Proftaal
‘Bal laten lopen door Robben’
Als taalprof kijk ik naar voetbalwedstrijden zoals Louis van Gaal dat doet: met een notitieblok op schoot. Maar anders dan Van Gaal noteer ik geen spelsituaties of tactische wendingen, maar taalobservaties. Want een wedstrijd met voetbalcommentaar is smullen voor de taalliefhebber. Daar hoor je de taal in haar puurste vorm.
Wat hoor je dan? ‘Cillessen naar Janmaat, balletje breed op Vlaar, Vlaar lange bal op Robben, bal laten lopen door Robben.’ En dan schrik je wakker: ‘Bal laten lopen door Robben’? Wat is dat voor een taaluiting?
De taal van voetbalcommentatoren is natuurlijk al vaker besproken. Zo schrijft René Appel in juni 1994 in Onze Taal al over wat hij hun ‘vervoegingsangst’ noemt: het verschijnsel dat sommige commentatoren vaak de werkwoordvervoeging weglaten: ‘Vasthouden van Vermeulen ten opzichte van Vincent’, ‘Meenemen door Boerebach.’ Daarmee lijkt het verschijnsel afdoende beschreven. Maar het zit me nog helemaal niet lekker.
Allereerst dat woord vervoegingsangst. Dat is wel een mooi retorisch woord waarmee je het verschijnsel een beetje belachelijk maakt (en afkeurt), maar die commentatoren zijn natuurlijk helemaal niet bang voor vervoeging. Die vinden het gewoon niet nodig om te zeggen: ‘Vermeulen houdt Vincent vast’, of ‘Boerebach neemt de bal mee.’ Dat loopt toch net iets minder vlot. Het moet allemaal een beetje gelijklopen met het beeld (je ziet eerst de actie en dan wie het doet), en ‘Meenemen door Boerebach’ benadrukt meer de actie.
En dan nog eens wat: ‘Bal laten lopen door Robben’ - is dat wel gewoon het weglaten van de werkwoordvervoeging? Stel dat Robben de bal niet had laten lopen, maar had binnengehouden, wat zou de commentator dan hebben gezegd: ‘Bal binnenhouden door Robben’, of ‘Bal binnengehouden door Robben’? Ik denk het laatste. En als de commentator in plaats van laten lopen had gekozen voor het werkwoord missen, had hij dan gezegd ‘Bal missen door Robben’ of ‘Bal gemist door Robben’? Hoe langer ik ernaar kijk, hoe onwaarschijnlijker die eerste variant wordt.
Waarom staat er een voltooid deelwoord in ‘Bal gemist door Robben’? Omdat het eigenlijk een lijdende vorm is: ‘De bal wordt gemist door Robben.’ Maar dat zou betekenen dat ‘Bal laten lopen door Robben’ eigenlijk ook een lijdende vorm is. dat kan toch niet? Het is toch niet ‘De bal wordt laten lopen door Robben’? Nou, misschien toch wel.
Eigenlijk kun je geen hulpwerkwoord midden in een lijdende vorm zetten. Je kunt niet zeggen ‘De bal wordt kunnen inschieten’ (alleen ‘kan worden ingeschoten’) of ‘De wedstrijd wordt moeten overspelen’ (alleen ‘moet worden overgespeeld’). Maar laten is een apart geval. Op het internet (en ook in recente boeken) vind je talloze voorbeelden van de combinatie wordt laten zien, zoals ‘In tekenfilms en boeken wordt vaak iets heel anders laten zien’, en ook enkele van wordt laten lopen (‘... waarbij ook de ontlasting vaak wordt laten lopen’).
Je kunt dat natuurlijk allemaal weghonen met zo'n term als vervoegingsangst. Of je kunt het fout vinden. Maar een fout verdient ook een ontleding. Voetbal wordt ook pas leuker als het niet al te perfect is.
DE TAALPROF
Auteursrechtelijk beschermd