Onze Taal. Jaargang 81

[p. 359]

Frank Jansen
Hom of kuit
Moet de verkleinvorm van vogelnamen terug?

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

Schrijver, cabaretier en ornitholoog Hans Dorrestijn sloeg onlangs in NRC Handelsblad alarm: in moderne vogelgidsen zijn de verkleinwoorden in de ban gedaan. Roodborstje is vervangen door roodborst, winterkoninkje door winterkoning en wouwaapje door woudaap. Bij dat laatste woord ziet Dorrestijn niet ‘het sierlijke, reigerachtige vogeltje’ voor zich, maar ‘een gorilla die uit de bosrand komt en zich op de borst trommelt alvorens tot de aanval over te gaan’. Hoewel volgens andere vogelkenners de verkleinuitgangloze vogelnamen sinds jaar en dag gebruikt worden, maken ze misschien toch een vreemde indruk. Heeft Dorrestijn gelijk? Moet de verkleinvorm van vogelnamen terug in de vogelgidsen?

Voorstander

Namen zijn een bijzondere woordsoort. Een naam heeft een veel sterkere emotionele band met de naamdrager dan gewone, beschrijvende woorden hebben met hun betekenis. Denk even aan de voornaam van uw geliefde of die van uw kind; die betekent voor u veel meer dan alle andere woorden. Ook soortnamen hebben vaak een sterke gevoelswaarde, positief of negatief, bijvoorbeeld Jordanees, naffer, kruikenzeiker. En op een vergelijkbare manier werkt het bij de verkleinvormen van vogelnamen: voor een vogelaar dragen die de betekenisaspecten ‘lief’, ‘vertrouwd’ en ‘beschermenswaardig’ met zich mee. Die positieve gevoelswaarde verdwijnt als sneeuw voor de zon op het moment dat het achtervoegsel -je wordt weggelaten, en bijvoorbeeld roodborstje wordt vervangen door roodborst. In de ogen van de vogelliefhebber zal dit afscheid van de verkleinwoordvormen weinig goeds voorspellen voor al wat trippelt en fladdert in de tuin.

Wat trouwens ook meespeelt, is de meer letterlijke betekenis van dat -je: ‘gering van omvang’. De vogels waar Dorrestijn het over heeft, passen bijna allemaal in onze handpalm. Ook zó bezien is het weglaten van de verkleinuitgang een slecht idee; niemand heeft toch ook de aanvechting om het over ‘roerdompjes’ te hebben?

Tegenstander

Het staat iedereen vrij de roodborst ‘roodborstje’ te blijven noemen. Maar mogen vogelbeschermers en andere deskundigen dan ook in hun officiële lijsten gebruikmaken van de namen die zij gepast achten? Dat iets aangeduid kan worden met meer dan één term, is de normaalste zaak van de wereld. Wij hebben het vaak gewoon over ‘een griepje’ en ‘een dipje’, maar gezondheidskundigen zeggen dan ‘griep’, of ‘influenza’, en ‘depressie’.

De officiële vogelnamen zonder verkleinuitgang hebben bovendien als sterke kant dat ze iets korter zijn. Niet onbelangrijk voor een vogelaar die de vogels die hij ziet, snel moet noteren. Maar het belangrijkste voordeel van de verkleinwoordloze vogelnamen is dat ze juist ontdaan zijn van een of andere bijzondere gevoelswaarde. Geen positieve, maar ook geen negatieve, zoals ‘geringschattend’ (als in keuterboertje) of ‘eufemistisch’ (drankje).

En natuurlijk stelt een parmantige vogel als het roodborstje er zelf ook prijs op bij zijn officiële naam roodborst genoemd te worden.

Wat vindt u ervan? Moet de verkleinvorm van vogelnamen terug?

Geef voor 18 december uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘De verkleinvorm van vogelnamen moet terug’ of ‘De verkleinvorm van vogelnamen hoeft niet terug’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

Heeft de Rotterdamse campagne tegen straattaal zin? Het was geen vraag die de lezers vermocht te boeien. Van de tachtig inzenders vonden 25 (31%) het initiatief wel nuttig. Meer dan twee keer zo veel, 55 (69%), niet.

Op het internetforum trekken de tegenstanders bepaalde vooronderstellingen in twijfel - dat het Rotterdamse straattaalgebruik zo hardnekkig is omdat de sprekers over te weinig kennis zouden beschikken bijvoorbeeld. Volgens deze inzenders kiest de straattaalgebruiker er bewust voor straattaal te (blijven) gebruiken, en heeft hij of zij wel degelijk genoeg kennis van de standaardtaal én van de status en geschiktheid van de straattaal.