Het Taelverbond. Jaargang 5

[p. 356]

Egmont's einde.
(Historisch romantisch verhael), door Ecrevisse;
Bekroond met het vergulde Eermetael in den Letterkundigen Pryskamp van Deynze.

I.

De avond van den eersten aprilsdag 1567, had reeds lang zynen zwarten sluijer over de stad Gent uitgespreid. Winkels, werkplaetsen en huizen waren gesloten. Nog enkelyk liet zich hier en ginds de eentoonige stap hooren van de schildwachten, welke de minste bewegingen bewaekten, alsof de vyand voor de poorten ware gelegerd geweest. Op dezen oogenblik kon men eenen man zien van St.-Pieters-plein afkomen naer de benedenstad en zorgvuldig rondzien, eensdeels om aen alle bespieding te ontsnappen, anderendeels om zynen weg niet te missen. Naby het Ketelvestje gekomen zynde, scheen hy zich te regt te vinden; want eensklaps sloeg hy deze eenzame straet in, volgde dezelve een paer honderd stappen verre, tot de plaets waer ter noordzyde de ry huizen ophield. Hier bleef hy eene poos stilstaen en niets bemerkende, liet hy een ligt gefluit hooren, gelyk aen het geluid dat de nachtuil uitstoot, als hy zyne geliefkoosde duisternis doorkruist. - Dit seinteeken oogenblikkelyk door een soortgelyk gefluit, naest onzen

[p. 357]

nachtwundelaer, beantwoord zynde, stapte deze naer beneden; vond eene schuit tegen den oever liggen, waerin zich een man verhief, welke met den aenkomende eenige woorden wisselde, doch zoo zachtjes, dat geen vreemd oor bekwaem was, op twee stappen afstands, het minste geluid te hooren.

In eenen oogwenk was de schuit los en, door eene bedrevene hand bestuerd, gleed zy als eene schaduwe over het water en landde op den overkant, aen de trappen van een waterpoortje. Hier, onder de schaduwe eener treurwilg, werd het vaertuig vastgehecht; de man, welke er in had gewacht, vatte de hand van den aenkomeling, leidde hem door het poortje in eenen bloemenhof, vervolgens door eenen langen gang tot een groot binnenplein, waer de leidsman op eene deur klopte. De aenkomelingen moesten ongetwyfeld verwacht worden; want, zonder eenige voorzorg te nemen, opende men de deur. Hy die voor leidsman had gediend, stak eerbiedig de hand uit, als om te zeggen: ga maer stout binnen!

Onze nachtwandelaer vatte de hand, drukte haer gulhartig en terwyl zyn makker ging post vatten tegen de voorpoort, stapte de eerste binnen huis en volgde een ouden poortier, door eenen breeden gang, tot op den zuidkant van het huis. De vreemdeling werd binnen eene kamer gebragt, waer hy eenen man in diep nadenken als verslonden vond zitten by eene koperen lamp, welke slechts eene dubbelzinnige klaerte verspreidde en met moeite worstelde tegen de heldere stralen van een houtvuer, dat in den haerd lag te vlammen.

Het huis waerheen wy de twee persoonen vergezeld hebben, lag met den voorgevel tegen den Kauter, ter plaetse waer hedendaegs het Hôtel royal zich bevindt. Behalve dat het hofsche pracht verried, geleek het op te vele andere heerenwooningen der vermaerde stad van dien tyd, dan dat wy ons eene nauwkeurige beschryving van zyn bouwaerd zouden durven veroorloven. Niets zou zelfs het verblyf van een hooggeplaetsten staetspersoon aenkondigen, indien voor de ingangdeur, op den Kauter, niet eene schildwacht op- en afwandelde.

[p. 358]

Wanneer men, by het zwakke lamplicht, den geheimzinnigen bezoeker nauwkeurig gadeslaet, dan ontdekt men eerst een paer oogen, welke de voorwerpen, waerop zy zich vestigen, schynen te doordringen. Zyn bruin gelaet zou men mogen terugstootende noemen, indien niet in elken streep het merkbare teeken van vernuft geprent stonde. Zyn bruin hoofdhair is, naer den spaenschen trant, kort gesneden en laet een groot voorhoofd zien, waerop diepe kwellingen rusten. Zyne houding en bewegingen openbaren den man der groote wereld, en hy moge zich onder het volk mengen, men zal toch altoos den zwier van het hof ontdekken; zoo waer is het, dat de uiterlyke mensch niet geheel en al den innerlyken kan verbergen. Is zyn uitzicht eenigzins duister, deze duisterheid jaegt u geene vrees aen; maer gebiedt u op zekeren afstand te blyven. Let op, hoe hy den mond nypt, hoe traegzaem hy spreekt, hoe kort en bondig zyne volzinnen zyn, dan zult gy in hem den diepen staetkundige erkennen, welke gedurig zyne tong breidelt, of, moet hy spreken, zyne woorden in eene goudwaeg schynt te hebben gewogen. Voor den vriend alleen opent hy zyn hart; maer gaet zeer karig om met het schenken zyner vriendschap. Ter school van den grooten Karel opgeleerd in de staetkunde; fyne opletter en schatter der menschelyke handelingen, is het moeijelyk om zeggen of de natuer over de ondervinding dan wel de ondervinding over de natuer zegepraelt. Nogtans heeft hy slechts zeven-en-dertig jaren geleefd; maer hy heeft zynen tyd niet nutteloos verkwist.

De man, welke hem schynt te hebben verwacht, verdient niet min van naby te worden gekend. Hy telt negen jaren meer dan de voorgaende; dit is overigens zichtbaer; want diepe rimpels doorploegen reeds het magtige voorhoofd en de gryze hairen hebben zich meester gemaekt van den breeden hoofdschedel. 'S mans stem is forsch, zyne houding doet in hem den dapperen kryger gissen, welke, op 't eerste gezicht, den vyand doet beven; den moed zyner ondergeschikten opbeurt of hen aenspoort tot heldendaden. Het is eene echt vlaemsche figuer, welke den schroomvalligste tot zich trekt, omdat zy het onmisbare merkteeken draegt van edelmoe-

[p. 359]

digheid en van onwankelbare rondborstigheid. Hy is reeds beroemd door zyne heldendaden, en zal 't nog meer worden door zyn ongelukkig en betreurenswaerdig einde.

Wondere mannen zyn zy beiden: de eerste is als het schrikbeeld van het spaensche hof, en de hoop van Neêrlands lang getergd volk, dat in zyne vryheidzucht alles verbryzelen zal, wat de dwingelandy hem in den weg legt.

De andere wordt niet minder door het volk aenbeden; doch vreest Filip II hem weinig, wyl hy de zielssterkte en de gave van vooruitzicht zyns vriends mist. Hy was eenmael de redder van Spanje's eer; dit zal de duistere vorst eerder vergeten dan dat hy de vriend van het volk en van de vryheid is.

Gene heeft het gevaer sedert lang zien opdagen; is op zyne hoede, en vast beslist om regtstreeks naer het doel te gaen, zonder zich te laten afschrikken door eenige nevensbetrachtingen, van wat aerd die ook mogen zyn. Hy wil met Cesar over den Rubico trekken, uitroepende met den grooten Romein: de teerlingen zyn geworpen!

Deze ziet ook het gevaer, maer waent het min geducht te zyn, of meent hetzelve te bezweren, met kalmende middels te gebruiken. Voor hem is de wettelykheid een schild, waermede hy zyn hoofd wil dekken; hy peist niet eenmael, dat de dwingelandy duizende voorwendsels vindt om de wet te verstommen en dat, in tyden van opschuddingen en omwentelingen, de wet altoos tegen den zwakste, in voordeele van den sterkste, wordt uitgelegd.

Beide mannen gelyken elkander eventwel onder sommige opzichten: want zy beminnen hun vaderland met even veel warmte. Zy worden door het volk met even veel geestdrift bemind. Beiden vallen als slagtoffers van het vaderland: de eerste onder de kogel van eenen door Spanje betaelden sluikmoordenaer; de andere sterft door beulshanden, omdat Alba hem den welverdienden roem benydt!

Welke lezer heeft deze twee mannen niet reeds genoemd? Gene is immers Willem, prins van Oranje, bygenaemd de Zwyger; deze,

[p. 360]

Lamorael, graef van Egmont, prins van Gavere, de overwinnaer van Sint-Quentyn.

Op den oogenblik dat Oranje binnentrad, kwam Egmont hem te gemoet; zy omhelsden elkander, eerder als twee broeders, dan als vrienden, welke door denzelfden vryheidsgeest, wel is waer, bezield zyn; maer tusschen welke anderzins verscheidene oorzaken van verwydering bestonden.

Zy namen plaets voor het houtvuer. Eene poos heerschte een plegtig stilzwygen, alsof beide mannen gevreesd hadden het gesprek te beginnen, dat misschien over hunne lotgevallen ging beslissen. Oranje begreep dat hy gekomen was om Egmont te spreken, daerom begon hy in dezer voege:

- Egmont, myn vriend, myne tegenwoordigheid in uw huis moet u, ten duidelykste, zeggen hoeverre myne vriendschap uwaerts my dryft. Sedert onze byeenkomst te Dendermonde heb ik geene rust genoten. Wil, bid ik u, gedoogen, dat ik den blinddoek van uwe oogen rukke, opdat gy moget zien wat gevaer u van alle kanten omringt.

- Ik ken uwe verknochtheid - antwoordde Lamorael - mywaerts; doch moet ik u uit de dwaling helpen, indien gy my voor blind aenziet. Ik ook zie duistere wolken aen den staetkundigen hemel opdagen, zoowel als gy. Dit verschynsel doet u den noodlottigen kreet: vlugt wie vlugten kan! aenheffen! Ik, in tegendeel, wapen my met moed en standvastigheid om het onweder te doorworstelen, indien het op onze hoofden losbarst. Gy wilt de wapenen overgeven zonder hen beproefd te hebben....

- Ik - viel Oranje in - de wapenen overgeven! neen, Egmont, gy bedriegt u grootelyks! daer ik de myne gereed houde, opdat ik niet verraderlyk worde overvallen en weêrloos neder geveld.

- Dit zy u toegegeven - hernam Egmont, op zyne lippen bytende - doch beken met my, dat gy buiten het gebied der wettelykheid wilt treden, om een wettig gezag te bevechten; dus blyft u nog enkelyk het regt van den sterkste, en indien de toekomst nu eens kwame bewyzen, dat de koning de sterkste is?

- Zulke uitkomst mag men dan slechts als mogelyk beschouwen,

[p. 361]

wanneer mannen, als gy, Hoorn, Mansfelt, Aremberg, van Bueren, de party van het vaderland verlaten. Zulke veronderstelling, Egmont, ware beleedigende voor u en zou zweeren tegen het gedrag uwer voorouders, zelfs tegen het uwe. Ik beweer op den weg der wettelykheid te blyven, wanneer ik myn hoofd onttrek aen den beul en het stael ontvlugt, dat my bedreigt. Wat spreekt gy van wettelykheid; daer gy zelf met my et de voornaemste edelen van den lande vertogen geteekend hebt tegen de onwettige maetregelen des konings?

- En omdat wy vertogen teekenden - onderbrak Egmont met bitterheid - sloeg het grauw over tot plonderen, tot beeldenstormery!.. Onder voorwendsel van godsdienstvryheid te verwerven en de inquisitie af te weren, poogde de kwaedwilligheid den waren godsdienst uit te roeijen....

- Gy vergeet, Egmont, dat de geestelykheid van Nederland het seinteeken gaf tot de tegenkanting. Waertoe bepaelde zich, in den beginne, deze tegenkanting? Tot eerbiedige smeekschriften, vervat in bewoordingen welke aen een vry volk betamen en door koningsooren mogen gehoord worden. Doch weet Filip wat het heilig woord vryheid beteekent? Hy, een Spanjaerd van geboorte, opvoeding en neiging, schynt enkelyk de vryheid te willen kennen, om haer des te bitsiger te haten! Wat laet deze dweepzuchtige Spanjaerd er zich aen gelegen zyn, dat alles hier te lande in verwarring geraekt; dat alle welvaren van onzen bodem verjaegd wordt, op dit alles peist hy niet, als hy in de armen der wulpsche hertogin van Eboli ligt! In plaets van zich de liefde en achting zyner onderdanen te verwerven door hunne gegronde klagten te aenhooren, hunne noodwendigheden te bestuderen, laet hy het staetsroer over aen de handen van eenen Alba, eenen Granvella, eenen Antonio Perez! Moeten wy geregtigheid verwachten van zulke mannen? O, Egmont, dan neme God het vaderland onder zyne bescherming!

- Maer gy vergeet, vriend Oranje, dat de koning zelf naer de Nederlanden gaet komen, ten einde door zyne tegenwoordigheid, alle moeijelykheden uit den weg te ruimen. Indien wy ons verwyderden, wie zou zich belasten den koning van den waren toestand der zaken te onderrigten?

[p. 362]

- Filip naer de Nederlanden komen - glimlachte Willem - veeleer zult gy een oorlogschip over de heide van Breda zien zeilen, dan dat de koning van Spanje zynen voet op nederlandschen bodem zetten zal! Louter goochelspel, vriend Egmont! Men zoekt de Nederlanders met honigzoete woorden in slaep te wiegen. Ondertusschen trekt men een geducht leger in Italie te samen, dat zyne bestemming heeft. Ik bedrieg my zeer, indien wy niet op zyn onverwachts - doch te vroeg, eilaes! - de tyding ontvangen, dat aen den onverbiddelyken hertog van Alba het opperbevel over dit leger is opgedragen, en dat hy in aentogt is naer de Nederlanden! Pas op dan, Egmont, uwe faem is al te groot dan dat gy moogt hopen gerust te worden gelaten! En by eenen man van Alba's stempel, verdacht gehouden of benyd worden, beteekent hetzelfde als pligtig zyn! In allen gevalle, zal men tot gewelddadige maetregels overslaen! Ik wil eenen oogenblik veronderstellen dat men u voor het verledene in rust late - zoolang dit staetkundiglyk noodig wordt geoordeeld - maer in de toekomst, zult gy genoodzaekt worden om of party voor den koning, tegen het volk en 's lands regten, te kiezen; oftewel volk, regten en privilegiën op te offeren, ten einde de wraekgierigheid van het spaensche hof te voldoen.

- Er blyft nog een derde weg over, Oranje, op dezen roep ik u en myne overige vrienden, in den oogenblik des gevaers.

- En mag ik weten waer deze weg ligt en waerheen hy leidt?

- Veronderstellen wy, dat uwe voorzeggingen bewaerheid worden; dat de legers des konings, van den eenen kant, en het getergde volk, van den anderen, vyandelyk staen tegen elkander te botsen, dan is onze weg gebaend! Wy werpen ons tusschen de strydende partyen, beteugelen de blinde gramschap des volks en bedaren den koning. Ziedaer de rol, welke ons betaemt; welke aen land en koning onberekenbare rampen sparen kan.

- En welke - viel Oranje in de rede - u, my en onze vrienden onvermydelyk in het verderf zou storten. Alwie, in tyden van gisting, zich tusschen de vyandelyke partyen plaetst, wordt zekerlyk door eene, somtyds door beide verpletterd!

[p. 363]

Egmont gevoelde zeer wel, dat de prins van Oranje gelyk had. Indien hy dezes gevoelen niet omhelsde, was 't meer, omdat hy geenen uitweg zag, dan dat het hem aen scherpzienigheid zoude ontbroken hebben. Hy geleek op den verdwaelden reiziger, die op den boord eens afgronds geraekt zynde, de oogen sluit om zyn hoofd te beletten duizelig te worden. Hy antwoordde met eene trilling:

- Maer, vriend Oranje, hoe konnen wy de dreigende gevaren ontgaen? Met vlugten, zegt gy! Is het vlugten voor u zelven moeijelyk, voor my is 't onmogelyk. Verlaet gy uwe ryke ervenissen, Breda, Diest, en andere, in Nederland, gy vindt op uwe bezittingen in Duitschland een ruim bestaen, zoo als het aen uwen rang past. Overweeg, integendeel, dat al myne goederen in Nederland gelegen zyn; aen hen boeit my de toekomst myner gade en elf kinderen. Wat zeg ik? Genomen, dat ik myne huisgenoten en my zelven aen al de beroovingen eens vrywilligen ballingschaps blootstelde, wat zouden wy gewonnen hebben? Indien de hoofden ontbreken, dan zal het volk of zich slaefelyk onderwerpen of tot geweld overslaen! Van dien stond aen, treedt de burgeroorlog op onzen bodem met al zyne rampen! Daervan behoede God het lieve vaderland! Vlugtende gelyken wy op den stuerman, welke zich in de reddingsboot werpt en het schip verlaet, op den oogenblik dat het door den storm geteisterd wordt en 't meest een kloeken en bedrevenen arm noodig heeft. Oranje, o, om uws naems, om 's vaderlands wille, blyf, terwyl uw alomvattend brein gaet noodig zyn! De Nederlanders zullen ons met hunne lichamen beschutten, opdat de spaensche wraek ons niet konne bereiken! De koning zal tot gematigde gedachten komen, als hy ziet, dat wy medewerken tot den algemeenen vrede!

- Altyd dezelfde - bromde Oranje - goedtrouwig en blind! Hy waent dat er geene booswichten zyn, die 't op hem gemunt hebben; omdat zyn vlekkeloos geweten hem niets verwyt!.. - Dan de stem verheffende en eene leste pooging willende aenwenden, ging hy voort op eenen beurtelings bitteren en waerschuwenden toon.

- Egmont, Egmont! uwe gerustheid en besluiteloosheid zullen

[p. 364]

aen het vaderland noodlottig worden! de koning ziet in geheel de zaek niets anders dan den godsdienst! De groote Karel zegde hem in zyn testament: Myn zoon, weer de kettery uit uwe landen! Aen deze voorschriften getrouw, treedt hy op als de wreker van den roomschen godsdienst, gewapend met al de dweepzuchtigbeid, waervoor de godsdiensttwisten vatbaer zyn. Zyne gewoone raedgevers zyn de mannen niet om hem te bedaren. Ik bezweer u, Egmont, by onze oude vriendschap, by het lot uwer gade en kinders, by uwe vaderlandsliefde, verlaet met my, voor eenen korten tyd, het vaderland! Gaen wy naer Duitschland, om de gebeurtenissen af te wachten! Weldra zal de spaensche magt komen afzakken; dan wenden wy ons tot de duitsche vorsten, tot den keizer en roepen hunne bemiddeling in. Dus doende, kunnen wy met vrucht onderhandelen, zelfs de party kiezen, welke ons en het vaderland betaemt. Dat u de zorg voor een eerbaer bestaen niet kwelie: eene keurvorstin van Beijeren en een man wiens wapenroem Europa vervult, vinden overal een vaderland, waer de deugd en de faem in achting staen. Dat de liefde tot het vaderland de keten zy, welke ons aen elkander bindt! Wat my toebehoort, is ook het uwe; dat dit aenbod uwe kieschheid niet kwetse! Wees overtuigd dat ik, in soortgelyke omstandigheden, my tot u zoude wenden, zonder dat de gedachte eenmael by my opkwame alsof ik eene weldaed aenvaerdde.

Egmont was geschokt, doch geenzins overtuigd van de noodzakelykheid eener tydelyke uitwyking. Altyd goedtrouwig en blind, gelyk Oranje gezegd had, rekende hy te veel op zyne bewezene diensten en op de opregtheid zyner inzichten. Hy stond regt, vatte de hand van Oranje, drukte ze met eene krampachtige beweging, en zegde, terwyl de prins ook opstond:

- Vriend, ik ken uwe goede inzichten mywaerts en betuig u deswege myn hartelyken dank; doch kan ik uw voorstel niet aenvaerden: hier en niet op vreemden bodem, is myne plaets! Moet er geweld gepleegd worden - van wat kant het ook moge komen - ik, ten minsten, wil er geene aenleiding toe geven. Dit zegt u genoeg, dat ik uwe uitwyking afkeure. Ik wenschte, dat gy

[p. 365]

in het land bleeft, om ons met raed en daed by te staen. Indien uw besluit eventwel onveranderlyk genomen is, dat God u dan geleide!

- Peis wel wat gy doet - waerschuwde Oranje, terwyl hy styf in Egmont's oogen zag - weet, dat gy de brug zult zyn, waerover de Spanjaerd zal in de Nederlanden komen!

Egmont, eenigzins gebelgd over deze voorspelling, welke hy als eene verwyting aenzag, wierp hem deze woorden toe: vaerwel, vorst zonder land!

Oranje antwoordde: vaerwel, vorst zonder hoofd!

Na deze noodlottige groetenis, nam hy Egmont in zyne armen, omhelsde hem met innigheid en verliet de wooning van den vriend, wiens blinde gerustheid hem met een diep medelyden vervulde.

Op het achterplein, kwam zyn leidsman tot hem en fluisterde:

- Heeft uwe Hoogheid niets binnen huize gehoord? Er blyft my geen twyfel over, Egmont's minste bewegingen worden bespied; ik heb een kerel op het dak gezien; wie weet of de bespiedery niet langs de schouw¹ afdaelt, om een woord, eenen wenk gade te slaen.

- Zwyg Ryhove - antwoordde Oranje - uwe verbeelding zal u misleid hebben; in uwen blinden vaderlandsyver ziet gy anders niets in elk onbekend wezen, dan eenen spaenschen bespieder en in elke vlam der lamp een brandenden houtstapel door de inquisitie ontstoken. Verwyderen wy ons zachtjes; want alles wasemt hier eenen lykreuk uit. Gy zyt myn getuige, dat, indien ooit het vaderland een edel slagtoffer beweent, men het aen Oranje niet moet toeschryven. Ik heb gebeden, gedreigd, gesmeekt! Maer alles te vergeefs! Egmont is blind en snelt zynen ondergang te gemoet.

Deze woorden, op eenen voorspellenden toon uitende, legde hy zyne hand op den mond van Ryhove, ten einde hem het antwoorden te beletten. Ondertusschen keerden beide mannen langs denzelfden weg terug, waer zy gekomen waren, staken over het water, be-

1 Volgens van Meteren, zou inderdaed een bespieder in de schouw verborgen gezeten, en de onderhandeling afgeluisterd hebben. Doch wy beseffen niet wat men in de woorden van Egmont te berispen vindt! Maer hy had Oranje ontvangen; daer lag de misdaed, volgens Alba.

[p. 366]

reikten weldra Sint-Pieters-plein; traden in een huis waer zy schenen verwacht te worden; werden op den oever der Schelde gebragt en over den stroom gezet. Niemand sprak een enkel woord.

Een uer later renden Oranje en Ryhove naest elkander op den weg van Gent naer Antwerpen. Toen 's morgens de eerste zonnestralen zich in het water der Schelde kwamen spiegelen, bereikte Oranje het Vlaemsch-Hoofd. Ryhove keerde terug naer Gent, toen hy Willem van Oranje op den regten oever zag.

Twee dagen na deze byeenkomst, verliet de vorst zyne stad Breda en begaf zich regtstreeks naer Duitschland, ten einde van daer, als een beschermengel, over Nederlands lotgevallen te waken.

II.

Gelyk Oranje tot Egmont gesproken had, gebeurde: eene geduchte krygsmagt werd in Italië te samengetrokken; men droeg aen den hertog van Alba het bevel op over deze woeste benden. Weldra verspreidden zich alom verbazing en schrik; ze stegen ten toppunt, toen men in Nederland de verzekering verkreeg, dat de koning van Frankryk den togt door zyn ryk had geoorloofd aen deze heirmagt. Toen Alba in 't Luxemburgsche kwam, vond hy er Barlaimont en Noircarmes, door de Gouvernante gezonden, met last hem hare hulde aen te bieden en tevens kennis te nemen van de uitgestrektheid zyns gezags. De hertog toonde hun, wat hy wel wilde geweten hebben; maer bleef ondoordringbaer voor het overige. Hy was een dier mannen, welke door de gewoonte van anders te schynen en anders te zyn, aen die keurige borstharnassen gelyk worden, welke de kogelen doen terugkaetsen, zonder zelfs het spoor der aenraking over te laten. Één woord ontsnapte hem, hetwelk Egmont had moeten doen op zyne hoede zyn, indien hy niet noodlottig blind ware geweest. Want Lamorael ook ziende onder den vlaemschen adel, mompelde hy luid genoeg om gehoord te worden: Zie, daer is ook de groote ketter!

[p. 367]

Den 22 van oogstmaend 1567, trad Alba binnen Brussel en werd door de Gouvernante eerder heuschelyk dan hartelyk onthaeld. Margareet van Parma had te veel hoogmoed en heerschzucht van haren vader geërfd, dan dat zy niet innerlyk zou zyn gebelgd geweest over het toevoegen van eenen Gouverneur; te meer daer deze den naem droeg van Alvarez de Toledo. De Gouvernante, uit vlaemschen bloede gesproten, hield zich verzekerd, dat zy eene vyandelyke botsing konde voorkomen door welgeleide onderhandelingen, en was den Nederlanders al te zeer genegen dan dat zy met onverschillige oogen zou gezien hebben, hoe Alba tot geweldige maetregels ging overslaen. Haer misnoegen moest al aenstonds ten top klimmen, toen de hertog liet blyken, dat hy met ruimere magt voorzien was dan zy, de zuster des konings.

Zoo mogt hy alle gouverneurs der provincien en steden, alle officiers aen- en afstellen. Hy was benoemd tot kapitein-generael over alle vestingen, sterkten, alsmede over de geheele krygsmagt. Het finantiewezen stond gansch onder hem. Daerenboven was - by geheime brieven des konings - hem de bevoegdheid opgedragen over alle misdaden in staets- en religiezaken; hy kon vonnissen vellen, en de uitwerksels van alle vonnissen opschorsen; alle bewezen diensten beloonen naer goedvinden; zelfs was hy gewapend met het regt van genade te schenken! Een voorregt, dat dermate met de opperste waerdigheid verknocht is, dat wy deszelfs delegatie aen een ondergeschikten persoon niet konnen beseffen!!

Men bemerkte al aenstonds met een angstig voorgevoel, dat Alba zyne spaensche benden zoo naby Brussel legerde als 't hem mogelyk was, en de Walen grootendeels afdankte, alsof hy vreesde, dat zy minder zouden gebruikbaer zyn dan de Spanjaerden om als blinde werktuigen van zynen willekeur te dienen.

De aertshertogin omhelsde het gevoelen van den nederlandschen adel, welke vroeg, dat men verzachting zoude toebrengen aen de plakkaten en het invoeren der inquisitie opschorsen. Alba beantwoordde dit verlangen met de plakkaten te bevestigen en middels te beramen om de inquisitie met geweld in te voeren! - Ten einde

[p. 368]

aen zyne geweldige besluiten kracht en klem by te zetten, stelde hy den beruchten raed der Twaelven in, welke later tot zulke gruweldaden oversloeg, dat de regtvaerdige en onpartydige geschiedenis hem gebrandmerkt heeft met den naem van Bloedraed!

Onder deze twaelf mannen telt men Barlaimont, Noircarmes, Del Rio, Dela Porta, Belin, Du Bois, Hessele, Kessele, Vargas, allen gekend door hunne slaefsche gehoorzaemheid en onverbiddelyke strengheid! Maer onder allen muntte de laetste uit door zyne bloeddorstigheid, en de naem van Vargas staet met bloedletteren geprent op ieder historieblad van deze rampvolle jaren, onder Alba's bestuer!

De hertog benoemde zichzelven tot voorzitter van dezen bloedraed, opdat alles door zyne handen moeste gaen; doch deed hy zich doorgaens vervangen door zynen vertrouweling Vargas, welken het moeijelyk was in wreedheid te overtreffen.

Gedurende de eerste maenden, schynt deze onwettige instelling, min of meer, den schyn van onpartydige regtbank te hebben willen aennemen; want Alba - ten einde zyn doel te bereiken - zag zich genoodzaekt te beslissen, dat de leden van dezen raed slechts raedplegende stem hadden, en dat het aen hem alleen voorbehouden bleef het vonnis te vellen voor elk feit, dat zich zoude voordoen.

Van dien oogenblik, bleven de meeste raedslieden - vooral de nederlandsche - by wie eenig gevoel van menschelykheid overbleef, uit de vergadering; zoodat de bloedraed, ten laetsten, nog enkelyk bestond uit Vargas, Del Rio en den geheimschryver De la Torre! drie monsters, welke naer de eeuwigheid zyn gereisd, overdekt met Nederlands edelste bloed! beladen met den vloek der tydgenoten en der nakomelingschap!

In den beginne, strekte de bevoegdheid van dezen raed zich slechts uit tot vier punten en was gerigt tegen: 1^o de Beeldstormers; 2^o de Leeraers; 3^o de Consistorianten en 4^o diegenen, welke de wapenen tegen den koning gedragen hadden. Deze laetsten mogten nog ongemolesteerd blyven, indien zy het land niet verlaten hadden.

[p. 369]

Doch Alba wist zooveel te bewerken, dat aen dezen raed werde opgedragen de bevoegdheid van over de misdaed van gekwetste majesteit te oordeelen.

Daer deze misdaed geenzins bepaeld was, moest zy van zelve, onder eenen Alba, tot de meest uitgestrekte uitlegging en tot het schandelykste magtmisbruik aenleiding geven, byzonderlyk in stormende tyden, als 't zoo moeijelyk is op den weg der matigheid te blyven.

Weldra verscheen eene resolutie des konings, waerby het crimen laesae majestatis achttien punten begreep, en schier niemand hier te lande uitsloot.

Alwie een smeekschrift had geteekend tegen het vermeerderen der bisdommen, tegen het instellen der inquisitie: pligtig aen hoogverraed!

De edellieden, welke het smeekschrift toekenden, tot behoud van 's lands vryheden en het voorkomen van staetsberoerten: pligtig aen hoogverraed!

Alwie verzachting der plakkaten had gevraegd: pligtig aen hoogverraed!

Al de ambtenaren of heeren, welke de predikatien niet belet hadden, zonder te vragen of zy de magt in handen hadden om ze te beletten: pligtig aen hoogverraed!

Zy, welke de beeldstormery niet belet hadden: pligtig aen hoogverraed!

Zy, welke den bloedraed niet erkenden of hem niet aenzagen als eene wettelyke instelling: pligtig aen hoogverraed!

En om aen dit helsche werk den schyn van wettelykheid te geven, was er tevens besloten, dat de Nederlanders, tot opstand overgeslagen zynde, vervallen waren van al hunne vryheden, privilegien en regten! Dat zy mogten behandeld worden naer 's konings willekeur, welke ontslagen verklaerd werd van al zyne eeden, beloften, toezeggingen en geschonkene vergiffenissen!

Men begrypt ligtelyk de gevolgen van dergelyke regtsverkrachting: de vrees overmeesterde aller gemoederen! Het zuiverste geweten was geen harnas meer tegen de vervolgingen, welke

[p. 370]

onder allerhande momsels optraden en hare slagtoffers kozen! O, het waren droevige tyden, toen het even zoo gevaerlyk was te zwygen als te spreken! toen het beeld der geregtigheid bedekt was met eenen rouwsluijer en de dweepery blindelyk hare slagtoffers koos! toen alles, de deugd zelve, kon herschapen worden in misdaed, indien 's lands groote beul zyne oogen met bloed wilde vergasten! Er moesten twee honderd vyf-en-twintig jaren verloopen, vooraleer de geschiedenis hare bladeren mogte aenvullen met soortgelyke gruwelen!

God behoede de wereld, behoede België vooral, van nog zulke akelige tafereelen!!

III.

Zeventien dagen na zyne aenkomst te Brussel, vinden wy den hertog van Alba, reeds in den vroegen morgen, in het hof van Cuilenburg, waer hy zyn verblyf had genomen. Met groote stappen wandelt hy zyne werkkamer op en af; al zyne bewegingen verraden eene zekere bekommernis; doch poogt hy zyn bronzen gelaet zoodanig te plooijen, dat niemand de minste ontroering bespeuren konne. Hy grommelt, in den beginne, onverstaenbare klanken; nypt, van tyd tot tyd, de vuisten krampachtig te samen, en somtyds hoort men in de nevenvertrekken een tandengeknars, dat de ziel van den aenhoorder doet sidderen! Ongetwyfeld wordt de onverbiddelyk strenge landvoogd door eene samengetrokkene gramschap bezield, of staet hy op het punt een gewigtig besluit te nemen. Alsof hy zyn inwendig gevoel niet langer konde intoomen en zichzelven wilde aensporen tot standvastigheid, begint hy de volgende alleenspraek:

- Ja, het zy dan zoo! Waerom nog aerzelen? daer de tyd van handelen gekomen is. Nog eenige oogenblikken en zy zullen voor my verschynen, de belhamels des oproers, de voorstaenders der kettery! Wat kan toch een bestuer bewerken, tot demping van het

[p. 371]

kwaed, als de hoofden der wederspannelingen, als Egmont, Oranje, Hoorn en anderen, in den raed des lands zetelen? En ik, Alba, die gewapend ben met 's konings magt, welke als de bliksemstrael op de hoofden der muiters moet neêrschieten, zou my jegens zulke mannen moeten buigzaem toonen!... Omdat eene vrouw vermeent meer kop te bezitten dan ik!... Gy bedriegt u, hertogin van Parma, indien gy in den waen verkeert, dat uw vrouwenhiel het slangenhoofd der kettery konne verpletteren! Neen, een stalen arm is er noodig om het zwaerd te zwaeijen, en dien bezit ik!... Geene honigzoete woorden komen te pas, waer het geweld alleen kan zegepralen! Zy steunen op hunne regten, op hunne privilegien, de Nederlanders, - zegt de hertogin - maer gaet 's konings regt niet vóór dat der ondankbare onderdanen? En heeft de koning niet, voor God en de menschen, de heilige verbindtenis aengegaen van den roomsch-katholyken godsdienst ongeschonden te bewaren?... Mag hy dulden dat Satan zegeprale over den hemel?...

Maer wat zal het volk doen, als het ziet, dat ik de hoofden des oproers treffe? Als ik Egmont, Hoorn, Van Stralen, by den kop doe vatten?... Door Oranje opgehitst, zal het tot muiten overslaen.... O, ja, daer verwacht ik hen met myne dappere Spanjaerden!... Dan is oogenblikkelyk de party ten mynen voordeele beslist, tusschen de hertogin en my!... Dan zal myn genadige heer en koning ten vollen overtuigd zyn, dat nog alleen het geweld door een grooter geweld kan beteugeld worden!... Dan zal men in Spanje zonneklaer zien, dat de oproersgeest al de Nederlanders bezielt!... Ik plaets my aen het hoofd der dapperen, welke my overal volgden op de zegebaen, en oogst nieuwen roem in met het zwaerd!... Egmont, Hoorn, Van Stralen, gevangen gezet zynde, zullen in myne handen, of gyzelaers of misdadigers zyn, ingevolge de wending welke de zaken aennemen!... Oranje's zoon is op de hoogeschool te Leuven; ik doe hem opligten en naer Spanje brengen, dan zal ook zyn vader, de aenvoerder der ketters, onmagtig gemaekt zyn.... wil hy het hoofd van zyn zoon niet zien vallen!... In allen gevalle, zoodra

[p. 372]

Oranje my eene gelegenheid geeft, verklaer ik zyne ryke bezittingen verbeurd.... dan zal hem het geld ontbreken.... en het geld is de zenuw van den oorlog!... Hy kome met eene onregelmatige bende huersoldaten uit Duitschland en - by den heiligen Jakob van Compostella! - ik zal hem doen zien, hoe de hertog van Alba zyne vyanden behandelt!...

Wie weet hoe verre de hertog zyne alleenspraek zoude hebben voortgezet, indien ze niet ware onderbroken geworden door een geklop op de deur. Aenstonds traden binnen Juliano Romero, kolonel van het tertio siciliaensche regiment en Ferdinando de Toledo, bastaerdzoon van Alba, generael der ruitery.

- Zoo, zoo - riep hun Alba toe, terwyl een glimlach van welwillendheid op het anderzins stuersche gelaet zich vertoonde - gy past op, heeren. Gy herinnert u, dat ik nauwkeurigheid verge, als 't den dienst des konings geldt. Zegt eens, zyn uwe troepen in gereedheid, en wat maetregels hebt gy genomen?

- Of onze troepen in gereedheid zyn - bemerkte Romero met spaensche deftigheid - gereed om uwe hoogheid naer het voorgeborgte der helle te vergezellen, indien zich daer by toeval de eene of andere ketter verscholen houdt. Ondertusschen zullen myne dapperen, op slag van elf ure, al de aengewezene straten bezetten.

- Myne ruiters zullen op hetzelfde oogenblik, post vatten op den kleinen en grooten Zavel en het hof van Cuilenburg als met eenen yzeren band omsluiten - zegde Ferdinando, den pas ontluikenden knevel met den rug der hand streelende.

- Wel, vrienden, wel! Ik betrouw op uwe voorzichtigheid en standvastigheid. Wanneer gy in den raed zitting komt nemen, zorgt dan wel, dat men op uwe gelaetstrekken niet het minste teeken konne bespeuren van hetgeen er gaende is. Egmont en Hoorn vermoeden niets en zullen weldra den leeuw tusschen zyne klauwen loopen; doch de burgemeester van Antwerpen is fyn en zou het hazenpad wel konnen kiezen, ik verwacht elken oogenblik de tyding zyner aenhouding. Trekt u thans terug, dappere krygsmakkers, begeeft u naer de raedzael, waer ik u weldra volgen zal, om de zitting te openen.

[p. 373]

Terwyl de beide vertrouwelingen de werkzael verlieten, hoorde Alba een geroep op den grooten Zavel van: houssa Egmont! houssa Hoorn! dat door de Brusselaers werd uitgegalmd! Hy liep naer het venster om te zien wat er gaende was, en de oorzaek vernomen hebbende, morde hy binnensmonds:

O, daer zyn de helden van het straetvolk! Laet u maer omringen met toejuichingen! weldra zult gy u mogen overtuigen, dat vleijers geene helpers zyn!... Geduld, Egmont! geduld Hoorn! Wy zullen ons, binnen kort, op een anderen toon spreken.

Wie op dezen oogenblik den wreeden hertog zag, kon ligtelyk gissen, dat het wraekvuer, de nyd en al de booze driften te gelyk onder zynen boezem gloeiden; want zyn gelaet verduisterde, zyne oogen verdwenen onder de groote, zwarte wenkbrauwen en zyne regter vuist sloeg hy krampachtig op zyn zwaerd!... Eensklaps liep hy tot voor den spiegel, die tegen den muer hing, plooide zyne gelaetstrekken zoodanig en zoolang, dat hy nog hoogstens een deftig man schene. Toen hy deze overwinning op zyne gramschap behaeld had, verliet hy de kamer; eene lyfwacht stond gereed; de hertog trad in haer midden en, door de gewapende magt vergezeld, begaf hy zich naer de zael, waer de meeste leden van den hoogen raed van staten reeds vergaderd waren.

Zoodra de hertog verscheen, spoedden zich de leden naer hunne plaetsen. Gene opende de zitting met eene korte aenspraek, waerin hy bekend maekte, dat de koning hem gezonden had om de rust te herstellen; het algemeen vertrouwen te doen herleven op den nederlandschen bodem. Daer 't van het hoogste gewigt is - zoo ‘eindigde hy - dat ik wel onderrigt worde, nopens den waren staet van zaken, en nauwkeurig konde doe aen onzen genadigen heer en koning, heb ik my gehaest den raed van Staten byeen te roepen, ten einde gesamenlyk maetregels te beramen, om tot het gewenschte doel te geraken.’

Aenstonds begonnen de beraedslagingen, op Alba's voorstel, strekkende tot het bouwen eener sterkte te Antwerpen, ten einde deze groote en ryke handelstad te beveiligen tegen eenen vyandelyken aenslag.

[p. 374]

Dit voorstel werd met veel matigheid; doch met eene groote kracht van beweegredenen bestreden door Egmont, Hoorn, en van Mansfeld, welke staende hielden, dat zulk ontwerp eene algemeene verslagenheid zoude baren in Antwerpen, waer de rust geheel hersteld scheen. Dat de koophandel vyand is van alles wat op krygsrumeur gelykt en dat voor eenen aenslag op Antwerpen niets te vreezen stond. Dat men beter zoude doen, indien een aenslag werkelyk te duchten viele, de oevers der Schelde, beneden Antwerpen te versterken.

- Wy zullen deze bedenkingen, voor en tegen - zegde Alba - in overweging nemen en in 't belang van land en koning handelen.

Nauwelyks waren deze woorden geuit, of men hoorde, op den grooten Zavel, het getrappel en gehinnik van paerden. Akelig klonk het commando der spaensche krygsoversten in de ooren der vlaemsche raedsleden. Doch allen waren mannen wier geweten zuiver, wier moed beproefd was in duizende gevaren.

Egmont vroeg aen den hertog van Alba wat deze gewapende magt rondom de raedzael beteekende.

- Eene monstering en wyders niets! - antwoordde Alba met eenen glimlach.

Men had wederom begonnen te raedplegen, over het leggen van garnisoenen, toen een bediende binnen de vergadering trad en aen den hertog een verzegelden brief overhandigde. (De tyding dat van Stralen, de burgemeester van Antwerpen, gevangen was).

Zoohaest de landvoogd den inhoud vernomen had, wendde hy zich tot de leden van den raed, zeggende: myne pligten roepen my elders, voor heden is de zitting gesloten. Morgen zullen wy onze beraedslagingen hernemen, waer wy ze opgeschorst hebben, en, met de hulp van God en van de heilige Maegd, hopen wy over al de moeijelykheden te zegepralen!

De oude graef van Mansfeld, wiens zoon Karel, kolonel der Walen, te Antwerpen in bezetting had gelegen, gaf aen dezen een ligt teeken met de hand. Karel vertolkte het door de gemeenzame uitdrukking: poets de plaet! sloop naer buiten en werd door meer anderen gevolgd.

[p. 375]

Egmont stond ook op het punt van te vertrekken, toen eensklaps Alba tot hem trad en met alle uiterlyke teekenen van de grootste achting en vriendschap hem in dezer voege aensprak:

- Dierbare ambtgenoot, ik verstout my u nog eenige oogenblikken by my te houden; daer het den dienst van onzen genadigen heer en koning en van den lande geldt, zult gy myne bede, hoop ik, niet afslaen.

Toen Egmont met waerdigheid geantwoord had, dat hy aen dezen dienst niet eenige oogenblikken, maer zyn geheel leven wenschte te konnen toewyden, stak Alba zynen regter onder 's graven linker arm en leidde hem in het naestbygelegen vertrek, waer zy eensklaps omringd werden door eene menigte spaensche krygsoversten. Alba trok zynen arm terug en sprak tot den prins van Gavere:

- Sta, Egmont, de koning heeft my geboden u in bewaernis te nemen! Overzulks gebied ik u, in 's konings naem, uwe wapenen over te geven! (Historisch waer).

Indien de bliksem op hem neêrgeschoten ware, zou Egmont min verbaesd gestaen hebben, dan by het hooren van dit bevel. Eensklaps kwamen Oranje's waerschuwingen hem voor den geest. Ook in dezen netelachtigen toestand gaf hy de meest doorslaende blyken van die tegenwoordigheid van geest, van die rappe en onfeilbare beslissing, welke den grooten veldheer kenmerken. Weêrstand bieden ware misschien Alba's geheimen wensch voldoen; en wat weêrstand was er mogelyk in 't midden eener menigte gewapende Spanjaerden, welke gewend en gereed waren aen 's hertogs minsten wenk te gehoorzamen? Om vrees te laten blyken, was Egmont's moed te groot.

By het hooren dan van Alba's bevel, trad Egmont eenen stap achteruit, terwyl hy de vuist aen zyn zwaerd sloeg; doch eensklaps deze natuerlyke opwelling der verontwaerdiging en gramschap onderdrukkende, kruiste hy zyne armen op de borst, zag styf in 's hertogs oogen en zegde op eenen lachenden toon:

- De hertog van Alba wil ongetwyfeld schertsen; ik zal my eventwel veroorloven te vragen of tyd en plaets tot schertsen geschikt zyn.

[p. 376]

- De hertog van Alba schertst nooit - bemerkte de landvoogd met zyne gewoone hardvochtigheid - als hy de bevelen van zyne majesteit, den koning, ten uitvoer legt! En nogmaels aenzoek ik u de wapens over te geven.

- Toon my 's konings bevelen, en op den oogenblik zal ik my er aen onderwerpen, gelyk ik myn geheel leven lang gedaen heb.

- Als landvoogd, door mynen genadigen heer en koning gezonden, ben ik met onbepaelde magt voorzien, dat weet gy, Egmont. Wie aen my niet gehoorzaemt, wederstaet aen 's konings gezag en wordt van stonden aen een misdadiger!

- Wys eenen veldoverste, in wiens handen ik myn zwaerd met eer konne overgeven, en ik zal 't doen. Want het is hetzelfde zwaerd, dat ik te Grevelingen en Sint-Quentyn droeg en waermede ik ten allen tyde 's konings regten verdedigd hebbe.

Alba aenzocht Romero vooruit te treden. Deze gehoorzaemde, maekte eene buiging, terwyl Egmont zich van zyn zwaerd ontdeed en hetzelve aen den kolonel van het regiment van Sicilië overgaf. Ferdinand van Toledo, de waerdige bastaerdzoon zyns vaders, had middelerwyl, onder schyn van vriendschapsbetuiging, den Admirael ter zee, graef Hoorn, in eene nevenkamer geleid, en hem, met behulp van andere spaensche officiers, ontwapend.

In weinige oogenblikken, verspreidde zich de tyding in Brussel, dat niet alleen Egmont en Hoorn, maer ook Van Stralen, de burgemeester van Antwerpen, Kasenbroodt, heer van Backerseele, raed van Egmont, en Alonzo de la Loo, geheimschryver van Hoorn aengehouden waren. De grootste verslagenheid maekte zich meester van aller gemoederen; ieder beefde voor zyne vrienden en zich zelven; Nederland was als met eenen rouwsluijer omhangen, sedert Alba's komst!

Graef Egmont werd gedwongen eenen brief te schryven aen zynen stadhouder te Gent, hem belastende deze vesting aen de Spanjaerden over te leveren. Toen Alba dit doel bereikt had, zond hy Egmont en Hoorn als gevangenen naer het kasteel van Gent, als om den eersten des te meer te vernederen, naer mate hy aldaer, nog

[p. 377]

kort te voren, hooger geplaetst stond. De overige heeren werden te Vilvoorde en Brussel opgesloten. De Landvoogd eenmael den weg des gewelds ingeslagen hebbende, gaf thans den vollen toom aen zyne wreedaerdigheid: de gevangenissen werden opgepropt met Nederlanders, wier eenige misdaed daerin bestond, dat zy de vryheid, de regten en privilegien des lands wilden handhaven! een deftig geschiedschryver zegt: dat men niet alleen de galgen maer ook de boomen langs de wegen bezigde om de Nederlanders op te hangen.

Wat den hertog 't meest speet, was dat hy op den vorst van Oranje niet de handen had kunnen leggen; daer hy zeer wel wist dat, zoo lang de Zwyger bestond, de vaderlandsche party niet ligtelyk zouden ten onder gebragt worden. Weldra deed hy door den prokureur generael du Boys de afwezigen voor zynen bloedraed dagen. Onder hen tellen wy de prinsen Willem, en Lodewyk van Oranje, de graven van Cuilenburg, van Hoogstraten, van den Bergh, Brederode, de heeren van Fiennes, van Lumbres, van Andriguies, van Rysoire, van Merode, van der Marck, van Dolhain, van Tully, Marnix van Ste-Aldegonde, van Sterbeke, van Loverval en eene menigte anderen van aenzien. Daer zy zich bepaelden schriftelyk meestendeels te antwoorden en de onbevoegdheid van den bloedraed in te roepen, werden allen als pligtig aen hoogverraed, ter dood verwezen en hunne goederen verbeurd verklaerd! - Wie in het land bleef beefde voor den beul! Wie vlugtte, stelde zich en zyne familie bloot aen de schrikkelykste armoede!

IV.

Den 4 juny 1567, vinden wy den hertog van Alba weder, doch niet meer in het hof van Cuilenburg, dat hy, door een vonnis van den bloedraed, tot den gronde toe had doen afwerpen; maer ten hove, waer kort te voren nog de hertogin van Parma verbleef. 'S mans gelaet is veel stuerscher dan ooit te voren. Grove plooijen

[p. 378]

liggen op het duistere voorhoofd, en de gramschap is leesbaer in elke beweging, op elken wezenstrek.

Tegen hem over, ziet gy eene gedaente, welke eenen mensch moet verbeelden; maer die slechts mensch van buiten en tyger van hart en hoofd is. De bleekgeele kleur, de diepgeplaetste gryze oogen, het platgedrukte voorhoofd, waerop de wenkbrauwen en het hoofdhair, zich schier vermengen, dit alles zegt u: daer zit Jan Vargas, de bloeddorstigste beul van Alba's bloeddorstige beulen! Deze hield juist op met eenen volzin, waervan wy het begin niet kennen: ‘Ja, ik blyf er by bestaen - zoo sprak hy - het is louter kettersgebroed, zend ze maer allen naer de galg!’ toen de deur geopend werd en de president Viglius binnentrad. Met een onuitsprekelyk welgevallen, rust het oog van den menschenvriend op deze kalme en vernuftige figuer, welke aen Alba zelven eerbied inboezemt. Viglius bemint zynen koning meer dan Vargas, meer dan Alba zulks doen; maer hy bemint het regt et de menschlievendheid boven zynen koning. Hy alleen put, in zyne zuivere inzichten en in zyne onwankelbare deugd, den moed om de stem te verheffen tegen de wreedaerdige maetregelen van den landvoogd. Eene diepe droefheid staet op 's mans gelaet te lezen, hetgeen aen Alba's scherpziende oog geenzins ontsnapt; want tot den President tredende, vroeg hy hem: - Viglius, wy hebben eenen oproep te doen aen uwen wyzen raed, in deze moeijelyke omstandigheden; doch gy ziet er zoo droefgeestig uit, alsof gy naer eenen lykdienst moestet gaen. Hebt gy iets te verzoeken, spreek ronduit.

- Met uw verlof - antwoordde Viglius, de regter hand op zyn hart leggende - en al den eerbied welken ik aen uwe hoogheid schuldig ben, neem ik de vryheid geen verzoek te opperen, maer eenen wensch te uiten.

- En dezen wensch mogen wy wel kennen?

- O, ja, het is uwe hoogheid bekend, hoe innig ik aen onzen genadigen heer en koning verknocht ben. Nu, ik wenschte dat al de Nederlanders slechts een hart hadden en dat het voor den koning klopte, gelyk het myne.

- Maer deze wensch, Viglius, zal nooit vervuld kunnen worden.

[p. 379]

De Nederlanders geven al te veel gehoor aen Satan's booze ingevingen, dan dat zy onzen goeden koning den verschuldigden eerbied zouden bewyzen. Het geweld alleen is nog in staet over den wederstand te zegepralen. Een volk, dat het gezag van vorst en wet miskent, moet het zwaerd proeven!

- Maer uwe hoogheid gelieve te overwegen, dat de tegenkanting nooit tegen den persoon, noch tegen het gezag des konings gerigt was. Ik beschouw ze als het gevolg eener oogenblikkelyke dwaling des geestes. Waer de geest ziek is, moet men den geest trachten te genezen, in plaets van het lichaem te kwellen. Zachte maetregelen alleen zyn nog in staet aen den koning de oude liefde der Nederlanders terug te geven, en de wonden des lands te genezen, die door de beroerten geslagen zyn.

- Zachte middels, Viglius, gy ook durft nog van zachte middels spreken! Hoe lang heeft men 's konings goedertierendheid niet in den wind geslagen? Men bezigde zachte middels; en de edelen smeedden hunne helsche samenzwering om den roomschen godsdienst in den grond te booren en het volk tegen den koning te doen opstaen! Men verdubbelde van zachtheid; en, door het voorbeeld der grooten opgehitst, sloeg het grauw over tot de wraekroepende beeldstormery! - Tot myne komst, heeft men loutere lafhartige zachtheid gebezigd; en zie, de kettery, gelyk aen eene kruipende slang, sloop van huis tot huis, van dorp tot dorp, van stad tot stad! - De koning heeft my gezonden met het zwaerd des oorlogs en der wet gewapend, dat de muiters beven!

- De tyden van gisting zyn voorby - hernam Viglius met moed - de provinciën hebben langzamerhand wederom hare kalmte hernomen. Aen uwe hoogheid is 't nog gegeven te voltooijen, wat de hertogin van Parma zoo wel begonnen heeft. Indien een landvoogd van uwe faem en uw gewigt in de eene hand den olyftak, en in de andere het zwaerd zou vertoonen, dan zullen de Nederlanders - daervan houd ik my verzekerd - den olyftak kiezen. Met de wapenen heeft de hertog van Alba roems genoeg ingeoogst; toon u matig in 't midden uwer magt, en gy zult uwe groote faem verdubbelen, en tevens aen de koningskroon de

[p. 380]

schoonste perel vasthechten. Ik zie den burgeroorlog achter de strenge halsregtingen opryzen; maer het einde zie ik niet, of liever myne oogen worden duizelig, als zy op de bloedstroomen staren!

- Het vergoten bloed - bemerkte Alba met strengheid - valle op de wederspannelingen!

- Dat moge aldus gebeuren - veroorloofde zich Viglius te zeggen - in Gods oogen; doch, staetkundig gesproken, komt het vergoten bloed altoos op het hoofd van hem, die het doet vloeijen. ‘Die in het bloed zaeit, zal den haet des volks maeijen!’ Waertoe leiden al die verbeurdverklaringen der heerengoederen? Tot het verderf van de onderdanen, die op zulke goederen eenig regt van leeftogt hebben! Tot het besnoeijen der inkomsten van geestelyken en liefdadige gestichten! Ik bid u, leg den koning den waren staet van zaken bloot; hy is goedertierend en zal alles vergeven!

- Ja, de koning zal den waren staet van zaken, eilaes! al te vroeg vernemen. Lees dezen zendbrief, Viglius, en zeg, of gy nog altoos zachte middels blyft aenraden.

By deze woorden, gaf Alba hem eenen brief over. Viglius las het verslag van de nederlaeg des legers en de dood des graven van Aremberg, te Heiligerlee. De hertog verbeeldde zich dat de deugdzame en verknochte koningsvriend, Viglius, hem thans tot strengheid zoude aensporen; hy bedroog zich eventwel; want de president, allen schroom ter zyde stellende, sprak in dezer voege:

- Uwe hoogheid heeft my doen roepen, opdat ik myne gedachten zoude openbaren; de liefde alleen, welke ik mynen genadigen heer en koning toedraeg, boezemt my den moed in om zynen landvoogd tegen te spreken. Gelief wel te bemerken, dat van den kant der Nederlanders, geen gewapend geweld gepleegd is geworden, vóór het bezigen der strenge maetregelen. Wat doet een volk, dat het gevoel zyner waerdigheid niet geheel verloren heeft, als de beul met zyn zwaerd de edelste hoofden wegmaeit! als de gevangenissen gedurig opgevuld worden, naer mate het schavot hen ledigt! Als de vrees allen, die vlugten konnen, buiten het land jaegt! Als de verbeurdverklaringen aen de dagorde zyn en al de edelen bedreigen met de diepste armoede? Mannen, welke

[p. 381]

den nederlandschen landaerd noch kennen, noch weten te schatten, leiden onzen goeden koning in dwaling en sturen het staetsschip naer eene alvernielende klip! De al te groote strengheid brengt de Nederlanders tot wanhoop, en aen hunne wanhoop alleen gehoor gevende, vatten zy de wapenen op; randen 's konings troepen aen en vernietigen ze! Wat zal het niet worden, wanneer overal te gelyk het vuer des oproers ontvlamt? Uwe hoogheid is een groot veldheer; de spaensche benden zyn dapper; gy zult zegepralen over den opstand! Maer wat duer gekochte zegeprael zal 't zyn! Het vernielen van kasteelen, dorpen en steden! De ondergang van nyverheid, handel en landbouw! De burgeroorlog, in een woord, met al zyne afgryselyke gevolgen! En het einde van dit alles zal zyn, dat onze dierbare koning over eene wildernis gebieden moge! Zulk vooruitzicht maekt my benaeuwd, doet my sidderen!... Zou iemand my voorwerpen, dat ik, Nederlander, meer aen dit myn geboorteland verknocht ben, dan aen mynen vorst; welaen, ik daeg al de onderdanen des konings uit op het bewys, wie zynen vorst het innigste bemint! Voor hem ben ik bereid myn leven ten beste te geven, op een woord, op eenen wenk, indien dit den koning eenig voordeel konne aenbrengen.

Alba knarstandde van woede; wandelde de kamer op en af; scheen een hevigen kamp tegen zich zelven te leveren. Eindelyk wendde hy zich tot Vargas, vragende of hy de stukken rakende de criminele vervolging, ten laste der graven Egmont en Hoorn, zorgvuldig nagezien en hunne verwering rypelyk hadde overwogen.

- Nog heden - voegde hy by - zullen zy van Gent in de hoofdstad aenkomen, onder geleide van een regiment soldaten, en ik wil dat hun vonnis gereed zy, vóór den avond.

Met eene kruipende nederigheid, haelde Vargas eene monsterachtige rol papieren voor den dag en zegde tot den hertog, dat hy het antwoord van Egmont op de acht-en-tachtig punten van beschuldiging, en dat van Hoorn op de drie-en-zestig artikelen geclasseerd en vergezeld had van eenige tegenbemerkingen, ten einde de taek van den landvoogd eenigzins te vergemakkelyken.

- En wat is het gevoelen van den raed der beroerten, - vroeg Alba?

[p. 382]

- Ik zal de vryheid nemen lezing te geven van het advies des raeds, indien uwer hoogheid zulks behaegt - antwoordde Vargas met eene diepe buiging.

Alba, gewoon zynde zich in korte bewoordingen uittedrukken, zegde: ik luister.

Onmiddelyk begon Vargas het advies van den bloedraed te lezen, hetwelk hier op neêrkwam:

Gezien de informatien, geschriften en akten van proceduer, alsmede de antwoorden, belydingen en exceptien der graven Egmont en Hoorn.

Overwegende dat uit dit alles blykt, dat zy beide zich hebben pligtig gemaekt aen de misdaed van hoogverraed, doordien zy:

a. De rebellie zyn gunstig geweest;

b. Dat zy deel gemaekt hebben van het verbond der edelen en van de gruwelyke samenzwering des prinsen van Oranje;

c. Dat zy ook eenige geconfedereerden onder hunne bescherming hebben genomen.

d. Dat Egmont nog op 1 april 1567 's nachts eene geheime byeenkomst heeft gehad met den prins van Oranje;

e. Dat zy in hunne gouvernementen niet krachtdadig genoeg gehandeld hebben tot bescherming van den roomsch-katholyken godsdienst en van 's konings gezag;

f. Dat zy geene of niet genoegzame troepen hebben gezonden tegen de oproerlingen van Audenaerde en andere plaetsen;

Om al deze redenen, is de raed der beroerten van advies en gevoelen, dat de graven Egmont en Hoorn de doodstraf verdiend hebben met den zwaerde; dat hunne goederen geconfiskeerd worden, tot exempel van anderen!

Toen Vargas ten einde was, wendde Alba zich andermael tot Viglius, vragende naer zyn gevoelen, opzichtens de graven Egmont en Hoorn:

- Myn gevoelen - zuchtte Viglius - kan hier van geene de minste beteekenis zyn, daer uwe hoogheid deze ongelukkigen zekerlyk niet doet naer Brussel brengen om hen hier in vryheid te stellen.

[p. 383]

- Toch niet - bemerkte Alba - doch welkdanig ook de uitspraek zy, welke myn geweten my zal ingeven, nog dezen avond zullen zy myn vonnis vernemen.

- Ik vrees voor den uitslag - waegde de deugdzame President - omdat het doorluchtige Nederlanders geldt en Jan Vargas zynen verpestenden adem over het regtsgeding heeft uitgeblazen.

By deze stoutmoedige woorden, wierp Vergas den spreker eenen blik toe, gelyk aen dien des tygers, als hy op het punt staet van zynen prooi te verscheuren.

Alba zelf kon zich niet langer inhouden en riep Viglius toe:

- Weet gy wel, dat uwe tael zoo niet oproerig, doch minstens zeer vermetel is? Vargas is een trouw dienaer des konings, pas op dat gy u niet pligtig maekt aen hoogverraed en my niet noodzaekt u aen zyne jurisdictie over té leveren! Viglius! ik herhael 't u nog: breidel uwe tong!

- Uwe hoogheid heeft naer myn gevoelen gevraegd; ik heb het geuit, als een trouw onderdaen des konings. Myn geweten is zuiver, derhalve vrees ik zelfs Vargas niet, alhoewel het my zoowel als aen uwe hoogheid bekend is, dat hy nooit een gevoelen oppert dan: naer de galg met den ketter! - Indien 't my geoorloofd ware aen 's konings landvoogd eene waerschuwing te geven, ik zou zeggen: Alvarez van Toledo, hertog van Parma, eerbiedig uwe groote faem en pas op de geschiedenis; want zy velt haer vonnis zonder genade!

Deze woorden geuit hebbende, stond Viglius op, vroeg oorlof om zich te verwyderen, onder voorwendsel eener ligte onpasselykheid, en wachtte op Alba's antwoord. Deze ging tot den President en fluisterde hem toe: - Vooraleer gy heengaet, zeg my wat gy, in myne plaets, met de graven Egmont en Hoorn doen zoudt.

- Hen op vrye voeten stellen; aen de liefde en genegenheid hunner huisgenooten en vrienden wederschenken, en hen voor eeuwig door den band der dankbaerheid aen den koning vasthechten.

- Wy zullen er op peinzen en naer de inspraek van ons geweten handelen, was het antwoord. Daermede verliet Viglius den hertog van Alba, met de droevige overtuiging, dat de landvoogd eene

[p. 384]

reeks van wreedheden begonnen had, die geen einde zouden nemen, zoolang hy aen 't bestier des lands wezen zou.

Alba bleef twee uren lang met den bloeddorstigen Vargas tusschen vier oogen. Wat deze twee geesels van Nederland, gedurende deze twee uren, brouwden, is voor ons een geheim gebleven. Doch nauwelyks had Vargas den hertog verlaten, of Rithove, bisschop van Yperen, werd voor hem ten hove ontboden en ontving de droeve zending om vóór middernacht zich naer het Broodhuis, op de Groote-Markt te Brussel gelegen, te begeven, waer de graven moesten gebragt worden en hun aldaer hun doodvonnis bekend te maken.

Het vervoeren der graven Egmont en Hoorn van Gent naer Brussel, had de diepste droefheid in Vlaenderen veroorzaekt. Sabina, pfaltzgravin van Beijeren, Egmont's deugdzame echtgenoote, snelde oogenblikkelyk naer Brussel en bewerkte zooveel door bidden en smeeken, dat zy by den hertog van Alba in gehoor werde ontvangen. Nog had Rithove het paleis niet verlaten, toen de gravin verscheen voor den landvoogd, tusschen hare beide jongste kinderen. Op hare knieën vallende, smeekte zy om genade voor haren ongelukkigen man, en riep God tot getuige zyner onschuld.

Alba gebood haer op te staen en verzekerde, dat zy haren echtgenoot binnen twee dagen zoude zien op zyn kasteel te Gavere.

Sabina hoopte; want de mensch hoopt ligtelyk verzachting in zyn bitter lot! De ongelukkige kende Alba nog niet!

V.

Het is byna middernacht, nogtans ontwaert men talryke wachten, die deels post hebben gevat op Brussels groote Marktplaets, deels de omliggende straten doorkruisen, als eensklaps het gerol van een naderend rytuig zich doet hooren. Het houdt stil voor het Broodhuis en een geestelyke stapt er uit: het is Rithove, de deugdzame bisschop van Yperen, biechtvader van Egmont en Hoorn.

[p. 385]

De droefheid staet op 's mans gelaet te lezen, en slechts het verheven doel zyner zending boezemt hem den noodigen moed in, om binnen het Broodhuis te treden, waer de beide graven gevangen zitten. De ongelukkigen smaekten reeds de zoete rust, welke alleenlyk aen hen ten deel valt, wier geweten zuiver is. Op 's bisschops verzoek, worden zy opgewekt en voor hem gebragt. De heilige man begint met hun woorden van moed toe te spreken, en zyne eigene gelaetstrekken verraden den diepsten rouw! Met eene bevende stem, leest hy vervolgens het vonnis, door Kessele geschreven en door Alba alleen onderteekend - waerby zy beiden, als pligtig aen hoogverraed, veroordeeld zyn ‘onthoofd te worden met het zwaerd en hunne hoofden gesteld te worden op staken, ter openbare plaetse, tot dat Zyne Excellentie zou gebieden hen weg te nemen!’ Voorts waren ‘hunne bezittingen verbeurd verklaerd, hunne roerende en onroerende goederen, geregtigheden, actien, leenen en erven geconfiskeerd ten profyte des konings!’

De graven hadden dit strenge vonnis aenhoord zonder beven, zonder zich in 't minste te ontzetten. De lezing ten einde zynde, zegde Egmont met eene kloeke stem:

- Dat is voorwaer een gruwelyk vonnis! Nooit heb ik, wetens of willens, tegen de belangen des konings gehandeld. Voor hem heeft myn bloed op het slagveld gestroomd! De dood kan my geenen schrik aenjagen; ik heb haer te dikwyls voor myne oogen gezien. Doch de dood door beulshanden, op bevel des konings, aen wien ik zoovele diensten bewezen heb, daeraen had ik my niet verwacht! En niet genoeg dat ik het leven moete ten beste geven, maer myne ongelukkige huisvrouw, myne onnoozele kinders berooven van have en goed, dat kan 's konings begeerte niet zyn. Men heeft den vorst misleid, en als hy eenmael de waerheid verneemt, dan zal het te laet zyn voor my, doch niet voor myne familie!

Met eene wondere tegenwoordigheid van geest, schreef hy, op dien rampzaligen oogenblik, twee brieven: den eersten aen den koning, waerin hy zyne bewezene diensten doet gelden, als eene

[p. 386]

pleitrede ten gunste zyner vrouw en kinders. Dezen brief heeft de geschiedenis geboekt, ten eeuwigen lof van Egmont, en tevens ter onuitwischbare schande van Alba en van de spaensche regering. Alwie een gevoelig hart onder den boezem draegt, stort by het lezen eenen traen op Egmonts assche, maer murmelt eenen vloek tegen den beul, die dit edel hoofd deed vallen!!

Den tweeden brief schreef hy aen zyne huisvrouw om haer moed in te spreken en haer aen te sporen tot geduld in den tegenspoed, opdat zy met hare kinders nog lange jaren mogte vereenigd blyven en over hen waken.

Graef Hoorn toonde ook die manmoedigheid, welke aen zulk befaemd krygshoofd past; hy gewaerdigde zich niet ééne klagt te laten hooren, of eene bede tot zyne beulen te sturen. Gene aenzag hy als moetende de Spanjaerden verblyden; deze achtte hy vruchteloos. Daerom zweeg hy en bereidde zich tot den dood, met kalmte en weerdigheid; want, waerachtig, weinige uren waren hun nog vergund. De nacht werd doorgebragt in gebeden en voorbereidingen tot den dood van ware kristenen.

Denzelfden dag, 5ⁿ Juny 1568, zag men 's morgens vroeg een schavot opgerigt op de Groote-Markt, voor het Broodhuis. Geheel het regiment van Romero was onder de wapenen en sneed allen toegang af. Op slag van tien ure, verscheen graef Egmont vergezeld van den Maestro del Campo, Romero, den kapitein Salinas, en den bisschop van Yperen, allen in rouw gekleed. Egmont, op het schavot geklommen zynde, trok zynen damasten tabbaerd uit, wierp zyne muts af, ging knielen voor het kruisbeeld en putte, uit het voorbeeld van den Godmensch, die kalmte en gelatenheid, welke zynen dood kenmerkten.

Den biechtvader riep hy toe: geef getuigenis van myne laetste woorden aen de nakomelingen: ik sterf onschuldig en ga naer de eeuwigheid voor myne moordenaers bidden! Waerna hy knielde en de slaepmuts over zyne oogen trok. Men hoorde een vlymende gesis, en het hoofd van Egmont rolde over het schavot!

Na hem, verscheen Hoorn met even veel kalmte als zyn ongelukkige vriend. Zyne laetste woorden waren: Heer, in uwe handen beveel ik mynen geest! Deze waren nauwelyks geuit, of het zwaerd

[p. 387]

des scherpregters zond Hoorn's ziel naer God, haren schepper.

De spaensche wachten waren niet in staet de vaderlandsgezinden te beletten het schavot te bestormen en met hunne doeken het vergoten bloed der graven op te vagen. De menigte scheen met stomheid geslagen; maer de haet drong in aller borsten; de wraek gloeide in aller oogen!

Gedurende twee uren, werden de hoofden op staken gestoken, ter aenschouwing des volks! Den volgenden dag, zond Alba het hoofd en lichaem van Hoorn naer Weerd. Den zesden der zelfde maend juny, twee dagen na haren knieval voor Alba, zat de goedaerdige Sabina van Beijeren haren echtgenoot aftewachten, op haer kasteel van Gavere, als eensklaps een lykstoet in de dreve voor het kasteel verscheen. Alba was aen zyn woord getrouw gebleven: zy zag haren echtgenoot weder; maer hemel, in wat toestand! De laeghartigste spotterny wierp de wreedaerd als een geschenk toe aen de rampzalige weduwe!!!

De gezant van Frankryk, welke ongekend de halsregting van Egmont had bygewoond, schreef aen zynen koning: ‘heden heb ik, door het zwaerd van den beul, het hoofd zien afslaen, van den man, welke Frankryk tweemael heeft doen beven!’

Men zegt dat Egmont voor zynen dood zou gemurmeld hebben: ‘Oranje! Oranje! gy alleen hebt my willen redden, en ik miskende uwe goede inzichten! wees gy de wreker myns lands!’

Egmont's dood gaf aen onze landgenooten den maetstaf van Spanje's overheerschingstelsel. Viglius had de waerheid gesproken: die in het bloed zaeit, zal den haet des volks maeijen! Alba begon die reeks van wreedheden, by zyne komst te Brussel, welke de Nederlanders dwongen de wapenen op te nemen. De tachtigjarige oorlog was begonnen, welke aen de spaensche kroon hare schoonste perel kostte, en waerin al de schatten der nieuwe wereld verzwolgen werden! Nog tot op den dag van heden, schynt het onschuldig vergoten bloed der Nederlanders op Spanje te wegen! Welk nederlandsch oog heeft geene tranen gestort, by het lezen van Egmont's einde? Terwyl Alba naer de eeuwigheid trok, beladen met den haet zyner tydgenooten, gebrandmerkt door de geschiedenis en vermaledyd door de nakomelingen!!!