Onze Taal. Jaargang 83

[p. 261]

[Nummer 10]

[p. 264]

Koning Filip (samen met koningin Mathilde) nadat hij op de avond van zijn kroning onverwacht zijn volk had toegesproken.
Foto: ANP Royal Images / Robin Utrecht

Het Nederlands van een zwijgzame koning
De taalvaardigheid van koning Filip
Ann de Craemer

Koning Filip zit inmiddels ruim een jaar op de Belgische troon. Hoe doet hij het in talig opzicht? Redt hij zich in het Nederlands - toch niet zijn moedertaal?

Er zijn waarschijnlijk maar weinig Vlaamse huiskamers waar nog niet deze zinsnede is gevallen wanneer koning Filip het volk toespreekt: ‘Hij kan het niet.’ Het was Herman Liebaers, voormalig grootmaarschalk aan het hof, die in 1990 in een interview met De Morgen de beroemde uitspraak ‘Hij kan het niet, hè’ over prins Filip lanceerde - en sindsdien zijn die woorden in het collectieve geheugen van de Belgen blijven hangen. Bij het begrijpt iedereen ook meteen waarover het gaat: het gehele koningschap van Filip, en dat omvat uiteraard ook zijn communicatievaardigheden en beheersing van het Nederlands.

Filip zit sinds 21 juli 2013 op de Belgische troon, en dus is het na meer dan een jaar koningschap tijd om te onderzoeken of ‘ze’ gelijk hebben wanneer ze beweren dat hij ‘het’, in dit geval het Nederlands, (nog altijd) niet kan.

Houten klaas

Wie iets over het Nederlands van koning Filip wil zeggen, staat voor een andere opdracht dan wie zich over de taal van koning Willem-Alexander uitspreekt. Laten we een kat een kat noemen: de Nederlandse koning is een vlotte jongen, terwijl de Belgische vorst een stijve hark is. Toen Filip op de dag van zijn kroning een onverwachte avondlijke speech gaf, zei Peter Vandermeersch, Vlaams hoofdredacteur van NRC Handelsblad: ‘Hij was bijna een houten klaas die een presentatie op het balkon van het paleis gaf.’ Vandermeersch vindt dat een koning

[p. 265]

vooral goed moet communiceren, wat Willem-Alexander volgens hem kan - en Filip niet.

Het verschil in karakter tussen de Nederlandse en de Belgische koning uit zich ook in hun communicatietalenten en taalgebruik. Willem-Alexander praat graag en zonder moeite, en is in vergelijking met Filip een ware spraakwaterval. Dat Filip in het Nederlands nog meer dan in het Frans het stilzwijgen boven het praten verkiest, komt natuurlijk doordat Nederlands niet zijn moedertaal is: Filip werd opgevoed in de taal van Molière. Twee maanden vooraleer hij naar de basisschool ging, blokletterde De Standaard: ‘Prins Filip gaat naar eentalige Franse school!’ Dit commentaar werd er fijntjes aan toegevoegd: ‘Saint-Stanislas is een eentalig Frans bisschoppelijk college, bekend om zijn echt Brusselse bourgeoisgeest. Er bestaat dus niet het minste gevaar dat de jonge prins, die eenmaal kroonprins van België kan worden, door enig contact met de Nederlandse taal zou worden besmet.’

Wat meer stoort dan zijn kleine foutjes tegen de uitspraak van het Nederlands is de houterige intonatie waarmee Filip spreekt.

Bijles

Na zijn lagere school volgde prins Filip de klassieke humaniora aan het Collège Saint-Michel, waar hij de gebruikelijke lessen Nederlands kreeg, maar dat verliep naar verluidt moeizaam. In 1974 vroeg koning Boudewijn raad aan de toenmalige minister van Onderwijs Herman De Croo, die hem de abdijschool in Zevenkerken adviseerde. Filip begon er in het vierde jaar en kreeg eerst nog een spoedcursus Nederlands. Onder meer omdat hij de taal nog steeds niet goed beheerste, werd hij in zijn klas al snel het voorwerp van spot en raakte hij nog meer in zichzelf gekeerd. Na intensieve bijles was zijn Nederlands tegen de kerstvakantie al wat beter. Wat zijn vorderingen beslist ook een duwtje in de rug zal hebben gegeven, is dat Filip in Zevenkerken een relatie begon met de Vlaamse Barbara Maselis. Onder druk van het hof werd het contact echter stopgezet.

Hoe staat het veertig jaar later met het Nederlands van koning Filip? We moeten hier een onderscheid maken tussen enerzijds die publieke verschijningen waarbij hij een voorbereide speech geeft, en anderzijds zijn spontane antwoorden en reacties, waarvan er, omdat Filip geen vlotte babbel heeft, heel wat minder voorhanden zijn.

Bij de voorbereide toespraken van koning Filip kan men alleen zijn uitspraak van het Nederlands beoordelen: omdat de teksten voor hem zijn uitgeschreven, valt hier over eventuele grammaticale of constructiefouten niets te zeggen.

Verzorgde uitspraak

In tegenstelling tot de gangbare publieke opinie in Vlaanderen kan men op de uitspraak van koning Filip eigenlijk maar weinig aanmerken. De meest opvallende fout die hij telkens weer maakt, is dat hij de Nederlandse h aan het begin van een woord weglaat. ‘Alleen et art eeft gesproken, en voilà, et was tijd’, zei hij bij de aankondiging van zijn verloving in 1999. Veertien jaar later, wanneer hij de troon bestijgt, heeft Filip nog altijd moeilijkheden met de begin-h: ‘Wij ebben ons daardoor nog beter kunnen inleven in de meest diverse sectoren van de maatschappij’, klinkt het in zijn kerstboodschap van december 2013. De verklaring hiervoor is dat in het Frans de h altijd onhoorbaar is, terwijl in de Nederlandse standaardtaal dat wegvallen van de h niet voorkomt. Opvallend is dat Filips vader, koning Albert, geen enkel probleem met de h had.

Dat wegvallen van de h is het meest opvallende fonetische kenmerk waaruit af te leiden is dat het Nederlands niet de moedertaal van Filip is. Verder heeft hij soms wat moeite met de lange a in bijvoorbeeld aantreden of allemaal, en met de korte i in richten, maar dat is detailkritiek. Hoewel Vlamingen zich graag vrolijk maken om het Nederlands van hun vorst, zouden velen aan zijn zeer verzorgde uitspraak een voorbeeld kunnen nemen. Waarschijnlijk wordt Filip op dit vlak ook vaak te streng beoordeeld omdat hij taalkundig in de schaduw staat van zijn vader, die ook los van die correcte begin-h accentloos Nederlands sprak. Wat meer stoort dan zijn kleine foutjes tegen de uitspraak van het Nederlands is de houterige intonatie waarmee Filip spreekt, waardoor hij retorisch nooit bepaald overtuigend klinkt - maar dat geldt evenzeer voor zijn intonatie in het Frans.

Stuntelige uitspraken

Wanneer we luisteren naar de spontane uitingen van Filip, komen we meer te weten over zijn grammaticale en lexicale beheersing van het Nederlands. De bekendste onhandige uitspraak van prins Filip is ongetwijfeld die waarmee hij in oktober 2011 de geboorte van zijn eerste kind Elisabeth aankondigt. ‘Het is echt een vrouwtje’, aldus Filip op de persconferentie. Taalkundig fout is het niet, maar het is wel koddig - een vrouwtje doet meer denken aan dieren, wanneer het geslacht wordt vastgesteld. In elk geval laat het zien dat de spontaneïteit ver weg is wanneer Filip Nederlands moet praten. Ook legendarisch is zijn reactie wanneer hij in maart 1992 de lancering van het ruimteveer Atlantis bijwoont, met aan boord de Belg Dirk Frimout. De astronaut is een Vlaming, maar om niemand voor het hoofd te stoten, spreekt hij hem tijdens een telefoongesprek in beide landstalen toe. Het is echter Filips stuntelige Nederlands dat alle aandacht trekt wanneer hij vraagt: ‘Kunt u mij zeggen wat u, wat u euh... zie, ziet door het venster?’

Dat koning Filip in eerste instantie denkt in het Frans en het Nederlands veeleer ‘gebruikt’, bleek ook toen hij zijn verloving aankondigde. Eerst vertelde hij de pers in het Frans dat hij wilde benadrukken dat zijn huwelijk met prinses Mathilde niet gearrangeerd was: ‘Je voudrais vous dire que personne, personne ne m'a présenté Mathilde.’ Toen hij

[p. 266]

dezelfde mededeling in het Nederlands deed, klonk dat als volgt: ‘Het is zeer natuurlijk geweest en niemand heeft mij Mathilde gepresenteerd.’ Het is duidelijk dat Filip présenter letterlijk uit het Frans heeft vertaald, terwijl het in beter, of correct, Nederlands had moeten zijn: ‘Niemand heeft Mathilde aan mij voorgesteld.’ Ook op de eerder vermelde avondlijke balkonspeech op de dag van zijn kroning maakte Filip een fout door te letterlijk uit het Frans te vertalen - en dat terwijl hij nochtans een spiekbriefje in de hand had. ‘Soyons fier de notre beau pays’, zegt hij eerst in het Frans, waarna de onhandige Nederlandse versie volgt: ‘Laat ons fier zijn van ons mooi land.’ Dat had uiteraard ‘fier zijn op’ moeten zijn - en ook ‘ons mooi land’ is niet correct.

Illustratie: Hein de Kort

Inspanningen

Koning Filip levert naar verluidt nochtans inspanningen om zijn beheersing van het Nederlands te verbeteren: zo zou hij met zijn personeel Nederlands praten om de taal volledig onder de knie te krijgen. Zijn oudste dochter en eerste troonopvolger prinses Elisabeth volgt al haar lessen in het Nederlands aan het Sint-Jan Berchmanscollege in Brussel. Toen ze in 2011 het kinderziekenhuis van het UZ Gent opende, was het opvallend hoe goed ze Nederlands sprak. ‘Ik ben blij dat ik mijn naam aan het kinderziekenhuis kan geven’, zei ze in vlekkeloos Nederlands - een accent was er niet te bespeuren.

Haar ouders beseffen dat ze vooral nog veel harten in Vlaanderen te winnen hebben, waar het koningshuis een pak minder populair is dan in Wallonië. Daar heeft het feit dat de vorsten die aan koning Boudewijn voorafgingen niet eens de moeite namen om Nederlands te praten veel mee te maken. Toch zouden de Vlamingen die zich negatief uitlaten over het Nederlands van koning Filip hem wat meer krediet moeten geven. Hij heeft pas op latere leeftijd Nederlands geleerd, en zoals we weten kan men met de verwerving van een tweede taal maar beter zo vroeg mogelijk beginnen.

De stunteligheid van Filip wanneer hij de taal spontaan moet spreken, lijkt mij overigens niet zozeer aan een slechte beheersing ervan te liggen, maar aan zijn persoonlijkheid: zo onhandig als zijn lichaamstaal vaak is, zo onhandig is vaak ook zijn taal - en zo goedlachs als koning Albert was, zo ongedwongen was ook diens taalgebruik. Ik geloof dat koning Filip onze taal wel degelijk goed beheerst, maar dat hij een perfecte illustratie is van het feit dat niet alleen de taal die je spreekt maar ook je lichaamstaal veel vertelt over wie je bent.

Vlamingen die zich negatief uitlaten over het Nederlands van koning Filip zouden hem wat meer krediet moeten geven.

Volgens royaltywatchers hebben Filips stunteligheid en schroom hun oorsprong in een ongelukkige jeugd aan het hof, en in het feit dat hij te lang werd afgeschermd van de buitenwereld. Daar komt nog bij dat Filip naar verluidt heel gevoelig is voor kritiek, wat hem waarschijnlijk vaak verlamt wanneer hij Nederlands praat: hij weet op voorhand al dat het voor veel Vlamingen nooit goed genoeg zal zijn.

Daarom, beste Vlamingen, deze oproep: geef hem wat krediet, en zijn Nederlands zal er alleen maar beter op worden.