Onze Taal. Jaargang 72

Wat heet modieus?

Peter Burger

Mode: ik heb er geen oog en geen oor voor. Wat zijn de modekleuren van dit seizoen? Geen idee, maar rood is er vast niet bij, concludeer ik na een middagje vergeefs winkelen om een rode sjaal te vinden. Sleutelkoorden: ik zag ze pas hangen toen cabaretiers en columnisten er grappen over begonnen te maken.

Illustratie: Matthijs Sluiter

Ook in de taal is er veel wat mij ontgaat, dat maakt deze Onze Taal-enquête pijnlijk duidelijk. Natuurlijk, de plotselinge populariteit van demoniseren, ergens (geen) zin an hebben, zo zou Pim het (niet) gewild hebben en andere resten die de golf van de nieuwe politiek heeft achtergelaten op de vloedlijn van de taal - die waren niet te missen, behalve voor degenen die het afgelopen jaar in een onderaards hol hebben doorgebracht zonder radio, krant en tv.

Maar boeiuh, nummer twee in de top-zeventien van nieuwe mode-uitdrukkingen? Boeiuh had ik tot twee maanden geleden niet eens begrepen, laat staan dat ik het had herkend als modieus. Bij toeval ontdekte ik het in een woordenboekje voor toeristen, meegebracht door een neef uit Canada. Daar stond het, bij de ‘Alledaagse uitdrukkingen’: ‘Boeien!’ Vertaling: ‘Who cares?’ Het is niet alleen de Engelstalige bewegwijzering op Schiphol waardoor je je af en toe een toerist voelt in eigen land.

‘Laggards’

Appeltje-eitje (‘gemakkelijk’) zag ik voor het eerst in deze lijst. Je ding doen daarentegen, die spoort niet, het zuigt en enkele andere heb ik weleens gehoord, maar zou ik zelf nooit in de mond nemen. Kortom, in termen van marketing ben ik een overduidelijke achterblijver, een ‘laggard’. Laggards zijn consumenten die ook nu nog het gebruik van een mobiele telefoon alleen willen overwegen als ze hem cadeau krijgen bij hun vaste merk waspoeder. Ze sjokken achteraan in de optocht die wordt geleid door de ‘innovators’. Die kopgroep van vernieuwers wordt gevolgd door de vroege overnemers (‘early adopters’), de vroege meerderheid, de late meerderheid - en dan pas komen de laggards.

Natuurlijk zijn woorden gratis. Daarin verschillen ze van, bijvoorbeeld, telefoons die ook foto's kunnen

[p. 11]

versturen. Met woorden kun je niet laten zien hoeveel geld je te besteden hebt, maar wel hoe jong je bent - of hoe jong je je voelt. Want als het om mode gaat, is de taalgrens meestal een leeftijdsgrens. Dat is niets nieuws: honderd jaar geleden stoorden ouderen zich eraan als jongeren het onbeschaafde woord leuk bezigden. In 1941 ging een lezer van Onze Taal schuimbekkend tekeer tegen jongedames die onbeschaafde woorden als loltrappen en luizig gebruikten: ‘Deze taal wordt gekenschetst als “onconventionele taal” of “modetaal”; ook wel “groepstaal“. De “groep” der lichtekooien blijkbaar.’

In de jaren vijftig luidde het onbehoorlijke woord mieters, want hoorde je daarin niet het taboewoord sodomie? Toen hij mieters in 1965 tegenkwam in een sigarettenreclame, schreef Onze Taal-redacteur Jan Veering: ‘Een merkwaardig ogenblik, als je dit eigenlijk van heel platte afkomst zijnde woord zo breeduit in drukinkt ziet.’

De jeugd van tegenwoordig (weet iemand trouwens hoe oud díé uitdrukking is?) drukt afkeuring uit met zuigen en sporen (‘Die nieuwe cd van Anouk zuigt’; ‘Die vent spoort niet’), straft domme opmerkingen af met Boeiuh! en Dûh! (‘nogal wiedes’) en communiceert een verveeld soort instemming met Íííís goed. Dat laatste afgeknotte zinnetje zou, dacht de Marokkaans-Nederlandse schrijver Abdelkader Benali, weleens een bijdrage kunnen zijn van allochtone jongeren.

Opmerkelijke antwoorden

Het eigenaardige van die nieuwe mode-uitdrukkingen is dat ze op zichzelf helemaal niet zo nieuw zijn. Hij spoort niet staat al vermeld in een boekje over jongerentaal uit 1989. Dûh dook al in 1992 op in Nederlandse internetberichten, het zuigt in 1995. Waarom worden ze dan nu pas gezien als mode-uitdrukking? Waarschijnlijk zijn ze jarenlang uitsluitend gebruikt door jonge ‘innovators’ voordat ze doorbraken naar een groter publiek. En wie weet zijn ze pas laat aangekomen bij de lezers van dit blad.

Dat die lezers niet helemaal sporen met de tijdgeest blijkt uit opmerkelijke antwoorden op de modewoordenoproep, die toch nadrukkelijk vroeg om uitdrukkingen die in 2002 zijn opgedoken of doorgebroken. Zo noemde een aantal inzenders zeker weten, een uitdrukking die ook al voorkwam in het modeabc dat Onze Taal in 1982 afdrukte. Andere lezers signaleerden dan heb ik zoiets van, die zelfs nog ouder is: de ontdekking staat op naam van de taalkundige Henk Verkuyl, die begin 1977 als eerste schreef over zinnen als ‘Marion dacht van die man heeft ze ook niet alle vijf op een rijtje.’

Ik vermoed dat het ledenbestand van Onze Taal veel laggards telt en zelfs menige ‘late laggard’, een categorie die zich marketingtechnisch gesproken helemaal in de buitenste duisternis bevindt. Al gebruikt het ganse volk zinnen als ‘Ze komen binnen van: ik zal dat zelf weleens even oplossen’, en al worden die zonder afkeuring aangehaald in Van Dale, met de aantekening: ‘dit gebruik komt reeds in de 17e eeuw voor’ - zij blijven zich verzetten, zoals het bekende dorpje met dappere Galliërs tegen de overmacht van de Romeinen.

Die eigenwijsheid is het enige wat ze gemeen hebben met hun tegenpolen, de innovators: als de hele kudde roept: ‘Boeiuh!’, zijn zij de allerlaatsten die mee zullen loeiuh.