Onze Taal. Jaargang 83

[p. 25]

Guus Middag
De taal van
Texel

Op tv, op straat, online - overal hoor en lees je weer net iets andere talen en taaltjes. Guus Middag staat er voortaan maandelijks bij stil.

‘De gait heb skimmel.’ Bij alleen al die woorden opent zich voor sommige mensen in één keer een hele wereld. De wereld van bullekesoep met uierboord, broedvrouwen en slootschurft. De wereld van de oude Sopje en zijn drie zonen, en de onbekommerde meid Geesje. ‘De gait heb skimmel’ is de openingszin van ‘Dorpsgeheimen’, een verhaal van Herman Pieter de Boer. Het is vooral bekend geworden toen het in de jaren zeventig in een goedkope ‘Bulkboek’-bloemlezing werd opgenomen en op middelbare scholen werd verspreid, in een enorme oplage. ‘Dorpsgeheimen’ speelde zich af in het denkbeeldige plattelandsdorp Turfjedam. Het verhaal had alles wat een verhaal voor middelbare scholieren tot een cultverhaal kan maken. Lachen om boeren en hun vreemde gebruiken, met veel pies-, scheet- en seksgrappen tussendoor, in een heel nieuw genre: een mengvorm van De Kameleon en streekroman en softporno, zoiets.

Ook belangrijk voor het succes: het zelfverzonnen taaltje met veel invloeden uit Friesland, Drenthe en de kop van Overijssel, dat voor Randstedelingen kon doorgaan voor het taaltje dat nu eenmaal op de boerderie wordt gesproken. Spreken wij van het Boers. Of, om de bedenker ervan te eren: het De Boers. ‘Jao, wor het noe speulen of piesen!’ Dat soort zinnen. ‘Dat smaokt op het waoter.’ Die kon je later ook in allerlei andere omstandigheden gebruiken. Er hoorden ook van die typische boerenwoorden bij die je, althans volgens stedelingen, alleen tussen de koeien tegenkomt. ‘Jeitserig’ was Turfjedams voor ‘hitsig, geil’. En ze spraken daar natuurlijk met rare gezegden uit de oude doos: ‘Beter een zwaore tiet dan een raore tiet.’

Kruuzebeiepraat

Zo'n aanstekelijk ingewijdentaaltje lijkt Nico Dros ook te spreken in zijn kleine dichtbundel Meike om reeuw in te biete. Wie of wat is ‘meike’? En ‘reeuw’? En ‘biete’? Het blijkt hier te gaan om echte Texelse gedichten. Dros is geboren en getogen op het eiland Texel. In zijn eerste gedicht, ‘Tessels prate’, maakt hij zich breed voor zijn moerstaal. Hij verzet zich tegen de eilanders die beweren dat ze geen Texels meer kunnen spreken. ‘Skee toch uut met die kruuzebeiepraat.’ Kruisbessenpraat? Dat moet hier wel betekenen: ‘onzin’. Er komen hier, net als in het Turfjedams, wel meer vreemde woorden voorbij. Ik zag ‘duul’ en ‘knasies’ en ‘de poëne op me snufferd’. En ‘duumkruut’. Dat lijkt mij Texels voor ‘duimkruid’. Maar is daar nu, zoals in het Zeeuws, zoiets als ‘handkracht’ mee bedoeld, of toch iets anders: ‘geld’? Mooie spreekwoorden hebben ze ook: ‘Òlles ken, behòlve een skeet / op 'n plankie spiekere.’

Uit de naslagwerken begrijp ik dat er niet één Texels dialect bestaat. Wikipedia: ‘Het Tessels verschilt van dorp tot dorp. Iemand uit Oudeschild (“Skil”) zal iemand van De Cocksdorp (“Durrep”) niet altijd volledig verstaan, net zo min als iemand van Den Hoorn (“De Hoore”) iemand van Oosterend (“Strend”) volledig zou kunnen begrijpen.’ Elk land, elk eiland, hoe klein ook, heeft zijn eigen toren van Babel. Voor de leek die ik ben, zijn lang niet alle woorden en wendingen van Dros in de naslagwerken terug te vinden. Gelukkig maar, want een groot deel van het plezier van het lezen van deze Texelse gedichten zit voor mij nu juist in het zoeken, gokken en vergelijken - in het vermóéden van wat er zou kunnen staan. Misschien is dat zelfs wel de lol van het leren van elke vreemde taal - en misschien zelfs, jawel, van het leven zelf. Ieder mens spreekt zijn eigen taal. Zo! ‘Wòt sei je me deer?’

Koekelkip

Van de vijf gedichten waaruit dit bundeltje bestaat weet ik nu ongeveer waarover ze gaan. Ik zie dat het lekker rijmende levensliederen zijn: over de taal van Texel, over de drank, over een jonggestorven kind en, twee keer, over de meisjes. Het ene meisje is het ‘meike’ uit de titel, weet ik nu. ‘Reeuw’ lijkt mij een Drosvariant op reeuws, dat allerlei nare dingen kan betekenen, maar ook, in verouderde taal: ‘geil, wellustig’. Wat ze in Turfjedam ‘jeitserig’ zouden noemen. Een ‘meike om reeuw in te biete’ is een meisje om lekker in te bijten, een meisje om op te vreten.

Het andere meisje treft de dichter buiten aan, ergens op een bankje. Hij raakt er een beetje van in de war. Zij is een ‘pittig ketje’: een pittig katje, denk ik. Zij is een ‘broêze koekelkip’. Iets met ‘broos’ (of ‘broeds’) en ‘kip’? Maar wat dan precies? ‘Kukel’, ‘kakel’, ‘kuiken’? Een ‘lekkere chick’? Zij is ook een ‘ònvòllig voddebaaltje’. Daar lees ik een ‘aanvallig voddenbaaltje’ in. Het is vast liefkozend bedoeld. Mogelijk een verwijzing naar haar vele kleren? Die mogen van de dichter nu wel uit. ‘Kom bee mee op skóót, omhóóg die jurrek!’ Dat begrijpen we zonder woordenboek ook wel. Net als de slotzin. Het moest rijmen op ‘voddebaaltje’: ‘en kruup maar op mien paaltje.’