Onze Taal. Jaargang 72

[p. 282]

Inzicht

Raymond Noë

‘InZicht’ licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten.
Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Etymologie: dialectwoorden

In 1996 verscheen prof. dr. A.A. Weijnens Etymologisch dialectwoordenboek, dat de herkomst van en de onderlinge verwantschap tussen woorden uit Nederlandse dialecten tot onderwerp heeft. Van het boek is nu een verbeterde en bijna dubbel zo dikke tweede editie verschenen. Het is een gedegen, studieuze uitgave, waarin in vrijwel elk lemma ook over de grens wordt gekeken, vooral om de woorden van de juiste taalhistorische context te voorzien. De woordenlijst is aangevuld met een lijst van taalkundige termen, een literatuurlijst en een register van woorden die niet als zelfstandig trefwoord zijn opgenomen.

Etymologisch dialectwoordenboek is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost €39,95 (ingenaaid, 488 blz.). ISBN 90 12 09966 8

Etymologie: Afrikaans

Vanaf 1995 is met medewerking van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie gewerkt aan het onlangs verschenen Etimologiewoordeboek van Afrikaans, dat bedoeld is ‘vir die breë intellektuele lekepubliek’. Het boek geeft informatie over de betekenis, de herkomst, de ontwikkeling en (indien bekend) de datering van circa achtduizend Afrikaanse woorden. Zie ook de aanbieding op bladzijde 267 van dit nummer.

Etimologiewoordeboek van Afrikaans van G.J. van Wyk e.a. is een uitgave van WAT en kost €28,- (bij bestelling in Zuid-Afrika) (ingenaaid, 596 blz.).
ISBN 0 9584401 31

Woordcombinaties

Het woord geslacht wordt vaak gecombineerd met de werkwoorden hebben, veranderen, bepalen, vaststellen en determineren. Dit soort niet-idiomatische vaste combinaties komen er in de bestaande woordenboeken nogal bekaaid van af, maar in het onlangs verschenen Combinatiewoordenboek staan ze juist centraal. Het boek geeft van zo'n drieduizend zelfstandige naamwoorden de bijbehorende vaste werkwoorden (gemiddeld tien), plus van elke combinatie een voorbeeldzin. De opbouw binnen de alfabetisch geordende lemma's is zodanig dat qua betekenis verwante werkwoorden dicht bij elkaar staan. Het boek is in eerste instantie bedoeld voor leerlingen en leraren in het onderwijs in het Nederlands als tweede taal, maar is zeker niet alleen voor deze doelgroep interessant. Zie ook de aanbieding op bladzijde 267 van dit nummer.

Combinatiewoordenboek van Piet de Kleijn is een uitgave van Rozenberg Publishers en kost €40,- (gebonden, 744 blz.). ISBN 90 5170 722 3

Klankleer

Al jaren is er geen goede inleiding tot de Nederlandse klankleer verkrijgbaar - en dat terwijl de ontwikkelingen in dit vakgebied niet hebben stilgestaan. Fonologie van Jan Kooij en Marc van Oostendorp vult dit gat. Het gaat in op vragen als: hoe maken we klinkers en medeklinkers, hoe groeperen we deze klanken, en hoe brengen we nadruk aan door klemtoon en intonatie? Het boek behandelt deze verschijnselen niet alleen voor de standaardtaal, maar ook voor de Nederlandse dialecten. In een apart hoofdstuk komen ook de relatie tussen klank en spelling, sprekende computers en de structuur van gebarentalen aan de orde. Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een korte biografie van vooraanstaande Nederlandse fonologen uit het verleden. Het eerste hoofdstuk van het boek kan worden ingezien op de website van de uitgever:

http://www.aup.nl/do.php?a=show_visitor_nieuws&item=303.

Fonologie. Uitnodiging tot de klankleer van het Nederlands is een uitgave van Amsterdam University Press en kost €29,95 (ingenaaid, 236 blz.). ISBN 90 5356 622 8

Grammatica in NT2-onderwijs

Welles/nietes is een didactische grammatica voor docenten Nederlands als tweede taal (NT2). Het helpt de docent bij het maken en geven van lessen waarin de grammatica niet geïsoleerd wordt aangeboden maar in samenhang met andere lesonderdelen. De eerste hoofdstukken behandelen de rol en de positie van de grammatica in het NT2-onderwijs, waarna in veertien hoofdstukken ideeën worden aangereikt over hoe onderwerpen als woordvolgorde, werkwoordsvormen, meervouden en de trappen van vergelijking kunnen worden aangeboden aan beginners, halfgevorderden en gevorderden.

Welles/nietes. Didactische grammatica voor NT2-docenten van Lidy Zijlmans is een uitgave van intertaal en kost €24,50 (ingenaaid, 152 blz.). ISBN 90 5451 4744

NT2-woordenboek

Het woordenboek Nederlands als tweede taal is het eerste dat gericht is op mensen die het Nederlands niet als moedertaal hebben. De samenstellers hebben de omschrijvingen en de voorbeeldzinnen eenvoudig gehouden (ook door zo veel mogelijk gebruik te maken van de tweeduizend woorden uit het Basiswoordenboek Nederlands), en veel lemma's worden verduidelijkt met een illustratie. Bovendien zijn er (soms zeer uitvoerige) kaderteksten opgenomen die ingaan op allerlei aspecten van de Nederlandse en de Belgische samenleving. Behalve over de betekenis geven de lemma's informatie over het meervoud, de vervoeging van werkwoorden, de woordsoort, de afbreekplaatsen en de klemtoon. De uitspraak van de woorden kan beluisterd worden op een bijgeleverde cd.

Van Dale pocketwoordenboek Nederlands als tweede taal (NT2), onder hoofdredactie van Marja Verburg en Ruud Stumpel, is een uitgave van Van Dale Lexicografie en kost €13,50 (gelijmd, 792 blz.).
ISBN 90 6648 072 6

Schipperstaal

Al in de jaren zeventig begon taalkundige Karel Ferdinand Gildemacher met het verzamelen van woorden die gebruikt werden door Friese binnenschippers. Zijn verzameling is nu gepubliceerd in een woordenboek waarin de Friese termen van een Nederlandse omschrijving zijn voorzien. Het boek beschrijft de schipperstaal van de laatste honderdvijftig jaar, en schetst daardoor ook een beeld van de ontwikkelingen die in de binnenschipperij hebben plaatsgevonden. De (geïllustreerde) woordenlijst van naar schatting vierduizend termen is aangevuld met een lijst van Nederlandse vertalingen en een lijst van Friese waternamen.

Skipperstaal. Lexicon van de Friese schipperij 1850-2000 is een uitgave van PENN & Partners en kost €24,90 (gebonden, 336 blz.). ISBN 90 806550 7 4

[p. 283]

Hertaling

De oudste Nederlandstalige ambtelijke tekst die in originele vorm bewaard is gebleven, is een handschrift waarin de statuten van de leprozerie van Gent beschreven worden. Dit uit 1236 stammende document staat centraal in een onlangs verschenen publicatie. Die bevat het originele handschrift in facsimile, een transcriptie van de handgeschreven tekst en een vertaling ervan in hedendaags Nederlands. Daarnaast zijn bijdragen opgenomen over ‘lepra en leprozen’, en over de nog steeds bestaande cisterciënzerinnenorde die indertijd de leprozen verzorgde.

In der sieker dienste. De statuten van de leprozerie van Gent, 1236 van Jacques Van Keymeulen, Mark Adriaen en Griet Maréchal is een uitgave van Algemeen Ziekenhuis Maria Middelares-Sint-Jozef en de Vakgroep Nederlandse Taalkunde UGent en kost €7,50 (ingenaaid, 48 blz.). Bestelinformatie: [e-mail]. ISBN 90 5349 469 3

Brabantse dialectwoorden

Het Woordenboek van de Brabantse dialecten is een thematisch, in afleveringen verschijnend woordenboek. Onlangs werd het deel ‘De woning’ uit de sectie ‘Het huiselijk leven’ gepubliceerd. In het boek vindt men woorden die te maken hebben met woningen (inclusief huisraad), voornamelijk zoals die eruitzagen tot de eerste helft van de twintigste eeuw, en activiteiten die in en rond de woning plaatsvinden. De 425 lemma's geven eerst een omschrijving en daarna de in Brabant voorkomende equivalenten. De teksten worden voor een groot deel aangevuld met dialectkaarten en foto's, en zijn ontsloten door een alfabetisch register.

Woordenboek van de Brabantse dialecten. Deel III, sectie 2, aflevering 1. De woning van lic. M. Ooms is een uitgave van Van Gorcum en kost €80,- (ingenaaid, met stofomslag, 616 blz.). ISBN 90 232 3916 4

Tekstanalyse

In 1990 verscheen De ondergang van Nederland, een racistisch pamflet van de hand van een zekere Mohamed Rasoel. Het zorgde voor veel opschudding, vooral nadat hoogleraar tekstwetenschap Teun A. van Dijk beweerd had dat achter deze Rasoel Gerrit Komrij schuilging. Van Dijk heeft nu een boek geschreven waarin hij vertelt hoe hij deze hele affaire ervaren heeft, en waarin hij nogmaals aannemelijk wil maken dat hij gelijk heeft. Zie ook het openingsartikel op blz. 252 van dit nummer.

De Rasoel-Komrij affaire is een uitgave van Critics en kost €19,- (gelijmd, 252 blz.). ISBN 90 9016 997 0

Schrijfadviezen

De meeste boekjes uit de achtdelige reeks ‘Logikos gidsen’ behandelen in kort bestek talige onderwerpen uit de kantoorpraktijk. Van het deeltje over schrijven is onlangs een herziene druk verschenen. Het bevat ‘praktische adviezen voor het schrijven van zakelijke teksten’.

Met andere woorden. Kleine gids voor de schrijver van Jack Diekstra is een uitgave van Logikos en kost €5,- (ingenaaid, 56 blz.). Het is te bestellen bij de uitgever; telefoon 024 - 388 89 06, e-mail [e-mail]. ISBN 90 74734 19 7

Ezelsbruggetjes

In Meneer Van Dale wacht op antwoord geeft Pieter Steinz tweehonderd rijtjes (zoals ‘Bali, Lombok, Soembawa’) en ezelsbruggetjes (zoals tv-tas voor ‘Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog’) die vooral vroeger in het onderwijs gebruikt werden om bepaalde zaken te onthouden. Onlangs verscheen de vijfde (herziene en uitgebreide) druk van dit van 1991 daterende boekje. De uitgever heeft twintig exemplaren beschikbaar gesteld voor lezers van Onze Taal. Wie ervoor in aanmerking wil komen, sture voor 11 oktober een briefkaart of e-mail met naam en adres naar de redactie, o.v.v. ‘Meneer Van Dale’.