Tiecelijn. Jaarboek 6 (jaargang 26)

[p. 296]

Verslag

Twintigste colloquium van de International Reynard Society
Alicante, 23-26 juli 2013
Hans Rijns

Het was warm (ca. 35^o C), maar in Nederland en België was het niet veel kouder, liet het thuisfront ons telefonisch weten. Voor de zon hadden we dus niet naar Alicante hoeven te gaan, de hoofdstad van de Costa Blanca, zo'n 500 kilometer ten zuiden van Barcelona. Gelukkig functioneerde in alle zalen van het hoofdgebouw van de Universiteit van Alicante de airconditioning waardoor het binnen goed toeven was. Slechts 49 congresgangers kwamen dit keer weer uit alle windstreken (Japan, Amerika, Canada, Australië, Zweden, Duitsland, Zwitserland, Engeland, Spanje, Frankrijk, Italië, België en Nederland) naar het twintigste colloquium van de International Reynard Society. Opvallend was dat een groot aantal jongeren de weg naar Alicante had gevonden.

Het congres vond plaats aan de Avenida Ramón y Cajal (Avinguda Ramón i Cajal in het Catalaans) aan het eind van de prachtige promenade met palmbomen en meer dan 6 miljoen kleine marmeren gekleurde tegels: de Explanada de España. Het colloquium werd op dinsdag 23 juli 's ochtends geopend in de grote aula. Carlen Cortés, de vicerector van de faculteit Cultuur, heette ons welkom, waarna onze gastvrouw Llúcia Martin uitleg gaf over de gang van zaken.

De lezingen

Naoyuki Fukumoto opende op een zeer creatieve wijze het congres met een lezing over een Japans folkloristisch verhaal: ‘Chojû-guiga’. Dit verhaal uit de twaalfde eeuw is bewaard gebleven op een rol papier van elf meter lang en 30 centimeter breed. De rol moet gelezen worden van rechts naar links en beeldt in prachtige tekeningen een verhaal uit over kikkers, konijnen en apen. Halverwege vindt een heuse sumo-wedstrijd plaats tussen een kikker

[p. 297]

en een konijn, die gewonnen wordt door de kikker (voor meer informatie over deze opmerkelijk vertelling verwijs ik naar http://en.wikipedia.org/wiki/Ch%C5%8Dj%C5%AB-jinbutsu-giga).

Naoyuki Fukumoto maakte veel werk van zijn presentatie. Hij kopieerde de rol, een facsimile, op vellen papier (A3-formaat) en plakte deze met twee of drie tegelijk op een kleverige lat die vast zat aan een houten staketsel. Er zullen door hem heel wat uurtjes huisvlijt in deze constructie gestoken zijn. Met een ouderwetse aanwijsstok lichtte hij de afbeeldingen toe. We voelden ons allen weer kind: de meester vertelt. De presentatie werd door de aanwezigen, getuige het lange applaus, zeer gewaardeerd.

Na de koffie gingen de lezingen van start. Ook in deze tweejaarlijkse editie van het congres werden ze opgesplitst in twee sessies: A en B. Je moest dus een keuze maken. Per sessie waren er zes lezingen onder voorzitterschap van ervaren deelnemers aan de colloquia. In totaal gaven 37 deelnemers een voordracht over zeer uiteenlopende onderwerpen.

[p. 298]

De organisatie had bij de in het voorjaar van 2013 verstuurde uitnodiging gesuggereerd lezingen te houden over de wereld van de fabliaux of over de Spaanse fabeltraditie. Slechts in drie lezingen kwamen de fabliaux aan bod: de fabliau van Auberée; de vrouwonvriendelijkheid in de fabliaux in het algemeen en tot slot ‘De hond, de vrouw en de bediende’, een in het Middelengels geschreven verhaal.

De Spaanse fabeltraditie was goed voor negen lezingen. Besproken werden de orale traditie van fabels in het Castiliaans, Catalaans, Galicisch en het Portugees, fabels in de Libro de buen amor (driemaal), de namen van de dieren in de oude Spaanse versie van het boek van Kalila wa-Dimna, de fabel van de haas en de vos in de Spaanse literaire traditie, de vermenging van de Arabische, Latijnse en Italiaanse namen van de dieren in El Sermón de los animales en de antiklerikale humor in Catalaanse verzen.

Niet iedereen had de suggesties van de organisatoren overgenomen. Vijf lezingen gingen over bestiaria: de Bestiaire d'Amour van Richard de Fournival, de hazelmuis die vaak in bestiaria verward wordt met andere dieren, de Arabische bronnen van de Liber de rerum natura van Thomas van Cantimpré, de monsterlijke voorstellingen van dieren in de bestiaria en bestiaria zonder afbeeldingen.

Naast deze min of meer traditionele onderwerpen waren er negentien lezingen over zeer uiteenlopende zaken. Zo besprak Baudouin van den Abeele vossenstaarten die voorkomen in afbeeldingen van Breughel, Dürer en Altdorfer (een prachtig artikel voor Tiecelijn!), werd een parodie over insecten in scholastieke debatten behandeld, kwamen de heiligen in de Roman de Renart voorbij en de invloed van Marie de France op de Roman de Renart. De verkrachting van Firapeels vrouw Harouge door de vos was het onderwerp van een lezing, evenals een fabel in de Antiquitates Iudaicae van Flavius Josephus over de gewonde en de voorbijganger, die teruggaat op de vos en de egel, en de dieren in Knight of Silence van Jacques Roubaud. Andere onderwerpen waren de kunst van de valkenjacht aan het hof van koning Arthur, de fabel van de hond en de wolf door de eeuwen heen, de ezel Burnellus in het gedicht Speculum stultorum, de hertaling van Creoolse fabels in het Frans, muzikale dieren in teksten en iconografie, de leeuw in Le chevalier au lion, de aanpassing van dieren vanaf de Pancatantra tot aan het Buch der Beispiele, de oorsprong van het verhaal over de vrek die zijn goud verbergt, de namen van de dieren in het jargon van het Italiaanse bedrijfsleven, apocalyptische dieren en profetieën uit de late middeleeuwen en het begin van de Italiaanse renaissance, de preek

[p. 299]

over een hond en een paard in een tot nu toe onbekend manuscript en de fabel ‘Björndansen’ (De Dans van de Beer, 1799), een Spaanse fabel in een Zweedse vertaling.

‘Onze’ Reynaert de vos kwam slechts in drie lezingen aan bod. Paul Wackers besprak de ruimtelijke representatie van het sociale conflict in de Reynaert en promootte de Engelse vertaling van Thea Summerfield in Of Reynaert the Fox, uitgegeven door André Bouwman en Bart Besamusca. Sabina Tsapaeva uit Rostock behandelde Reynke Vosz de olde (1539) in de Reynke de Vos-traditie en ikzelf hield een lezing over het al dan niet voorkomen van homoseksualiteit in Van den vos Reynaerde, een bekend onderwerp voor de lezers van Tiecelijn, maar voor de rest van de wereld was dit smeuïge betoog een ware revelatie. Hierbij maakte ik flink gebruik van de Engelse editie van Bouwman en Besamusca. In Reinardus 25 en 26 zal een groot aantal van de lezingen gepubliceerd worden.

Talenknobbel verplicht

Je moest werkelijk over een talenknobbel beschikken om alle lezingen goed te kunnen volgen. Je had de keuze uit zestien lezingen in het Catalaans of Castiliaans, tien in het Engels, negen in het Frans en twee in het Italiaans. De keuze van de voertaal voor dit internationale colloquium blijft lastig. Alessandro Vitale Brovarone van de Universiteit van Turijn meent dat het verplicht stellen van bijvoorbeeld Engels of Frans als voertaal ten koste zou gaan van de nuances in de lezingen van de deelnemers, die zich in hun moedertaal nu eenmaal beter kunnen uitdrukken dan in een vreemde taal. Daar tegenover staat dat als men bijvoorbeeld het Catalaans of het Castiliaans niet machtig is er veel verloren gaat. Voor een Nederlander is de keuze voor de moedertaal geen optie. Wij zijn opgevoed met het besef dat weinig mensen in het veel te grote buitenland onze taal spreken en dat we ons daarom maar beter op een internationaal platform in het Engels kunnen uiten. Het was overigens wel opvallend dat de meeste deelnemers, ook de jongeren, hun talen goed beheersten. Men switchte schijnbaar gemakkelijk van de ene naar de andere taal. Ik ben bang dat er voor mij niets anders opzit dan een spoedcursus Spaans te gaan volgen met als bijvak Franse conversatie, wil ik me tijdens het colloquium in 2015 staande kunnen houden.

[p. 300]

Drie digitale projecten

Op de laatste colloquiumdag presenteerden diverse deelnemers enkele grote digitale ondernemingen. Als eerste introduceerde Maria Luzdivina Cuesta van de Universteit van León (Spanje) La fábula española en el siglo XIV, een gigantisch digitaal project over de Spaanse fabels in de veertiende eeuw. Daarna vroegen Sabine Obermaier (Universiteit van Mainz) en Paul Wackers (Universiteit van Utrecht) aandacht voor Animaliter, een online encyclopedie over dieren in de middeleeuwse literatuur. Zij deden een oproep aan de leden om bijdragen aan deze encyclopedie te leveren. Tot slot sprak Baudouin Van den Abeele (Universiteit van Louvain-la-Neuve) over de Speculum arabicum, een nieuw project waarin uitgezocht gaat worden in hoeverre de Arabische wetenschap invloed op de westerse encyclopedieën heeft gehad.

De conferència de clausura

Tijdens de conferència de clausura, getiteld Renard en la región Mediterránea, behandelde Alessandro Vitale Brovarone de benaming van de dieren in de Roman de Renart in de landen rond de Middellandse zee (Italië, Frankrijk en Spanje). Met behulp van morfologische kaarten gaf hij de grenzen aan van bijvoorbeeld het zelfstandige naamwoord ‘wolf’ (variërend van ‘loup’ tot ‘leu’) en ‘vos’ (variërend van ‘vulpes’ tot ‘vulp’). ‘Renard’ heeft in verschillende regio's andere connotaties. De naam kan bijvoorbeeld het personage in de Roman de Renart aanduiden, maar komt bijvoorbeeld ook voor in het alledaags taalgebruik om het karakter van iemand te schetsen. De lezing bracht de kaarten in herinnering die door Voskuil zijn besproken in Het bureau, de zevendelige cyclus gebaseerd op het reilen en zeilen van het Meertens Instituut.

Assemblée Générale

In de Assemblée Générale stelde de huidige president Alessandro Vitale Brovarone Baudouin van den Abeele voor als de nieuwe president. De organisatoren van het colloquium kregen als blijk van waardering prachtige or-

[p. 301]

chideeën in zo mogelijk nog prachtiger vazen aangeboden. Na een moment van stilte uit respect voor vier overleden bekende colloquiumgangers, maakte Alessandro bekend dat het colloquium in 2015 in Zürich zal gehouden worden en riep hij, nu de zuidelijke landen, Italië (Ventimiglia 2009), Frankrijk (Aix-en-Provence 2011) en Spanje (Alicante 2013) achtereen de colloquia hebben verzorgd, ‘het Noorden’ op om in 2017 de organisatie voor zijn rekening te nemen. Alle ogen waren gericht op Zweden, maar de enige afgevaardigde staarde stoïcijns voor zich uit. Later vertrouwde hij mij toe dat hij erg opzag tegen de organisatie.

Daarna nam Paul Wackers het woord. Hij maakte bekend dat hij als medeediteur van Reinardus het na de 25ste aflevering wel welletjes vond. Graag geeft hij het stokje door aan de jongere generatie. Wat het beheer van de website van de SIR/IRS door een van zijn medewerkers betreft moest hij helaas zijn toezegging gedaan in 2011 intrekken. De bezuinigingen op de personeelskosten door de Universiteit van Utrecht laten extra activiteiten niet meer toe. Alessandro riep jongeren op om de website te beheren. Drie van hen boden zich aan als vrijwilliger.

Een banket en een excursie door de provincie Alicante

Op woensdagavond vond na een stadswandeling door Alicante onder leiding van een ervaren gids, het banket plaats in het restaurant La Ereta, prachtig gelegen halverwege de berg Mounte Benacantil (166 m) waarop het Castillo de Santa Bárbara staat, in de negende eeuw gebouwd door de Moren en in de dertiende eeuw veroverd door de christenen.

Het vierdaagse colloquium werd op vrijdag afgesloten met een bezoek aan het natuurreservaat Font Roja in de buurt van de stad Alcoi. Op de hellingen boven de stad bevindt zich een heiligdom - ingericht als bezoekerscentrum - met een groot Mariabeeld en een bron. Tijdens de wandeling zagen we drie vale gieren boven de bergen zweven. De industriestad Alcoi is vooral bekend om zijn jaarlijkse schijngevechten tussen Moren en christenen tijdens het kleurrijke en spectaculaire festival rond het feest van Sint-Joris op 23 april. Na een stadswandeling en een overheerlijke lunch van maar liefst vijf gangen bezochten we het Museu Alcoià de la Festa, waar in grote vitrines de prachtige, bonte kleren en wapens voor de feestelijk parade te bewonderen vielen.

[p. 302]

Ten slotte

Het was alles bij elkaar genomen zeer de moeite waard om naar Alicante af te reizen. De gastvrijheid van Llúcia Martin en haar medewerksters, de Spaanse gulheid tijdens de lunches, die bestonden uit diverse tapas, het diner en de uitgebreide lunch op de slotdag maakten het verblijf aan de Spaanse Oostkust tot een feest. De enige minpuntjes waren dat men in het begin de weg niet kon vinden in het universiteitsgebouw - met pijlen had dit voorkomen kunnen worden - en het was ook niet altijd duidelijk waar en hoe laat men moest verzamelen (voor bijvoorbeeld de stadswandeling in Alicante of het vertrek van de bus van de Font Roja). Het was verder een geslaagde week waar ik met plezier aan terugdenk, niet in de laatste plaats omdat ik het na drie colloquia heb aangedurfd om zelf een lezing te geven.