Onze Taal. Jaargang 83

[p. 256]

Raymond Noë
Boeken

‘Boeken’ licht u in over nieuwe uitgaven in taalkundig Nederland en België. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten. Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Vertalen in het Frans

De Franse taal bedient zich veel meer dan de onze van zelfstandige naamwoorden, en Fransen houden ook graag vast aan een zinsvolgorde waarin onderwerp en gezegde vooropstaan. Deze (en andere) verschillen zorgen ervoor dat het nog niet zo eenvoudig is om een Nederlandse tekst in correct Frans om te zetten. In zijn boek Stijlvol vertalen / Traduire avec style gaat vertaler Adrien Surewaard in op een aantal zaken die in de twee talen wezenlijk anders benaderd worden, zoals de lijdende vorm, voegwoorden, nevenschikkingen en de werkwoorden worden en zijn. Alle onderwerpen worden verduidelijkt met voorbeeldvertalingen, en de theorie kan getoetst worden met oefeningen.

Stijlvol vertalen / Traduire avec style is een uitgave van Garant en kost €14,70 (gelijmd, 104 blz.). ISBN 978 90 441 3143 7

Spreekwoordspelingen

Woordspelingen - er zijn mensen die er geen genoeg van kunnen krijgen. Twee van die mensen zijn Jacob & Haver, bekend van de zeer succesvolle steenkolen-Engels-Facebookpagina Make That The Cat Wise. In Taal was echt heel saai woordspelen ze er lustig op los: het boekje bevat onder meer nieuwe woorden als btwww (‘belasting op een url’), rawsome (‘iets wat awesome en rauw is’) en kabinettowinst (‘opbrengst na aftrek van wachtgeld en declaraties’). Maar het grootste deel bestaat uit spreekwoorden die zijn aangepast aan de moderne tijd, zoals ‘Een politicus in het nauw doet rare uitspraken’, ‘Waar rook is, is ook vervuiling’ en ‘Al is je computer nog zo snel, de tijd die achterhaalt hem wel’.

Taal was echt heel saai is een uitgave van BBNC en kost €9,95 (gelijmd, 128 blz.).
ISBN 978 90 453 1597 3

Analogie

De Amerikaanse cognitiewetenschapper Douglas Hofstadter bestudeert hoe onze hersenen omgaan met kennis. In 1979 schreef hij Gödel, Escher, Bach. Dit boek werd geprezen om zijn ideeënrijkdom, maar was ook razend moeilijk, en met zijn ruim achthonderd pagina's had het het formaat van twee bakstenen. Dat laatste geldt ook voor zijn nieuwe boek Analogie, dat Hofstadter schreef met zijn Franse collega-wetenschapper Emmanuel Sander. De toegankelijkheid van deze pil is echter groter, omdat de auteurs zich hebben ingespannen om alles duidelijk en met veel voorbeelden uit te leggen.

Het boek beschrijft hoe we bij het verwerken van alle informatie die onafgebroken op ons afkomt, gebruikmaken van ‘categorisaties’ en ‘analogieën’. Simpel gezegd: als we iets waarnemen of ervaren, zoeken we de overeenkomst met wat we al kennen, om te kunnen bepalen hoe we ermee kunnen omgaan. En als iets ingewikkeld is, proberen we het te vereenvoudigen door het te vergelijken met dingen die we wél al snappen. Bij dit proces speelt taal een grote rol: niet voor niets wordt de metafoor (‘beeldspraak’) door Hofstadter ‘het neefje van de analogie’ genoemd. De categorisaties en analogieën die onze hersenen toekennen aan informatie, worden namelijk omgezet in taal: ze krijgen ‘lexicale etiketten’ die het mogelijk maken ze onder woorden te brengen. Kort gezegd: we begrijpen de wereld met analogieën, en die beschrijven we met taal. Dat levert trouwens ook wel beperkingen op, want niet alles laat zich in twee, drie woorden ‘vertalen’.

Die beperkingen van de taal laten zich in zekere zin ook illustreren aan de hand van de ontstaansgeschiedenis van Analogie. De twee schrijvers schreven elk een eigen versie van het boek: Hofstadter schreef in het Engels, Sander in het Frans. En omdat de Franse taal en cultuur nu eenmaal anders zijn dan de Engelse, leverde die werkwijze twee verschillende boeken op: grote delen van de twee versies zijn niet inwisselbaar, als gevolg van de voorbeelden van metaforen en ander taalgebruik die beide auteurs gebruiken om bepaalde ideeën uit te werken. En met de Nederlandse vertaling - een ware titanenklus - is er zelfs nog een derde versie ontstaan: vertaler Jan Pieter van der Sterre heeft flinke gedeeltes van het boek ingrijpend herschreven om het begrijpelijk te maken voor Nederlandstaligen.

Analogie. De kern van ons denken is een uitgave van Atlas Contact en kost €54,99 (gelijmd, 832 blz.). ISBN 978 90 450 2656 5

Tekststructuur

Schrijven is meer dan stijl, want schrijven is vooral ook structureren, aldus schrijftrainer Freerk Teunissen en docent taalbeheersing (en voormalig taaladviseur bij Onze Taal) Aleid van de Vooren-Fokma. In hun op het hoger onderwijs en op taalprofessionals gerichte boek Tekststructuur leggen ze uit hoe je je een onderwerp eigen maakt door eerst de beschikbare informatie te ordenen, en hoe je die informatie vervolgens gestructureerd kunt presenteren - zowel op macroniveau (de hoofdstructuur van artikel, rapport of scriptie) als op microniveau (de opbouw van paragrafen en alinea's). Ten slotte wordt in een achtstappenplan ook aandacht besteed aan hoe je het feitelijke schrijfproces efficiënt kunt plannen.

Tekststructuur. Effectiever en efficiënter schrijven is een uitgave van Coutinho en kost €17,50 (ingenaaid, 115 blz.).
ISBN 978 90 469 0393 3

[p. 257]

Spreekwoorden en voetba I metaforen voor managers

Managers staan erom bekend dat ze hun visie vaak verwoorden in vage termen en wollig taalgebruik. Mick Verbrugge helpt hen graag om het wat duidelijker te zeggen. Eerder dit jaar verscheen zijn Nautische spreekwoorden voor managers, en nu publiceert hij nog eens twee boekjes met beproefd taalgereedschap: bijbelse spreekwoorden en voetbalmetaforen. Het eerste boekje, Bijbelse wijsheden voor managers, verklaart de betekenis en de herkomst van zegswijzen als loon naar werken, gewogen en te licht bevonden en een wolf in schaapskleren. De wijsheden zijn verzameld rond voor managers relevante thema's als ‘crisis’, ‘markt’, ‘ingrijpen’ en ‘risicomanagement’. Diezelfde aanpak is gekozen voor Voetbalkreten voor managers. Hierin wordt tekst en uitleg gegeven bij voetbaljargon als een zwerversrol hebben, de bal rondspelen en tikkie terug.

Bijbelse wijsheden voor managers en Voetbalkreten voor managers zijn uitgaven van Seevanck Publishers en kosten €9,99 (gelijmd, 142 resp. 132 blz.). ISBN 978 90 8163 814 2/ ISBN 978 90 8163 810 4

Radiocolumns

Veel mensen kennen Wim Daniëls als de taalkundige die regelmatig bij Pauw & Witteman aan tafel zat, maar minder bekend is dat hij ook al vijf jaar lang iedere zaterdag optrad in het radioprogramma Spijkers met koppen. De radiocolumns die hij in dit programma uitsprak, gingen vaak over taal, maar ook als ze over sport of politiek gingen, kwam de taal altijd wel even aan bod.

Daniëls besloot onlangs met deze columns te stoppen, en dat was voor uitgever Thomas Rap aanleiding om de beste te bundelen in Spijkerbalsem.

Spijkerbalsem kost €12,50 (gelijmd, 380 blz.).
ISBN 978 94 004 0378 9