Het Taelverbond. Jaargang 3

Vlaemsch tooneel.

Men heeft ons opgemerkt dat wy de tooneelisten al te suikerzoet behandelen en ze nooit zweepen. Byzonder was er een acteur, die daerop aendrong, zeggend: - Schilder het slechte zoo wat leelyk af, het goede zal er te beter om uitkomen. - Ja wel, was ons antwoord, maer zoo wy van u, die al een redelyk speler zyt, eens al de gebreken moesten aenstippen (en ge hebt er zoo geen klein getal) zoudt ge niet te boos zyn om er u te willen van beteren? - Bylangen niet, als ge ook zegdet wat ik goed doe. - Juist zoo. Maer er is niets moeijelyker dan op het goéde te drukken; als men de kleine woordjes: redelyk, voldoende, goed, enz., heeft neêrgeschreven zyn byna al de toejuichingmiddelen verbruikt; maer om al de gebreken op te sommen is het noodig eene litanie te maken, waertusschen het woordje goed ongezien voorby loopt. - De man begreep ons en zweeg en wy gelooven dat ieder zoo als hy, met ons daer over zal eens zyn. Immers, is het beter keer voor keer eene feil met zachtheid aen te stippen dan al het kwade in eens aen te tasten, hetgeen altoos bitter voor den gehekelden wordt. De speler kan zich dan op beternis toeleggen zonder ontmoedigd te zyn; en is het niet meer te verlangen dat een acteur wat beter worde dan hem zich van de planken te zien verwyderen? Doch genoeg. Brengen wy den lezer te Gent in Minard's schouwburg.

Dit gebouw doet zynen stichter eer aen. Klein maer bevallig, met de grootste zorg verdeeld, is het een diamantje der schouwburgskens van ons land. Decoratiën en meubelen, het alles is fraei en wy gelooven dat het comfortable der plaets niet weinig geschikt is, om het Gentsch verheven publiek naer ons, helaes tot heden al te misacht tooneel, te lokken. Jammer dat er in dien vlaemschen schouwburg reeds eene plaets voor de fransche tooneelisten is ingeruimd en dat alzoo de zucht naer het vreemde in onze eigene gestichten wordt verspreid. Misschien zal dit ophouden als de Fonteinisten het Minard's schouwburg insgelyks zullen betreden, en wy wenschen dit uit den grond des harten, in het belang niet alleen van het vlaemsch tooneel in 't algemeen, maer van dit der Fonteine in het byzonder, welke maetschappy nu te onvoordeelige speelplaets heeft om hare kunde ten toon te spreiden.

Doch vestigen wy de aendacht op de vertooning der Broedermin van 26 December laestleden. Zy bestond uit Dertig jaren of het leven van eenen speler, naer het fransch van V. Ducange, door B.A. Fallée. Dit stuk kan ons maer niet bevallen. Wy zagen het reeds in het fransch en in het vlaemsch vertoonen en iedermael baerde het ons ongenoegen. Wy begrypen niet hoe het op de planken zoo

[p. 348]

heeft kunnen verouderen, en verwonderen ons dat er byna geene menschen zyn die het niet hebben gezien. Waeraen toch het voortdurend behagen van dit stuk toe te schryven? Toch niet aen het fyne of aen het schoone? Misschien wel aen het schrikkelyke? Doch, wy gelooven liever dat, in het begin der romantiek uitgekomen, dit stuk door zyne overdrevene nieuwheid bewondering baerde, en dat die bewondering by traditie tot later is overgegaen. Zelfs veronderstellen wy dat op heden het schoone van dit door de fransche verlatene stuk, maer alleen meer in de inbeelding der vlaemsche tooneelisten bestaet, welke daer hunne kracht in hevige stonden kunnen uitspatten, en dat het publiek niet meer geheel van hun gevoelen is. Inderdaed, hoe is het mogelyk dat iemand, die naer den schouwburg komt om er de nagebootste wezenlykheid gade te slaen en zich wil inbeelden te zien gebeuren wat men speelt, niet uit zyne begoocheling gerukt wordt, door op eenige uren dertig lange jaren voor zich heen te zien snellen? Men heeft alle moeite de helden te erkennen als zy by elk nieuw bedryf zoo verouderd en geheel veranderd zyn, en valt het der inbeelding niet te zwaer de tusschengebeurtenissen na te gaen? Wel is waer, by iedere doekophaling is daervan een uitleg, maer verkoelen al die expositiën den toeschouwer niet? En zyn de stukken niet beter welke ontroering na ontroering wekken, welke de ziel door alle graden des gevoels heenslepen tot dat zy door eenen alles overtreffenden slag de aendoening ten top voeren?

Hoe het ook zy, ons bevalt De Dobbelaer van den heer Ducange geenszins en de tooneelschikking der Broedermin was niet toereikend tot het bewimpelen van den afstand der tydvakken. Waerlyk, na het eerste bedryf omstreeks den tyd van Lodewyk XVI te hebben bygewoond, vindt men zich eensklaps by het ophalen van den doek, ten minste wat de kleeding betreft in 1847 verplaetst, en men is geheel verwonderd de acteurs niet grys en gekromd te zien. Later verandert dit weêr en men is nog eens tot vele jaren vroeger terug gebragt. Wy vinden die nalatigheid in het costuem zeer berispelyk voor eene maetschappy, welke eene onzer beste tooneelkenners bezit en wy hopen dal zoo de speler nog vertoond wordt er geene paletos noch broeken van de laetste mode op het tooneel zullen te vinden zyn.

George, de rampzalige speler, werd verbeeld door den heer Karel Onderreet. Die acteur is zoo voordeelig bekend dat wy weinig meer lof, by dengenen, welke hy reeds verworven heeft kunnen voegen. Doch hy late ons toe hem eene opmerking te maken, die hem meer dan eens is gedaen. Zyn declamatietoon is fransch; hy spreekt lange en korte sylben met de zelfde kortheid uit en daerdoor blyft hem de helft der woorden in den mond. Niet meer geholpen door de kracht der klemtoonen, verliest hy veel van zyn treffend en wy beweeren dat zoo de heer K. Onderreet zyne uitspraek vervlaemschte en klaer en verstaenbaer sprak, hy het publiek eens zoo veel zoude vervoeren. Van hem hebben vele leden der Broedermin dit gebrek aengeleerd en wy kunnen niet ontkennen dat er Mev. Van Peene ook mede is behebd, byzonder in het drama, en het wekte te meer onze opmerking in den Dobbelacr, daer gezegde Dame den rol van Amelie, niet zoo volmaekt dan vele andere vervult. Nogtans had zy in de vertooning die wy bywoonden eenen uitmuntenden stond, daer waer de vrouwe van den speler haer zoon wedervindt. Daer was zy geheel en al de gelukkige moeder en meer en meer ontroerd wordend, zou ze welhaest eene menigte aenschouwers hebben doen weenen, hadde niet eensklaps de verbeelder van den zoon gesproken. Zoo yskoud was zyn toon dat al de aendoening by het publiek verging, en wy vreesden dat het treffend toonenl in iets geheel anders zoude hebben verkeerd. Wy kunnen den jeugdigen verbeelder van Albert daerover toch geene verwytingen doen, liever manen wy de directie aen de kleine rollen, welke, slecht vervuld, de schoonste tooneelen eens drama's kunnen bederven, steeds aen ervaren mannen toe te vertrouwen. De heer E. Erffelynck als vader van George, Mev. Mery als Louise en Mev. Fauconnier als vrouw Bierman, speelden zeer voldoenend. Echter lukte de heer G. Verbruggen als Warner het beste. Hy begreep den rol van dien verraderlyken vriend welke den speler tot schelmstukken aendryft om er zelf voordeel uit te

[p. 349]

trekken allerbest, en zoo hy eenige te gemaekte toonen uit zyne declamatie verleert, mogen wy hem beloven eenen welverdienden roem te zullen verwerven.

Van het blydspel dat na het drama werd opgevoerd, kunnen wy oneindig meer goed zeggen. Met veel ensemble gespeeld, strekt de uitvoering van het lieve stukje: De Minnedrank, naer het fransch door den heer H. Van Doozelare, der Maetschappy ter eere. Mev. Van Peene, voor Catharina, was zoo als men ze niet beter kon wenschen, en wy gelooven dat in ieder blyspel waerin zy behaegzuchtig moet zyn, haer spel de wezenlykheid nabykoomt. Ze is dan zoo vleijend, zoo streelend, zy weet aen haer voorkomen zoo veel aenminnigs by te zetten, dat er misschien geen toeschouwer zal gevonden worden aen wien zy alsdan niet bevalt. Dutoupet, loszinnige aenbidder van Catharina, werd vertoont door den heer J. Sielbo, veel belovend acteur, die niettemin bywylen in overdrevenheid vervalt; doch zyne aerdige trekken verraden te veel talent om niet te hopen dat hy dit gebrek zal afleeren. Mevr. Mery en Fauconnier waren in hare te kleine rollen voortreffelyk. Maer de heer B. Devriendt als Remy (de jonge lompe boer) behaelde dien avond den palm. Hy is komiek geboren en de roemryke toekomst welke wy hem aentoonen is de beste wyze waerop wy zyn spel kunnen afschetsen.

'S anderdaegs vertoonden de Fonteinisten den Advokaet Loubet. Alweder een fransch drama en dat ons nog minder dan de Speler beviel: de markgravin Van Poutarlier bemint kapitein De Brissac, maer die losbandige beantwoordt die liefde niet, en schaekt Catharina, de nicht van den advokaet Loubet. Uit jaloezy (de schryver van het drama zegt uit eergevoel) vermoordt de markgravin die Catharina, en Loubet, die gewaer wordt dat De Brissac zyne nicht heeft geschaekt, steekt den kapitein in een tweegevecht dood. Doch dit is maer eene zyde der schoone intrigue, daer moest nog eene advokatenliefde by zyn. Loubet bemint de markgravin Van Poutarlier, en daer hy om de kwade gevolgen des tweegevechts te vermeiden, vlugten moet, weet hy niets beters dan zyne andere nicht, aen welke hy is verloofd, en die Louisa heet, aen zyne geliefde markgravin aen te bevelen. Maer nu wordt hem gemeld, dat Louisa van den moord harer zuster Catharina beschuldigd wordt, en hy ontdekt terzelfder tyd dat zyne aenbedene markgravin de daedster is. Zal hy dit bekend maken? Wel neen, een advokaet is veel edelmoediger; die klaegt zichzelven als dader aen. Jammer dat de regtsgeleerde Loubet niet eens gedacht heeft dat men hem zeer gemakkelyk van zyne onschuld kan overtuigen en daerdoor zoo wonderbaer aen den beul ontsnapt! Wat nu uitgevonden om de onschuldige Louisa te redden, welke men in weêrwil de domme streek van haren verloofde voor de daedster aenziet, en als dusdanige ter dood veroordeelt? Niets is er gemakkelyker voor Loubet, hy haelt spoedig wat slaepdrank en dat is zulk goed middel voor dergelyke kwalen. Hy bedwelmt daermede de markgravin, schreeuwt haer toe dat zy vergiftigd is en doet haer als op het sterfbed alles bekennen. - Dit stuk vol moord en slaepdrank eindigt door het huwelyk van den snuggeren advokaet en zyne verloofde nicht Louisa. De markgravin gaet in een klooster.

Die onwaerschynlykheden en moorderyen verdienden toch niet vertaeld te worden, en wy verzoeken den jeugdigen vertaler, of zich op iets oorspronkelyks toe te leggen, of betere stukken ter vervlaemsching uit te kiezen. Liever nog het eerste, want het ware beter geen vlaemsch tooneel te bezitten dan niet dan vreemde drama's te zien opvoeren. De heer Van Peene heeft dit zeer wel begrepen en wy wenschen zyn zucht naer het voortbrengen van vaderlandsche stukken nagevolgd te zien.

Hoe de Fonteinisten zoo veel party uit dit drama hebben weten te trekken begrypen wy niet; wy wyten dit eenigszins aen de wyze waerop de kleine rollen vervuld werden. Immers de heer H.K. Bytebied, F. Segart en B. Cappeinick speelden allerverdienstelykst, alleenlyk moeten wy den laetsten verzoeken zyn aengezicht op het tooneel niet voortdurend tot lachen te ploeijen. Langere vermelding verdient den heer De Cort, welke ons in den grooten rol

[p. 350]

van Loubet veel meer dan in Leon beviel. Hy had de gemeene intonatie waervan wy de laetste mael spraken wat afgeleerd, maer nu hinderde hem eene soort van styfheid welke hy in losheid moet verkeeren. Dit is niet moeijelyk, hy late zich door zyn gevoel medeslepen en legge zich niet toe om gemaekt te zyn. Het tooneel waerin Loubet aen de markgravin hare wanbedryven verwyt, heeft hy met eene warmte, eene grootschheid vervuld, welke aen andere tooneelisten eer zou gedaen hebben. Van mev. Daenens kunnen wy niets zeggen dan dat zy zich dien avond heeft overtroffen, en juf. Julia Laquet was veel gevoeliger dan wy haer in Leon zagen, zoodat zy in ons de hoop versterkte van haer eens voortreffelyk in het drama te zien worden.

Kortheidshalve zwygen wy over het welgespeelde nastuk dat op dit drama volgde. Alzoo houden wy plaets open voor het overzicht der vertooning, waermede de maetschappy de Hoop, van Antwerpen, hare stadgenoten den 31.ⁿ january verlustigde. Het drama Latude dat zy opvoerde, is ook een dier stukken, welke wy niet onder de tooneelkundigste rekenen. Daer in loopen insgelyks vele jaren, wat zeg ik, byna een geheel leven voorby, en dus gelden hier dezelfde opmerkingen welke wy op Dertig jaren of het leven van een speler maekten. Nogtans, er pleiten vele zaken ten voordeele van Latude. Dit stuk werd geschreven om de dwingelandy te schandvlekken, en aen te duiden hoe zeer en hoe straffeloos deze eenen onschuldigen tergen kan. Daer ligt eene geheele les in verborgen en zoo men nu al geene lettre de cachet te vreezen heeft is het toch niet ongeraedzaem den menschen te toonen, welke misbruiken van een onverdeelde oppermagt het gevolg zyn, om hen alzoo voortdurend tegen eene niet onmogelyke herstelling daervan voorintenemen. Nu kon dit doel niet bereikt worden zonder eene groote belangstelling voor Latude te verwekken, zonder hem jong, deugdzaem, vol vriendschap en liefde te vertoonen; nooit zou het volk zoo getroffen geweest zyn door hem slechts in zynen erbarmelyken staet te zien, als nu, dat het hem vooreerst in zynen jeugdigen leeftyd onschuldig en gelukkig heeft gekend. Neen, neen, om hem wel als slagtoffer eener dwingelandy te doen bevroeden, moest Latude vooreerst te Trianon verschynen: daer moest hy de edelmoedige Henriette leeren beminnen, welke de hypocriete Pompadour uit zyn gedacht bande; Dalègre moest daer ook zyn vriend worden en Latude moest die vriendschap dadelyk verzegelen door het opofferen zyner vryheid. Men werpt hem in de Bastille voor een puntdicht van Dalègre, dien hy niet als den dichter wil bekend maken; uit dit slot ontsnapt hy met Dalègre: zy vlugten naer Holland, worden er op nieuw gevat en weder in den afgryselyken kerker gedompeld waeraen zy zoo wonderbaer zyn ontsnapt. Er zyn vele omstandigheden in die vlugt en in die hervatting welke het aenbelang verslappen. Ook vraegt het plaetsen der decoratiën te veel tyd. Byzonder van die ongelukkige Bastille welke zoo een armzalig effekt op de planken doet. Door en door hare dikke muren welke men van buiten gadeslaet, ziet men in het gevang even alsof men door eenen lyst eene overgroote schildery zou zien. En ofschoon de aenschouwer aldus in den kerker eene opening ontwaert, waerdoor wel koets en paerd kan ryden, mag hy zich getroosten te moeten gelooven dat de gevangenen niet dan langs het dak ontsnappen kunnen, en ziet hen langs eene ladder komen afgeklauterd, nevens het gat waerdoor zy maer eene koord te werpen hadden om weg te zyn. In weêrwil dit al te aenstootelyke houdt het stuk de aendacht voldoende gaende, tot het laetste bedryf waervoor de schryver al zyne kracht heeft bewaerd. Hier schetst hy de werking der tyranny in al hare afgryselykheid. Niet alleen doet hy zien hoeveel de deugdzamen onder den dwang der magtige boozen geleden hebben, maer hy doet hen van smart zinneloos worden, maer hy ontneemt hun den takt des harten, laet hun door overmaet van lyden het lyden niet meer gevoelen, en roept den aenschouwer toe: zie hoe men eens de menschen tot redeloos dier vormde! Dit is te wreed, dit boezemd te veel afgryzen in, en de doek valt na iederen toeschouwer met schaemte over zyn menschzyn vervuld te hebben.

[p. 351]

Misschien is dit zoo niet als het niet gelyk in Antwerpen wordt vertoond; misschien kan men alsdan met eene zekere aendoening vertrekken, maer als het met zoo veel kunde, gevoel, vuer en uitspatting, als door de leden der maetschappy de Hoop uitgeboezemd wordt, doet het de koorts door de aderen sidderen en men is bedwelmd door de afgryselykheid van hetgeen men heeft gezien en verrukt over het talent der kunstenaren. En toch, men kan niet over het geheele uitweiden, men kan in geene details treden noch byrollen opsommen. - Wel mag men zeggen: het ging in ensemble, mejuffer J. Laquet en mevrouw Desomme bevielen de eerste als hollandsch meisje en de laetste als oude vrouw. De heer L. Butin was St.-Marc, en verbeeldde de slechte politiebeambte zoo valsch en hatelyk als het zyn moet. Wel mag men den heer L. Butin over zyn spel maer byzonder over de tooneelregeling waermede hy is gelast toejuichen; - maer dit kan men slechts in het voorbygaen doen; men herinnert zich niet dan Latude en Dalègre, of liever de twee kunstvrienden die zoo voortreffelyk die twee slagtoffers van haet en willekeur nabootsten! Niet dat zy geheel het stuk door zoo uitstekend waren; neen, want het scheen dat de heeren J. Van Ryssel en V. Driessens veel van hun vuer tot het laetste bedryf lieten smeulen, om zich daer met de stoute inbeelding des schryvers van het drama ten volle te kunnen begeesteren. Hier toch zag men in den heer J. Van Ryssel niet alleen den lydenden gevangenen, maer ook den vermolmden gryzaerd, maer dien, welke weggeteerd is door de smart, die door vyf-en-dertig jaren van allen omgang verstoken te zyn, heel verbluft is weder met menschen te verkeeren, en zich niet uitdrukt dan of hy zyne stemme beproeft, en langzaem hare klanken naluistert. En nevens dien ziekelyken gryzaerd stond de heer V. Driessens met zyne vreeselyke dolheid, maer zoo onbewogen, zoo wreed, zoo verdwaeld, dat men by ieder zyner bewegingen pynlyk huiveren moest. Byzonder toen Latude na Dalègre herkend te hebben, hem om een vriendelyk woordje smeekt, schreeuwde de heer V. Driessens den zotten slag: ‘Ge zyt myn gevangen! ge zyt myn gevangen! uw papieren! uwe papieren!’ zoo ylhoofdig uit dat het te pynlyk werd. Gelukkig verpoosde hier mev. Daenens (Henriette) de toeschouwers een weinig; het deed goed tusschen al die wreedheden Henriette Legros, voor de vryheid der lydenden te zien arbeiden. Maer werd het dan niet weder folterender als men zag dat al die edele poogingen niet dienden dan voor eenen stervenden grysaerd en eenen ellendigen zot. Ach! als de zinneloosheid zoo natuerlyk als wy het hier gezien hebben, vertoond word, wat doet dit dan yselyk op het tooneel, wat pynlyke spanning brengt dit tusschen de aenschouwers! Neen, neen, heer Driessens, zoo het geen onzin van ons ware, zouden wy u durven toeroepen, gy hebt te goed gespeeld! het was te wreed! te wreed! heb een weinig medelyden met hen die van de zinneloosheid yzen!.... Maer neen, wy verheugen ons dat gy uw antwerpsch publiek zoo folteren kunt, nu heeft het niet gelyk anders met het treffende gelachen, nu wist gy zyn hart zoodanig toe te wringen dat het geen den minsten lust gevoelde om de moedige mannen, welke met zoo veel liefde de kunst behartigen te bespotten! De heeren Van Ryssel en Driessens met Mev. Daenens hadden nu den zegenprael en beheerschten het!