Onze Taal. Jaargang 77

[p. 348]

Van EU-ambtenaren tot taalcoaches
Redactie Onze Taal

Waarover ging het taalnieuws dit jaar? Vaak over de taalvaardigheid van allochtonen. En over de problemen met de universitaire talenstudies. Maar ook uit de Europese Unie was van alles te horen: over meertaligheid, nationale identiteit en het Engels dat oprukt in Brussel en Straatsburg. Een overzicht van het taaljaar 2008.

Taalcoaches voor inburgeraars

Dit jaar was er opvallend veel aandacht voor het Nederlands van nieuwe Nederlanders. Dat daar nog weleens wat aan schort, bleek deze herfst uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau en het CBS. Ongeveer 21 procent van de eerste generatie Turken heeft vaak of altijd problemen met het Nederlands, bij de eerste generatie Marokkanen is dat percentage 13. De generaties daarna doen het beter, maar er is dus nog wel werk aan de winkel.

In juni gaven minister-president Balkenende en toenmalig minister voor integratie Vogelaar daarom het startsein voor de campagne ‘Het begint met taal’, waarin de overheid samenwerkt met onder meer Gilde SamenSpraak, Vluchtelingenwerk Nederland, Humanitas en het CWI (Centrum voor Werk en Inkomen). Via radio- en tv-spotjes, advertenties en een website werden we ervan doordrongen dat Nederlands ‘de taal van meedoen’ is, oftewel: ‘De Nederlandse taal verbindt ons allemaal.’

Mensen die het Nederlands onvoldoende beheersen, moesten op die manier worden overgehaald om die taal te gaan leren. Maar de boodschap was nadrukkelijk ook gericht tot de degenen die het Nederlands wél machtig zijn. Zij werden geënthousiasmeerd om ‘taalcoach’ te worden, dat wil zeggen: om op vrijwillige basis geregeld met iemand op te trekken om diens taalvaardigheid bij te spijkeren. Zulke initiatieven bestonden al langer, maar het is de bedoeling dat het allemaal wat structureler wordt aangepakt.

Eind oktober kreeg dat zijn beslag. Op www.hetbegintmettaal.nl werd een database geïntroduceerd waarmee met een paar muisklikken te zien is waar je in je buurt terechtkunt als taalcoach. En daarnaast: waar je een taalcoach kunt vinden, en natuurlijk: hoe je je kunt aanmelden voor een taalcursus. Ook deze vervolgcampagne werd breed uitgemeten in advertenties, dit keer nadrukkelijk ook in de lokale media, zoals huis-aan-huisbladen.

Dit jaar stond trouwens niet alleen de táál van de nieuwe Nederlanders in de belangstelling, ook de manier waarop er in onze taal over hen wordt gesproken was een punt van discussie. Althans: even. Minister van Justitie Hirsch Ballin pleitte er in februari voor om zowel de aanduiding allochtoon als autochtoon af te schaffen, omdat die zorgen voor ‘valse tegenstellingen’. De Kamer foot hem vrijwel direct terug; zijn voorstel werd niet alleen ongewenst maar ook onmogelijk gevonden. Of het met die discussie te maken heeft is niet duidelijk, feit is in elk geval dat het woord allochtoon niet voorkomt op www.hetbegintmettaal.nl. Daar is sprake van ‘inburgeraars’.

Taal in de EU

De Europese Unie met haar 23 officiële talen hecht veel belang aan het taalbeleid. Niet voor niets is er sinds januari 2007 een commissaris die zich enkel richt op het bevorderen van meertaligheid onder de EU-burgers: de Roemeen Leonard Orban. Als we twee vreemde talen spreken, zoals de EU graag wil, bevordert dat het wederzijds begrip en de economische samenwerking. Maar de eigen identiteit van de burger is ook belangrijk, en dus streeft de EU naar bescherming van minderheden en hun talen. Een van de gevolgen van dit beleid is de semi-officiële status die het Welsh dit jaar gekregen heeft: inwoners van Wales mogen zich voortaan in de eigen taal tot de EU wenden, en in die taal antwoord verwachten. Andere minderheidstalen, zoals in Nederland het Fries, het Nedersaksisch, het Limburgs, het Romani en het Jiddisch, worden beschermd onder het Europees Handvest voor Regionale en Minderheidstalen, dat dit jaar tien jaar bestond.

De bepalingen in het handvest waren voor het comité van ministers van de Raad van Europa aanleiding Nederland zachtjes op de vingers te tikken. De regering zou vooral meer haar best moeten doen om het onderwijs in de eerstgenoemde vier talen te bevorderen. Andere lidstaten zijn overigens nog niet zo ver als Nederland: twaalf landen moeten het handvest nog ratificeren. Frankrijk zette dit jaar na jaren van discussie de eerste schreden in die richting.

Dan zijn er natuurlijk ook nog de EU-medewerkers zelf: de politici en de ambtenaren. Ondanks de roep om meertaligheid maken die onderling steeds meer gebruik van het Engels. In 2006 was 72% van alle door de Europese Commissie geproduceerde documenten in die taal, en dat is veel lidstaten een doorn in het oog. Met name de Duitsers hebben dit jaar aangedrongen op een belangrijker positie voor hun taal.

Er gaan trouwens ook stemmen op om een eind te maken aan de meertaligheid van de EU. Emeritus hoogleraar Abram de Swaan signaleert dat de Europese taaldiversiteit niet werkbaar is en dat in de praktijk vaak voor het Engels als lingua franca wordt gekozen. ‘Hoe meer talen we bevorderen, hoe meer het Engels de overhand zal krijgen’, zo zei hij tijdens een internationaal debat in het kader van het Europese jaar van de interculturele dialoog. Hij ziet maar één oplossing: het overstappen op twee of drie gelijkwaardige werktalen en de overige talen laten schieten.

[p. 349]

Illustratie: Hein de Kort

Moeilijke tijden voor talenstudies

Universitaire talenstudies belandden dit jaar wederom in zwaar weer. Een tijdje terug leek het even iets beter te gaan: in 2006 was het aantal talenstudenten voor het eerst in jaren weer toegenomen, en fors ook: met 8%. Maar omdat veel opleidingen ondanks die toename eerder minder dan meer geld kregen, kwamen ze opnieuw in nood - de Universiteit van Amsterdam (UvA) bijvoorbeeld.

Die universiteit had al enkele jaren geprobeerd via de kaasschaafmethode te bezuinigen, maar dat lukte niet. Daarom werden er in mei van dit jaar hardere maatregelen aangekondigd, in de nota Toekomstplan taal- en letterkunde. Daarin stond dat kleine, gespecialiseerde vakken moesten worden ‘verbreed’, zodat studenten makkelijker kunnen aanschuiven bij andere opleidingen.

Die verbreding is een trend die zich voordoet op veel universiteiten. Zo kun je in Groningen geen ‘Frans’, ‘Italiaans’ of ‘Spaans’ meer studeren, maar ‘Romaanse taal en cultuur’, wat bijvoorbeeld betekent dat je in de eerste fase geen les meer krijgt in de ene taal die je vlekkeloos wilt leren beheersen, maar dat je een breed oriëntatiejaar volgt, en dat je voor een goede taalbeheersing naar het buitenland gaat.

UvA-alumnus Erik Schoonhoven wond zich zó op over het Amsterdamse voorstel tot verbreding dat hij samen met talenstudent Jonathan Oudendijk de website Reddetalen.nl oprichtte. Gesteund door onder anderen de schrijvers Arthur Japin en Hella Haasse strijdt hij op die website en via andere media tegen de ‘oppervlakkigheid’ en ‘verschraling’ die dit ‘rendementsdenken’ met zich mee zou brengen - en met succes: de UvA trok het controversiële plan in.

Daarmee is er voorlopig nog geen oplossing voor de financiële problemen waarmee de UvA en sommige andere universiteiten kampen. De hoop is gevestigd op de Commissie Nationaal Plan Geesteswetenschappen, onder voorzitterschap van de Amsterdamse burgemeester Job Cohen. Die commissie, die in september vorig jaar door minister Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap werd opgericht, onderzoekt hoe het allemaal beter kan.

Eén lid van die commissie, oud-president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Frits van Oostrom, liet onlangs in de Volkskrant weten waar volgens hem onder meer de schoen wringt: alfawetenschappers slepen minder vaak commerciële opdrachten uit het bedrijfsleven binnen dan bèta's. ‘Daarom zou het terecht zijn als de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk onderzoek NWO naar verhouding meer voor deze wetenschappen gaat doen’, aldus Van Oostrom. ‘Onze commissie zal zeker adviseren dat er meer geld naar geesteswetenschappen gaat.’

Het rapport van de commissie-Cohen wordt op 18 december gepresenteerd.

Dit jaar verder in het nieuws

januari

11 Schrijver Benno Barnard zwengelt in het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad een weken durende discussie aan over de Nederlandse Taalunie, die in zijn ogen te weinig onderneemt om ‘onze in nood verkerende moedertaal’ te hulp te schieten.

februari

21 Op de ‘Internationale Moedertaaldag’ begint officieel het door de Unesco georganiseerde ‘Jaar van de talen’, dat de aandacht moet vestigen op de duizenden talen die in de komende eeuw dreigen uit te sterven. In Nederland en Vlaanderen zal er van het themajaar niet zo veel te merken zijn.

april

3 Staatssecretaris Sharon Dijksma van Onderwijs maakt bekend de komende jaren enkele miljoenen extra uit te trekken voor de bestrijding van taalachterstanden bij kleuters.

juni

9 Naar aanleiding van vragen van Tweede Kamerlid Jan Schinkelshoek (CDA) bevestigt de Nederlandse Taalunie nog eens dat zij de spellingregels in 2015 (als het Groene Boekje aan zijn tienjaarlijkse herziening toe is) ongemoeid zal laten.

19 Het voorstel van de Onderwijsraad aan het kabinet om kinderen al in de kleuterklas Engels te onderwijzen, doet veel stof opwaaien.

juli

18 De Vlaamse cultuurminister Bert Anciaux kondigt in diverse kranten aan dat hij de Nederlandse Taalunie wil hervormen en er een ‘zichtbaarder’ organisatie van wil maken.

september

16 Op Prinsjesdag kondigt minister van Binnenlandse Zaken Guusje ter Horst aan werk te gaan maken van het kabinetsplan om het Nederlands te verankeren in de grondwet. In de dagen erna roeren de Friezen zich: die willen hun taal dan óók in de grondwet.

oktober

7 VVD, CDA, PvdA en ChristenUnie dringen er in een brief aan Kamervoorzitter Gerdi Verbeet op aan scherper op te treden tegen grove taal in het parlement.

december

17 Uitzending Groot Dictee der Nederlandse Taal, dit jaar samengesteld door schrijfster Kristien Hemmerechts.