekt ze in zijn zak.

- Bedankt, hoor. Maar ik heb nu geen goesting.

Dan komt de namiddag en weer werken.

Nelleke is daar als de lamp opgestoken wordt.

Als ze wat aan Duimke durft te vragen, antwoordt die wrevelig:

- Laat me gerust. Ik heb ook mijn werk.

Ach, waarom is hij zoo boos op zichzelf? Waarom verdraagt hij het niet dat vadertje Grijspeerdt een beetje zot-goed is met die oude dutse?

's Avonds, op weg naar zijn logement, bekruipt hem de goesting weer bij vadertje te zitten onder het lamplicht naast de roode stoof. Misschien vergeet hij dan alles van gisteren.

- Ik ben het, roept hij al in de donkere voorkamer.

‘Ik kom die sigaar oprooken hier.’

In het keukentje is vadertje nu bezig met schotels te wasschen.

- Nelletje wordt oud jongen.

Nu weet Duimke plots dat hij zal teruggaan tot haar. Zeker, zeker.

Nelleke wordt oud, zegt vadertje. Het treft Duimke zoo in het hart dat hij er koud van wordt. Ja, hij wil ook iets doen.

Hij helpt afdrogen.

Dan gaan zij elk langs een kant van de stoof zitten. Vadertje leest een boek. Duimke buigt zich voorover: ‘Hoe men burgemeester wordt’. Ja, van Snieders is dat.

Morgen gaat hij er naartoe. De oude schoenmaker moet toch niet al het goed alleen doen op de wereld. We moeten elkaar een handje toesteken.

De kamer hangt vol blauwen rook. Met de roode vlam daarin van de lamp. De stoof ronkt en suist.

We zijn wij allemaal toch maar menschen. Hij zal gaan.

Dan komt over Duimke de groote stilte van droomende verwachting. Een beeld, nog een. Een heele rij.

De klok slaat. Negen uur is het al.

- Dat moet gij lezen, jongen, zegt vadertje. - Zoo is de gang van de wereld.

Duimke werpt het stompje sigaar weg. Hij geeft den schoenmaker een stevige hand.

- Tot weerziens!

XIII

Het groote voornemen heeft hem ineens met een breede rustigheid vervuld en zijn wil gesterkt. Hij gaat zich een fiets koopen. Rap is 't afgehandeld. Misschien wordt hij wel bedrogen maar wat geeft het hem: zoo lekker gezond is het door de koude heen te fietsen naar haar toe om haar veel te brengen. De plannen gonzen in zijn kop. Zooveel is er ginder te doen: zij, de zieke vader, de moeder, die beide kinderen.

Geld heeft hij en hij kan werken. Wie weet, later misschien, zal hij er zelfs mee trouwen.

[p. 330]

Maar beginnen met het begin. Zorgen voor kleeren en eten. Zien wat er voor den ouden vader kan gedaan en dat allemaal betalen, glimlachend lijk een tooveraar.

Aan den uitkant van de stad, daar omtrent waar de groote baan naar de zee begint, ziet Duimke de witte naaktheid van een Kruisbeeld blinken, onder een ontbladerde boomkruin.

De fiets ligt al in het gras en Duimke knielt, het pijnlijk-moede hoofd aanstarend.

- Ach God toch! Ach, God toch!

Zoo welt het op uit zijn zotte hart.

Ja, zeker zal hij haar trouwen, dan zijn ze met een slag allen uit den nood.

XIV

In Fien haar thuis is nu veel veranderd. Duimke zorgt voor eten en kleeren. Twee weken duurt dat al: twee weken dat al maar door vurige geestdrift in Duimke gegoten werd. Twee weken ook dat de liefde in hem werd verinnigd en verhevigd. Het bruist soms geweldig in hem op zóó dat hij iets grijpen wil, stevig en pijnlijk, om alles uit te drukken wat hij in overvloed voelt. Doch meest zijn de dagen éénvormig lijk deze: vol milde, zoete genegenheid, die misschien niet meer is dan een moederlijk vurig en teeder medelijden.

Vanmorgen is hij begonnen met een zeer groot werk. Hij zal het heele huis schilderen, te beginnen met de keuken. En wijl hij den borstel over en weer strijkt over den muur vluchten zijn gedachten naar Brugge terug, bij vaderje Grijspeerdt. Ja, geen enkelen keer is hij zijn grooten vriend gaan opzoeken, sedert hij hier werkt en zwijgzaam liefheeft.

Maar hij gelooft dat vadertje hem goedkeurt van uit het enge werkplaatsje. Telkens de rustige blauwe oogen door het venster staren in het naakte tuintje, denkt hij aan zijn knecht:

- Die daar... die is mijn vriend.

Zoo goed en simpel is het leven voor die liefheeft. De liefde komt hem zelf met overdaad van gaven tegemoet. Hij weet de liefde van vadertje Grijspeerdt daar uren ver wakend en altijd gereed. Hij weet hoe nu in Fiens hart eenzelfde maar hartstochtelijke liefde naar hem toegroeit. Eender wanneer hij daarover met haar spreken zal, zal zij blozend het hoofd neerbuigen en ja zeggen, voor goed.

En dat alles omdat hij zelf liefheeft.

Men doet niet veel op een winterdag. Wat geeft het ook? Morgen komt hij terug, en overmorgen, een heele week lang tot het af is. Ze zitten allen aan tafel wanneer hij dat antwoord geeft, en wijl hij Fien in de oogen staart, volgt hij er nog bij: ‘En daarna kom ik misschien nog’.

De twee jongsten slaan met hun vorken op tafel van plezier.

- Gij blijft bij ons voor altijd!

Fien staat op:

- Er is geen suiker genoeg in de pap, zegt ze en gaat wat halen op het rek.

Doch hij is nu vervuld met een zoete zekerheid, door haar groote verwarring.

En 's avonds vindt ze een reden om met hem mee te gaan, de baan op naar de stad.

Zij praten over den vader die ziek is en niet lang meer leven zal. Maar de kinderen begrijpen dat niet, en met al hun lawaai maken zij hem zijn laatste maanden nog lastig.

- Hij zou moeten in een gesticht liggen, meent hij, op een kamer alleen.

- Dat is niet voor ons, arme menschen.

Wanneer ze wil scheiden, brengt hij haar terug naar huis. Met de fiets is dat al rap ingehaald. Aan de deur nemen zij afscheid met een langen, innigen handdruk, lijk verliefden dat plegen te doen.

In gezapigen arbeid en groeiende liefde zoo gaan dan de dagen voorbij.

Zijn geld raakt op, maar dat deert niet. Met weer aan 't werk te vallen is daarin verholpen, lacht hij zichzelf toe. Hij zal zich alleen maar haasten dat tegen dien dag, het heele huis van binnen geschilderd zij. En dat zal, want het is wonder hoe knap hij met het werk opschiet.