Onze Taal. Jaargang 72

[p. 30]

Inzich

Raymond Noë

InZicht licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten.
Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Gedichten in de klas

Het huis lijkt wel een schip van Jacques de Vos (tweede druk, geheel herzien en opnieuw vormgegeven) is een handleiding voor poëzieonderwijs aan basisschoolleerlingen. Het boek geeft eerst een inleiding over literatuuronderwijs en kinder- en jeugdpoëzie, en vervolgens wordt er ingegaan op de verschillende onderwerpen die als uitgangspunt voor een les genomen kunnen worden: dichters, soorten gedichten, rijm en metrum, inhoud en compositie. Naast dit alles wordt er ook aandacht geschonken aan de relatie tussen gedichten en beeldende vorming, het poëzieonderwijs voor de groepen 1 en 2, en aan het voordragen van gedichten.

Het huis lijkt wel een schip. Handleiding voor het poëzieonderwijs op de basisschool is een uitgave van HB Uitgevers en kost €13,50 (gebonden, 132 blz.). ISBN 90 5574 356 9

Kinderboeken schrijven

Wim Daniëls is behalve taalpublicist ook kinderboeken-schrijver. Zijn kennis van dat laatste beroep heeft hij nu vastgelegd in Schrijven voorkinderen, een handboek voor beginnende kinderboekenschrijvers. Daniëls gaat hierin eerst in op soorten kinderboeken (leeftijd, genre) en de criteria voor een geslaagd verhaal. Vervolgens behandelt hij alle verhaalaspecten (begin, inhoud, compositie, perspectief, slot) en onderwerpen die te maken hebben met de meer ambachtelijke kant van het schrijven (doorzettingsvermogen, herschrijven, tekstverzorging, uitgeverscontacten en ‘schrijverseigenschappen’). Het boek geeft veel voorbeelden, en ook tips en aanbevelingen.

Schrijven voorkinderen is een uitgave van L.J. Veen en kost ¬15,- (gelijmd, 214 blz.). ISBN 90 204 0716 3

Uitdrukkingen verklaard voor anderstaligen

‘Oe hond in de pot vinden’ is leen van de vele uitdrukkingen die nogal raadselachtig klinken voor buitenlanders die Nederlands leren - en die ze daarom ook niet snel zullen (leren) gebruiken. Vijfhonderd van zulke lastige uitdrukkingen worden speciaal voor Nederlandslerenden uitgelegd in BeeldtaalVan Jenny van der Toorn-Schutte. Het boek bevat vijftig lessen, elk over een bepaald onderwerp (ogen en oren, scheepvaart, ambachten en beroepen, enz.), waarin steeds tien uitdrukkingen worden uitgelegd, die de lezer zich vervolgens in drie oefeningen kan eigenmaken. Dat kan ook door zelfstudie, want de antwoorden zijn achter in het boek opgenomen.

Beeldtaal. 500 Nederlandse woorden en uitdrukkingen met oefeningen en antwoorden is een uitgave van Boom en kost €25,- (ingenaaid, 208 blz.). ISBN 90 5352 712 5

Bargoens woordenboekje

Boeven-jargon is een boekje met een wonderlijke geschiedenis. Het is gebaseerd op een drukproef van een Bargoense woordenlijst uit 1949, die destijds niet is uitgegeven. De reden hiervoor is niet bekend, maar het kan te maken hebben met het feit dat de auteur, Henry Roskam, een groot deel van de ruim 2200 lemma's uit eerdere publicaties heeft overgeschreven. Slechts zo'n 350 woorden - afkomstig uit de taal van joden en zwarthandelaren uit de eerste helft van de twintigste eeuw - zijn wel door hemzelf beschreven. Behalve de woordenlijst bevat het boek twee wat langere inleidingen van de bezorgers, Ewoud Sanders en Nicoline van der Sijs, waarin ze beschrijven hoe het boekje na een aanvankelijk vruchteloze zoektocht gevonden werd (door Sanders) en hoe de herkomst van Roskams woorden bepaald werd (door Van der Sijs).

Boeven-jargon is een uitgave van L.J. Veen en kost €12,- (gelijmd, 158 blz.).
ISBN 90 204 0307 9

Nieuwe woorden

Taal van het jaar twee van Van Dale-hoofdredacteurTon den Boon bevat 52 stukjes rond de nieuwe woorden van het afgelopen jaar. Elk stukje gaat in op een nieuws-feit dat in de belangstelling stond (zoals het internationale terrorisme, de euro, en opkomst en ondergang van de LPF), en op de gevolgen ervan voor onze woordenschat: wat waren de nieuwe woorden, welke woorden kregen een nieuwe betekenis en welke beleefden een revival? De stukjes zijn gedocumenteerd met citaten uit de media en frequentiegrafieken.

Taal van het jaar twee. Kroniek van het Nederlands in 2002 is een uitgave van Van Dale Lexicografie en kost €9,95 (ingenaaid, 124 blz.). ISBN 90 66489 88 X

Persberichten schrijven

Zo'n 80% van alle persberichten haalt nooit het nieuws, stelt Jeanine Mies, auteur van de Persberichtenwijzer. Daarom is het zaak dat een persbericht opvalt, wil het door de selecterende journalisten en redacties opgemerkt worden. Mies beschrijft in haar boek stap voor stap hoe je dan te werk moet gaan, en waar je op moet letten. Wanneer schrijf je een persbericht, en hóé schrijf je het? Hoe zorg je dat het opvalt, en hoe organiseer je de verzending ervan? De instructieve teksten zijn geïllustreerd met praktijkvoorbeelden en worden afgewisseld met blokken achtergrondinformatie. De meeste onderwerpen worden afgesloten met een samenvattende checklist. (Zie ook het artikel op blz. 16-18 van dit nummer.)

Persberichtenwijzer. Hoe komt uw nieuws in het nieuws? is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost €17,50 (ingenaaid, 159 blz.).
ISBN 90 12 09510 7

Watervaktalen

Het westen van Overijssel is een waterrijk gebied. Er zijn daar dan ook een aantal (inmiddels sterk gedecimeerde) beroepsgroepen die hun bestaansrecht aan al dit water ontlenen, zoals riettelers, punterbouwers, biezensnijders en griendwerkers. Deze hebben ieder hun eigen woordenschat, die sterk samenhangt met de gebruikte gereedschappen en technieken. In Water werk woorden beschrijft dialectoloog Harrie Scholtmeijer de woorden van de vier genoemde beroepsgroepen. Het boek is

[p. 31]

meer dan enkel een (systematisch) woordenboek, want Scholtmeijer gaat ook uitgebreid in op de werkzaamheden en de functies van de gereedschappen. De tekst wordt verduidelijkt met veel foto's en enkele dialectkaarten.

Water werk woorden. Vier vaktalen uit het westen van Overijssel is een uitgave van de IJsselacademie en kost €15,- (ingenaaid, 160 blz.). Het boek kan besteld worden bij de uitgever, telefonisch (038-331 52 35) of via de website (www.ijsselacademie.nl). ISBN 90 6697 144 4

Woordenboek voor beginners

Het Prisma basiswoordenboek Nederlands is bedoeld voor beginnende woordenboekgebruikers: kinderen en anderstaligen. Het verklaart daarom vooral woorden die frequent gebruikt worden en die ‘opzoekwaarde’ hebben - dus geen dure, obscure woorden als embouchure en geen heel makkelijke als ik en aan. Verder zijn de woordbetekenissen in heldere taal omschreven, en ook worden bijvoorbeeld meervoudsvormen voluit vermeld. De 15.000 lemma's (waaronder ook Zuid-Nederlandse woorden) geven ook informatie over spelling, uitspraak, woordsoort en vervoeging, en over vaste uitdrukkingen en gezegden. Het gebruik van de woorden wordt verduidelijkt met voorbeeldzinnen.

Prisma basiswoordenboek Nederlands van H. Coenders e.a. is een uitgave van Het Spectrum en kost €11,- (gelijmd, 628 blz.). ISBN 90 7120 6718

Woordenboek van gemeenplaatsen

Een cliché, oftewel een gemeenplaats, kenmerkt zich ‘niet alleen door haar evidentie, domheid of afgezaagdheid, maar vooral haar onvermijdelijkheid’ - aldus Anton Blok, emeritus hoogleraar culturele antropologie. Hij stelde een lijst samen van clichématige, generaliserende reacties die bepaalde onderwerpen in ons oproepen. Niet zelden bevatten ze woorden als altijd, allemaal, alleen en nooit Bijvoorbeeld: ‘Cijfers: “Zeggen niet alles.”’, ‘Massa: “Altijd grauw en dom. Vergist zich nooit.”’ en ‘Hoge heren: “Dekken elkaar allemaal.”’ De meer dan 1200 uitspraken zijn alfabetisch geordend, hetgeen volgens Blok een vervreemdend element inbrengt, en vormen zo een ‘encyclopedische collage’ die een beeld schetst van in bepaalde kringen gangbaar gedachtegoed.

Niets is minder waar. Woordenboek voor de aankomende intellectueel is een uitgave van Prometheus en kost €14,95 (gelijmd, 141 blz.). ISBN 90 446 0132 6

Veeltalig woordenboek

Sinds enige tijd verzorgt Van Dale Lexicografie de distributie van het maar liefst 21-talige elektronische woordenboek MOT GlobalDix in Nederland. De cd-rom is ontwikkeld door het Finse bedrijf Kielikone en bevat woordenlijsten van vrijwel alle West-Europese talen, van veel Oost-Europese talen (Russisch, Lets, Hongaars, etc.) en zelfs van het Turks, het Japans en het Chinees. GlobalDix vertaalt vanuit elk van de talen in iedere andere taal, en de zoekresultaten kunnen met een muisklik in de tekstverwerker geïmporteerd worden. De woordenlijsten omvatten elk gemiddeld 32.000 woorden. De interface is geheel Engels, evenals de betekenisomschrijving van de woorden uit de lijsten.

MOT GlobalDix kost €79,-. De cd-rom is alleen te koop bij Van Dale Lexicografie; bestellingen per e-mail ([e-mail]) of via de website (www.vandale.nl). ISBN 95 2986 510 4

Stijlboek

Eind vorig jaar verscheen de derde, herziene en geactualiseerde druk van het populaire Stijlboek van de Volkskrant. Ten opzichte van de vorige druk (uit 1997) is de zoekstructuur verbeterd, en bovendien zijn artikelen toegevoegd over de beroepsethiek van journalisten, over de journalistieke werkwijze en over journalistieke genres.

Het de Volkskrant stijlboek van Han van Gessel e.a. is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost €12,50 (ingenaaid, 227 blz.). ISBN 90 12 09575 1

Flora in dialect

Het Woordenboek van de Brabantse dialecten, het Woordenboek van de Limburgse dialecten en het Woordenboek van de Vlaamse dialecten zijn alle drie thematische, in afleveringen verschijnende woordenboeken, en van alle drie werd onlangs het deel over flora gepubliceerd. Ook de opzet is in grote lijnen identiek: na een algemeen gedeelte komen eerst bomen en struiken, dan planten en bloemen en tot slot mossen en zwammen aan bod. leder lemma geeft eerst een beschrijving van het uiterlijk en de biotoop, en daarna de verschillende dialectbenamingen. De teksten worden verduidelijkt met foto's en dialectkaarten, en zijn ontsloten met een alfabetisch register.

†Woordenboek van de Limburgse dialecten. Deel lil, sectie 4, aflevering 3 (flora) van J. Kruijsen en H. Brok is een uitgave van Van Gorcum en kost €47,50 (ingenaaid, met stofomslag, 416 blz.). ISBN 90 232 3828 1
†Woordenboek van de Brabantse dialecten. Deel III, sectie 4, aflevering 3 (flora) van J. Swanenberg en H. Brok is een uitgave van Van Gorcum en kost €65,- (ingenaaid, met stofomslag, 524 blz.). ISBN 90 232 3829 X
†Woordenboek van de Vlaamse dialecten. Deel III, paragraaf flora en fauna, aflevering 3 (flora) van Tineke de Pauw, Jacques Van Keymeulen en H. Brok is een uitgave van de vakgroep Nederlandse Taalkunde van de Universiteit van Gent en Drukkerij G. Michiels. Het kost €40,- (ingenaaid, met stofomslag, 674 blz.), en kan besteld worden bij Drukkerij Michiels, Rietmusweg 96,3700 Tongeren, België; telefoon 0032 12 231 325. ISBN 90 74273 18 1

Etymologie van het West-Vlaams

Frans Debrabandere is een groot kenner van de West-Vlaamse dialecten. Toen hij merkte dat in het Etymologisch dialectwoordenboek van A.A. Weijnen (1996) juist deze dialecten grotendeels ontbraken, vatte hij het plan op zelf een etymologisch woordenboek van het West-Vlaams samen te stellen. Het boek beschrijft de herkomst van naar schatting 4000 dialectwoorden en gaat vrij uitgebreid in op de vorm- en betekenisontwikkeling die ze hebben doorgemaakt (waarbij soms ook wordt verwezen naar verwante woorden in andere talen). De lemma's geven verder informatie over de betekenis, varianten en verspreiding, en over de klemtoon, de woordvorm en het geslacht. Waar nodig wordt ook de uitspraak toegelicht; de in het boek gehanteerde spelling wordt in de inleiding verantwoord.

West-Vlaams etymologisch woordenboek. De herkomst van de West-Vlaamse woorden is een uitgave van L.J. Veen en kost €37,50 (gebonden, met stofomslag, 461 blz.). ISBN 90 204 0726 o