Onze Taal. Jaargang 79

[p. 24]

Van verre
Van spruitjeslucht tot couscousfeest

Ton den Boon

Integratie werkt twee kanten op. Niet alleen worden nieuwe Nederlanders ondergedompeld in de Nederlandse cultuur, maar de oude Nederlanders burgeren mee door kennis te maken met exotische gerechten, kledingwijzen enzovoort. Welke nieuwe woorden danken wij aan de migratie van de voorbij decennia? De eerste aflevering van een nieuwe rubriek.

Het Noord-Afrikaanse couscous is twee keer in het Nederlands terechtgekomen.
Foto: Onze Taal

Nieuwe Nederlanders (zoals minister Van der Laan allochtonen bij voorkeur noemt) hebben de afgelopen decennia niet alleen allerlei gewoontes en tradities geïntroduceerd, maar ook tal van nieuwe woorden en uitdrukkingen, met name Arabische en Turkse. Vooral op het gebied van gastronomie, mode en religie is onze taal met veel nieuw Nederlands verrijkt. Daarbij gaat het in eerste instantie om leenwoorden als djellaba, hamam, pide en sharia. Tevens ontstaan samenstellingen daarmee, zoals shariarechtspraak, en (omschrijvende) vertalingen, zoals oosters badhuis (voor hamam) en Turks brood (pide).

Daarnaast zijn er vooral de laatste jaren nogal wat woorden en uitdrukkingen ontstaan die verband houden met de integratie van nieuwe Nederlanders en hun tradities in de Nederlandse cultuur, variërend van polderislam tot mekkaspreekuur, van gebedsoproep tot halalhypotheek en van moskeevader tot haramiseren. Om hoeveel taalvormen het gaat, is niet exact bekend, maar het moeten er inmiddels vele honderden, zo niet duizenden zijn. Al die verrijking van onze taal is het onderwerp van deze nieuwe rubriek.

■ Oude en nieuwe Nederlanders

Dat onze woordenschat de afgelopen periode zo sterk is uitgebreid dankzij de komst van nieuwe Nederlanders, hoeft eigenlijk niemand te verbazen. Door het voortschrijdende integratieproces raken oude en nieuwe Nederlanders immers meer en meer bekend met elkaars gewoontes en nemen ze die soms van elkaar over. Daarmee lenen we met z'n allen haast ongemerkt ook woorden uit elkaars moedertaal. Neem nu de eetcultuur. In menig Hollands huisgezin zal de spruitjeslucht plaatsgemaakt hebben voor een welriekende mediterrane stoofschotel uit de ‘tajine’ (een aardewerken pot met een stoomopening aan de bovenkant), of - maar misschien is dat wel vloeken in de (culinaire) kerk - een ‘kebabje’ van varkensvlees.

■ Gort en azijn

Overigens zijn niet alle Arabische en Turkse leenwoorden splinternieuw. Soms is er sprake van herintroductie. Neem bijvoorbeeld het van oorsprong Noord-Afrikaanse woord couscous. Nog geen honderd jaar geleden had het gerecht dat we nu zo noemen een slechte bijklank in het Nederlands. We schreven destijds koeskoes en gebruikten dat woord vooral voor dooreengehusselde, onbekende of anderszins onaantrekkelijk ogende gerechten.

Dat gebruik van koeskoes was een overblijfsel uit de periode dat de Nederlandse vlag nog op alle zeven zeeën wapperde. Toen was koeskoes de naam van een typische matrozenmaaltijd van gort en azijn. Lekker klinkt anders. En hoewel de Noord-Afrikaanse maaltijd meestal als smakelijk wordt ervaren, ligt het toch voor de hand dat de Hollandse jantjes zich voor de naam van deze oer-Hollandse maaltijd hadden laten inspireren door de ‘kuskus’ uit de Noord-Afrikaanse keuken.

In die betekenis was koeskoes in het midden van de twintigste eeuw zo goed als verdwenen, maar sinds de komst van nieuwe Nederlanders uit Noord-Afrika dringt dit fenomeen opnieuw door in de Nederlandse keuken. We schrijven het nu niet meer als koeskoes, maar - dankzij Franse invloed - als couscous. Het gaat nu bovendien niet om een soort hutspot van gort en azijn, maar om een gerecht van harde tarwe (gries) die even gekookt wordt en met lamsvlees, kip, groenten en kruiden wordt geserveerd. Sinds de herintroductie is couscous bovendien zó in het Nederlands ingeburgerd dat het intussen zelfs een gunstige bijklank heeft ontwikkeld in het integratieproces. Het is in onze moerasdelta inmiddels een symbool voor het nieuwe Nederlanderschap en dankzij de exotische klank van het woord worden samenstellingen als couscousfeest en couscousparty tegenwoordig wel gebruikt ter aanduiding van gelegenheden waarbij autochtonen couscous eten met allochtonen, om op die manier kennis te maken met elkaar.