Onze Taal. Jaargang 83

[p. 100]

Hans Beelen en Nicoline van der Sijs
Woordsprong
Kind aan huis

In de rubriek ‘Woordsprong’ maandelijks aandachtvoorde oorsprong van allerlei woorden.

‘Ik ben er kind aan huis, en ik vind natuurlijk dat de Engelenbak nooit mag sluiten.’ Dat zei cabaretier George Groot toen eind 2012 bekend werd dat het Amsterdamse theater zijn deuren moest sluiten. Waar komt die uitdrukking kind aan huis vandaan? Als je ergens kind aan huis bent, kom je er vaak en voel je je er helemaal thuis. Kind aan huis was de titel van een comedyserie uit 1997, waarin Arthur en Connie van der Linden uitzien naar het moment dat hun vier kinderen de deur uit zijn. Maar telkens komt het kroost over de vloer, en ook de buren Vera en Herman vallen voortdurend binnen. De titel van het tv-programma speelt met de letterlijke en de figuurlijke betekenis, want niet alleen de kinderen, ook de buren zijn ‘kind aan huis’.

Kerkliederen

Kind aan huis komt veelvuldig voor in kerkliederen, bijvoorbeeld in het doopgezang ‘Heer, een nieuw geboren kind’: ‘zingend voelen wij ons thuis, zijn wij bij U kind aan huis.’ En het kerklied ‘God wil een tempel bouwen’ (tekst: Henk Jongerius) eindigt met: ‘Mensen die Hem vertrouwen, worden er kind aan huis.’ Hier wordt gezinspeeld op het verhaal van Jezus, die als kind met zijn ouders een pelgrimstocht naar Jeruzalem maakt, en alleen in de stad achterblijft. Als Jozef en Maria hem na enkele dagen wanhopig zoeken aantreffen in de tempel, vraagt hij: ‘Waarom hebt u naar me gezocht? Wist u niet dat ik in het huis van mijn Vader moest zijn?’ (Lucas 2:49). Kind aan huis is evenwel niet bijbels: in de Bijbel komt de uitdrukking niet voor.

De herkomst van kind aan huis ligt verrassenderwijs in de zuigelingenzorg. In de negentiende eeuw vonden veel jonge moeders uit de gegoede burgerij het bezwaarlijk om hun baby zelf de borst te geven. Welgestelde vrouwen veroorloofden zich de luxe van een ‘min’. De min, ook ‘zoogster’ of ‘zoogvrouw’ geheten, gaf tegen betaling borstvoeding. In kranten van toen vinden we advertenties als:

-	Eene BURGER VROUW presenteert haren dienst om een Kind aan Huis te laten Zuigen. (Middelburgsche Courant, 6 juli 1816)
-	Men verlangt ten spoedigste eene Gezonde MIN, bij voorkeur zonder Kinderen, welke genegen is een Kind aan huis te nemen. (Algemeen Handelsblad, 12 februari 1839)

Het baby'tje kreeg vaak de borst bij de min thuis, oftewel: ‘aan huis’. In deze vroege vindplaatsen vormen kind en aan huis nog geen vaste verbinding; de plaatsbepaling aan huis is nog afhankelijk van nemen of laten zuigen. In de loop der tijd wordt het werkwoord weggelaten:

-	(...) eene MIN welke gaarne een Kind aan Huis had ter zuiging. (Algemeen Handelsblad, 8 december 1843)
-	Er biedt zich aan: Eene GEZONDE MIN, van de Protestantsche Godsdienst, 5 weken oud-Kraams en overvloedig Zog hebbende; liefst het Kind aan Huis. (Algemeen Handelsblad, 9 maart 1844)
-	Er biedt zich aan een gehuwde Vrouw, gezond gestel, 3 weken oud kraams, als Loopmin of een Kind aan huis. (Algemeen Handelsblad, 14 augustus 1885)

Figuurlijk

In de tweede helft van de negentiende eeuw vinden we de eerste voorbeelden van figuurlijk gebruik. Zo schrijft A.L.G. Bosboom-Toussaint in haar roman De vrouwen van het Leicestersche tijdperk (1849-1850): ‘is niet Wijndruk Rueel dezelfde jonkman, die in 't verleden jaar hier was bijkans als een kind aan huis’. De woorden bijkans als verlenen de zegswijze nog het karakter van een vergelijking. Maar weldra wordt het voegwoord als weggelaten:

-	... na een uur door de [vreemde] stad te hebben rondgewandeld, is men er kind aan huis. (Algemeen Handelsblad, 16 juni 1882)
-	In de meeste onzer groote cafés en op ons redactiebureel is hij [een bekende Amsterdammer] kind aan huis. (De Tijd, 17 september 1899)

Kind aan huis is hier al de vaste verbinding met de moderne betekenis. Maar in de geschreven of plechtige gesproken taal van omstreeks 1900 was de nieuwe zegswijze nog niet helemaal ingeburgerd. In 1902 werd een toespraak op de jaarvergadering van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde geopend met de zin: ‘Wie door studie en persoonlijke smaak de grensbewoner is geworden van tweeërlei taalgebied (...) “als kind aan huis”, gelijk men zegt, dien bezorgt het leven telkens allerlei genoegens.’ De uitdrukking is hier tussen aanhalingstekens geplaatst en voorzien van het toevoegsel ‘gelijk men zegt’. Leidse letterkundigen waren vroeger soms voorzichtige mensen.

Advertentie voor ‘een Kind aan Huis ter zuiging’ in Algemeen Handelsblad, 1843.