Taalverandering in woordenboeken
De taal verandert snel; de woordenboeken langzamer. In het onderzoek naar woordenboeken zijn de laatste en de voorlaatste druk vergeleken. Hierdoor was het mogelijk om na te gaan in hoeverre woordenboeken zich aanpassen aan de veranderende taal. Deze aanpassing blijkt uit het opnemen van nieuwe woorden, het weglaten van verouderde woorden en het veranderen van omschrijvingen. Koenen, Kramers, Verschueren en Van Dale hebben hun laatste drukken allemaal aanzienlijk uitgebreid; Spectrum en Prisma hebben een klein aantal wijzigingen aangebracht.
In het schema wordt geïllustreerd wat voor invloed de taalverandering op deze uitbreidingen heeft gehad. Hiervoor zijn acht neologismen gekozen. Een kruisje geeft aan dat deze woorden in de laatste druk van het desbetreffende woordenboek voorkomen; wanneer het woord ook al was opgenomen in de voorlaatste druk staan er twee kruisjes.
|
Prisma |
Kleine Koenen |
Spectrum |
Van Dale Handwoordenboek |
| voorl. druk |
1979 |
- |
1976 |
1964 |
| laatste druk |
1982 |
1983 |
1979 |
1982 |
| jac |
x |
x |
x |
|
| jeans |
x |
x |
|
xx |
| jet-set |
|
x |
|
|
| jeugdconsulent |
|
|
|
x |
| Jezus-freak |
|
|
|
|
| jingle |
|
|
|
|
| joggen |
|
x |
|
x |
| joint |
x |
x |
x |
xx |
| junkie |
x |
x |
x |
x |
| junta |
x |
x |
x |
xx |
|
Koenen |
Kramers |
Verschueren |
Grote Van Dale |
| voorl. druk |
1966 |
1977 |
1974 |
1970 |
| laatste druk |
1980 |
1981 |
1979 |
1976 |
| jac |
|
x |
|
|
| jeans |
x |
xx |
x |
x |
| jet-set |
x |
xx |
x |
|
| jeugdconsulent |
x |
|
x |
x |
| Jezus-freak |
|
xx |
|
|
| jingle |
|
xx |
|
|
| joggen |
|
x |
|
|
| joint |
x |
xx |
x |
|
| junkie |
x |
xx |
x |
|
| junta |
xx |
xx |
xx |
x |
Dit lijstje geeft een aardig beeld van de taalverandering zoals die in woordenboeken waargenomen kan worden. Een tabel met andere neologismen als uitgangspunt levert een vergelijkbaar resultaat op. De woorden zijn uit verschillende domeinen afkomstig, onder andere politiek (junta), vormingswerk (jac, jeugdconsulent), sekten (Jezus-freak) en subcultuur (joint, junkie).
Aan de hand van de verschillende jaartallen is het mogelijk om na te gaan wanneer een woord voldoende ingeburgerd is geraakt om het in een woordenboek op te nemen. Junta blijkt al een relatief ‘oud’ woord te zijn, terwijl jingle (herkenningsmelodie in radio- en tv-programma's) pas komt kijken. De meeste woorden van dit lijstje zijn in de loop van de jaren zeventig aan onze taal toegevoegd.
Uit het schema blijkt dat Kramers de meeste nieuwe woorden bevat. Dit woordenboek dankt zijn hoge positie aan het feit dat Reinsma's Signalement van Nieuwe Woorden er grotendeels in is opgenomen. Alle woorden die in de kolom van Kramers twee kruisjes krijgen, stonden al in het Signalement. Van de kleinere woordenboeken is de Kleine Koenen het modernste. Prisma en Spectrum maken amper gebruik van de in het Signalement gepresenteerde nieuwe woorden. Wellicht speelt het jaartal van de laatste druk hierbij nog een rol. In de toekomstige Grote Van Dale zijn alle woorden uit deze lijst opgenomen.
met geld. Hij mijdt het lab. Het werk loopt af. Het gaat het xl niet meer voor de wind. Weg is de vaart. Weg groei, weg bloei. En ziet, het xl raakt in de knoei.
Kan het xl dan in de steun? Ja, maar om kort te gaan: het xl trekt al steun, sinds jaar en dag. En wat nu wel erg zuur is, ook die steun staat op de tocht. Want het Rijk blijkt niet meer zo rijk en toont zich dus niet meer zo gul. Zo komt de nood pas goed aan de man!
Wat een strop!
Prompt ziet de top er geen gat meer in. Dat spreekt voor zich. Wat wil je dan ook? Èn het werk op peil, èn het xl op koers. En dan óók nog eens oog voor een punt op een i daar, een punt op een i hier. Voor een zaak zus en een zaak zo. Neen, daar is nu geen tijd meer voor. Top, let op, dat wordt nog de kram aan je kist (wat ik je brom)!
Toch ziet het er niet naar uit dat het zó erg uit de hand loopt. Want de top riep de hulp in van wat lui. Lui van naam en faam (en niet eens uit een echt ver land). Lui van een groep die het liefst flink snoeit als de boom nog net niet dood is.
De groep ging eerst na hoe het xl reilt en zeilt, van dag tot dag. En die wist toen snel dat de top erg veel hooi op de vork neemt. De raad was wijs en duur. De top kreeg het lid op de neus. Hij had geen keus. Dus zat de top al gauw, bij vraag 1 evengoed als bij vraag 2, op één lijn met die lui van stand. En heus, de aap die uit de mouw kwam, had niet niks om het lijf:
| 1 | De macht van de top reikt véél te ver. Wendt die macht slechts aan voor de koers en de vaart van het xl. Of voor het peil van het werk. Maar niet voor een punt op een i, of een zaak zus of zo. Dat leidt maar af! Dus blijf bij je leest, top! |
| 2 | De greep op de markt is véél te zwak. Dit komt (voor een deel) door het feit dat er op z'n minst twaalf clubs in het spel zijn. Vaak vecht men om de gunst van slechts één klant die het doel vormt van twee of meer clubs.
|
Auteursrechtelijk beschermd