Onze Taal. Jaargang 83

[p. 1]

[Nummer 1]

[p. 4]

Jan Erik Grezel
‘De Taalunie moet makelen en schakelen’
Gesprek met Geert Joris, algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie

Precies een jaar geleden kreeg de Vlaming Geert Joris de leiding over de Nederlandse Taalunie. De Taalunie - vooral bekend van het Groene Boekje - maakt het taalbeleid voor Nederland, Vlaanderen en Suriname. Anders dan zijn voorgangers is Joris geen taalkundige, maar een manager en ondernemer. ‘Ik zie ook het economisch belang van het Nederlands.’

Foto: Saskia Aukema

‘Laten we de Hofvijver volgooien met Groene Boekjes!’ Het was een van de dolle ideeën die Geert Joris vorig jaar opperde tijdens zijn eerste weken als algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie. Die is gehuisvest vlak bij het Binnenhof. ‘Het zou geweldig zijn als de politie mij dan komt arresteren’, liet hij zijn medewerkers weten. De boodschap: Joris wil reuring. De Taalunie moet meer in de publiciteit. ‘Ik ben een “marketeer”. Dat is geen scheldwoord, ik voer het als geuzennaam. Mijn doel is om de sterke punten van de Taalunie in de markt te zetten, onze producten en diensten aan de man te brengen.’

De Nederlandse Taalunie als Vlaams-Hollands handelshuis met aanlokkelijke koopwaar? Ja, als het aan Joris ligt. Wat is die Taalunie eigenlijk en wat zijn haar producten en diensten? In 1980 werd de Taalunie opgericht om een gemeenschappelijk taalbeleid van de overheid in Nederland en Vlaanderen tot stand te brengen. In 2004 sloot ook Suriname zich aan.

Bij het grote publiek is de Taalunie vooral bekend van ‘het Groene Boekje’, de gids met spellingregels en een lange woordenlijst van Nederlandse woorden in de officiële spelling. Weinig mensen weten dat de Taalunie betrokken is bij tal van andere taalzaken: van literaire prijzen tot de ANS (de Algemene Nederlandse Spraakkunst), van de ontwikkeling van taalen spraaktechnologie tot taaladvies, van onderzoek naar sms-taal tot het onderwijs van het Nederlands in het buitenland. Niet dat de Taalunie dat allemaal zelf doet. Daar heeft zij ‘partners’ voor, zoals de IVN (Internationale Vereniging voor Neerlandistiek). De bekostiging van de activiteiten loopt deels via de Taalunie.

Speedbootje

Joris is nu een jaar in dienst. Wie hem vraagt naar zijn koers, krijgt het verhaal van de manager. Dat zit vol ‘visie’ en ‘focus’, ‘missie’ en ‘strategie’. Joris ‘zet in’ op verandering. ‘Toen ik binnenkwam, heb ik de Taalunie vergeleken met een logge mammoettanker. Als algemeen secretaris vaar ik in een speedbootje daaromheen en wijs waar we heen moeten.’ Kan hij die koers met voorbeelden verduidelijken? ‘Een belangrijke opdracht voor de Taalunie is advisering van de overheid over taalbeleid. Er komt bijvoorbeeld vanuit het Vlaamse parlement de vraag: moet de overheid optreden tegen “tussentaal”? Dat is een soort Nederlands dat zich geënt heeft tussen het dialect en het Standaardnederlands. Het wint vooral via de televisie terrein, ten nadele van dialecten. Moet de overheid in dit verband de standaardtaal sterker stimuleren? Via onderzoek dat wij laten doen, willen we een antwoord hebben op die vraag.’

[p. 5]

Een ander voorbeeld is het taalgebruik van de overheid zelf. ‘Hoe maak je dat “ambtenarees” toegankelijker voor verschillende doelgroepen?’ Ook in de discussie ‘Nederlands of Engels in het hoger onderwijs?’ mengt de Taalunie zich. ‘We vergelijken de situatie in ons taalgebied met die in Scandinavië, waar ze al veel langer ervaring hebben met Engelstalig hoger onderwijs. Het blijkt dat men er daar van terugkomt. Mijn standpunt is: als het Engels gebruikt wordt, moet het van voldoende niveau zijn. Je hoort te veel een soort koeterwaals-Engels. In de tweede plaats moet er ook ruimte gecreëerd worden voor het Nederlands, zeker als publicatietaal. Dan zijn onderzoeksresultaten ook beschikbaar voor wie geen Engels leest. Verder is de latere beroepspraktijk bepalend. Als een arts een Engelstalige opleiding heeft gevolgd en daardoor een medisch probleem niet helder kan uitleggen aan Nederlandstalige patiënten, kunnen er dooien vallen.’

Groen en wit

Hoe krijgt de gewone taalgebruiker met de Taalunie te maken? ‘Meestal niet rechtstreeks. Het Groene Boekje is een van de producten waarmee wij het publiek bereiken, maar wat mij betreft zou dat boekje niet bij de Taalunie hoeven te blijven. We bekijken of het niet beter is om alles wat te maken heeft met taalinfrastructuur, zoals taaladvisering en databanken, onder te brengen in een “Huis van de Nederlandse taal”. Dat is geen bakstenen bouwsel, maar een digitaal punt waar iedereen terechtkan voor taalinstrumenten en taalkwesties.’

Geert Joris, het nieuwe gezicht van de Nederlandse Taalunie

Geert Joris (1960) is opgeleid als moraalfilosoof, maar koos voor het bedrijfsleven. Met Geert Joris haalde de Taalunie een gedreven ondernemer in huis. Hij had een paar bedrijven in de grafische sector en de internetbusiness. Voor hij bij de Taalunie aantrad, was hij directeur van Boek.be, de Belgische brancheorganisatie voor het boekenvak. ‘Die club lag op z'n gat toen ik er ging werken, nu marcheert de boel naar behoren.’
Op zijn aanstelling kwam veel kritiek; hij zou te weinig inhoudelijk zijn. ‘Ik ben geen taalkundige, maar een verkoper die gericht is op de toekomst. Ik stap graag in een organisatie waar veel veranderd moet worden. Niet achteromkijken. Het verleden gebruik ik als referentiekader, niet als dogma.’
Joris is regelmatig op pad in zijn nieuwe job. ‘Ik ben vanochtend net teruggekeerd van een conferentie in Suriname over het onderwijs Nederlands in de Cariben.’ Verontschuldigend: ‘Mijn hoofd zit nog in een andere tijdzone.’ Toch kijkt hij alweer vooruit naar wat de vond brengt: een lustrumviering van het Taaluniecentrum-NVT (Nederlands als vreemde taal) in Brussel. Daar zal, zo weet hij, de Belgische minister van Onderwijs aankondigen dat dit centrum voor de internationale neerlandistiek naar Den Haag verhuist. ‘Dat past ook beter in Den Haag. In Brussel hebben we andere ambities. Brussel is de hoofdstad van Vlaanderen, België en Europa. In Europa zijn we als Taalunie nog te weinig aanwezig.’

Dan maar meteen gevraagd naar dat heikele punt van de groene en de witte spelling. Uit onvrede over spellingaanpassingen in 2005 in het Groene Boekje kwamen media en het Genootschap Onze Taal met het Witte Boekje. ‘Daar moeten we vanaf. Een dubbele spelling is uit educatief oogpunt slecht. Als morgen de ministers beslissen dat het voortaan de witte spelling moet zijn, is dat voor mij ook goed. Maar “groen” is nu eenmaal de officiële spelling. In het onderwijs is er vooral behoefte aan rust.’

Maar wat is de oplossing van de controverse? ‘Er zijn gesprekken gaande. De huidige spellingregels veranderen we nu niet. Er zijn nog domeinen genoeg waar we de taalgebruiker ten dienste kunnen zijn, zoals de spelling van aardrijkskundige namen. Bovendien: in de praktijk worden er heel weinig fouten gemaakt tegen moeilijke spellingregels. De meeste fouten zitten in zinsconstructies.’

In de nieuwe editie van het Groene Boekje in 2015 verandert wellicht de vorm van de lijst. Dat houdt verband met de wens van Joris om eerder te reageren op nieuwe woorden. ‘Eens in de tien jaar een nieuwe lijst - dat is niet meer van deze tijd. We zullen de woordenlijst dynamiseren door in de digi-

[p. 6]

tale versie sneller nieuwe woorden op te nemen. De papieren lijst van het Groene Boekje zal hooguit 50.000 woorden bevatten, de helft van wat het nu is.’

Geert Joris: ‘Een dubbele spelling is uit educatief oogpunt slecht.’
Foto: Saskia Aukema

‘Wat mij betreft zou het Groene Boekje niet bij de Taalunie hoeven te blijven.’

Normondersteunend

Via het Groene Boekje komt Joris op de rol van de Taalunie als normbepaler. ‘Wij zijn geen taalpolitie. De Taalunie is normondersteunend, maar wil niet voorschrijven. Wel geven we taaladvies aan burgers, bedrijven en overheden, vooral via de website Taaladvies.net.’ Ook daarin ziet Joris graag verandering. ‘De inhoud van de adviezen wordt verzorgd door de Taaladviesdienst van Onze Taal en de Taaltelefoon in Brussel. Maar het aanbod is heel generiek: er wordt niet gekeken naar de achtergrond van de vragensteller. We willen enerzijds het taaladvies beter afstemmen op de gebruiker, anderzijds meer aandacht besteden aan terminologie. Dat laatste is belangrijk in een professionele context, bijvoorbeeld bij vertalen en tolken. Om een simpel voorbeeld te noemen: tafel betekent in de meubelmakerij iets anders dan in een wiskundeles. Taal- en spraaktechnologie kan daarbij een oplossing bieden.’

De waarde van een instelling als de Taalunie blijkt volgens Joris ook uit haar bemoeienis met de DBNL, de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren. Via de DBNL is een enorme hoeveelheid literatuur uit Nederland en Vlaanderen voor iedereen toegankelijk. ‘Het kan in de hele wereld geraadpleegd worden. We willen het materiaal “metadateren”: verwijzen naar secundaire literatuur (boeken over boeken) en audio- en videomateriaal toevoegen. Wie Elsschot zoekt, komt niet alleen uit bij zijn werken, maar ook bij fragmenten die hij voorleest of een interview dat hij voor de radio geeft.’ Mooie plannen, maar hoe zijn die te rijmen met voorgenomen bezuinigingen op de DBNL? In oktober publiceerde een groep letterkundigen, onder wie Joep Leerssen, Frits van Oostrom en Marita Mathijsen, een brandbrief in de Volkskrant. Daarin uitten zij hun grote zorgen over het voortbestaan van de DBNL. Joris: ‘We willen de organisatie van de DBNL zo efficiënt mogelijk maken, maar niet besparen op de inhoudelijke werkzaamheden van de digitale bibliotheek.’

Buitenland

Zo komt Joris stilaan bij ‘het derde luik’ van de Taalunie, zoals hij dat op z'n Vlaams verwoordt. ‘Naast taalbeleid en taaladvies hebben we ons werk voor het onderwijs in en van het Nederlands. Binnen het taalgebied brengen wij mensen bij elkaar om kennis en expertise uit te wisselen. Daarbuiten gaat het om de internationale neerlandistiek. Aan meer dan driehonderd instellingen in het buitenland kunnen mensen Nederlands leren. Voor hen, maar vooral ook voor docenten, zijn we een steunpunt en vraagbaak.’ Hier komt de ondernemer in Joris naar voren. ‘Ik wil het Nederlandse taalgebied beter bekend maken in het buitenland. Wat kun je bereiken als je een studie Nederlands in het buitenland hebt gedaan? Dat is nooit grondig onderzocht. We hebben een vage notie van de redenen waarom mensen in het buitenland Nederlands studeren: ze hebben hun lief in Nederland, ze kunnen in eigen land bij een Nederlands bedrijf aan de slag of ze gaan in Europa werken. Maar we willen in samenwerking met het CPB (Centraal Planbureau) de economische meerwaarde van het Nederlands cijfermatig onderbouwen.’

‘Daarnaast wil ik de activiteiten verbreden en aan elkaar koppelen. De creatieve industrie in ons taalgebied - denk aan design, theater, architectuur - is van wereldklasse. Zorg ervoor dat mensen uit die culturele sector de agenda's op elkaar afstemmen en zich gezamenlijk in het buitenland presenteren.’ Wordt dat een Nederlands cultureel circus dat op wereldtournee gaat? ‘De Taalunie moet makelen en schakelen. Met schakelen bedoel ik de partijen bij elkaar brengen. Makelen is proactief speuren naar kansen. In Polen is een grote groep die Nederlands studeert. Kunnen we via die belangstelling nieuwe afzetmarkten vinden? Een ander voorbeeld: Nederland en Vlaanderen zijn kandidaat voor “Schwerpunkt” op de Frankfurter Buchmesse in 2016. Laten we daar, naast onze literatuur, ook theater, muziek en architectuur in de schijnwerper zetten. De creatieve industrie is een groeisector.’

Zijn al die plannen voor een bredere koers van de Taalunie een wens van de Vlaamse en Nederlandse overheid? Of zijn het initiatieven van Geert Joris? ‘De ministers zijn de feitelijke bazen van de Taalunie. Maar als je met een goed verhaal komt, gaan zij daarin mee. Voor de Taalunie is dat verhaal verwoord in het onlangs gepresenteerde rapport Taal schept kansen. We schetsen daarin ook het economisch belang dat de Nederlandse taal in en buiten Europa kan hebben. Als ik over zeven jaar afzwaai, mag niemand meer twijfelen aan het belang van de Taalunie.’