Onze Taal. Jaargang 29

U vraagt

of er überhaupt (!) wel eens nieuwe Nederlandse woorden worden gemaakt. Veel meer dan u denkt. □ Zo noemt men - blijkens een mededeling in De Autokampioen van 7 mei 1960 - de wegenwachtelijke telefoontoestellen langs de weg van Den Haag naar Rotterdam: praatpalen. □ Wanneer begint de nacht? Wij weten het echt niet. Twaalf uur middernacht suggereert dat dit tijdstip in het midden van de nacht ligt, maar de woorden zijn misleidend. In ieder geval komt nacht niet van na acht, ook al schijnen andere talen ook een wenk in die richting te geven: nuit-huit, night-eight, noche-ocho. De gemeenschappelijke oorsprong van nacht, nuit, noche enz. is zichtbaar; die van acht, huit, ocho wel wat minder, maar hij is er toch. Het woord voor het begrip na is echter in de verschillende talen anders. Nee, met woordafleidingen maar liever niet fantaseren! □ ‘Herinneringen aan de oorlog doen weer opgeld.’ Goed Nederlands? Waarom eigenlijk niet? Opgeld betekent agio, de waarde van een metalen munt boven de nominale waarde. Vanouds is de figuurlijke uitdrukking bekend opgeld doen: in trek zijn, opgang maken. Misschien is de verbinding met de oorlogsherinneringen wat te boud. □ Over de buigingsvorm van boud bestaan twisten; laten we ze bijleggen, want toegelaten zijn boude beweringen en boute beweringen. □ Bijdehand krijgt van de Woordenlijst geen extraatje: alleen bijdehante kinderen bestaan en bijdehandjes. □ De begroting is f 1.000, -: de uitkomst f 1.100, -. In dit geval spreekt men van het overschrijden van de begroting. Nu is de begroting f 1.000, - en de uitkomst f 800, -; kan men nu van onderschrijden spreken? Ons dunkt van wel. De oorspronkelijke betekenis van schrijden is verre teruggeschreden. Een nieuw woord is ontstaan dat volkomen duidelijk de situatie tekent en een goed contrast vormt met het reeds bestaande. Als we ons niet vergissen, wordt ook in de techniek van de elektronische rekenmachines gebruik gemaakt van het paar: overschrijden - onderschrijden. □ Een vraag over délibération deed ons een blik werpen in het voortreffelijke Belgische werkje van de heren R. Talpaert en P.B. Buyse, Verzorgde Schrijftaal. ‘Beraadslaging is juist in de betekenis van gedachtenwisseling, bespreking, overleg over een bepaalde aangelegenheid (bijv. tijdens een vergadering van een gemeenteraad). Het wordt niet gebezigd voor de uitslag van de gedachtenwisseling, namelijk de beslissing. In beide gevallen zou in het Frans heel goed “délibération” kunnen staan. Het heeft geen zin te zeggen dat iemand mag deelnemen aan de bespreking, doch niet aan de beraadslaging, of dat een koninklijk besluit een beraadslaging van een gemeenteraad vernietigt. Waar in het Frans de dubbele betekenis van “délibérer” aanwezig is, heet het in het Nederlands beraadslagen en beslissen.’ □ Charivarius was een man vol temperament. Hij vond een zittenblijver een ‘verschrikkelijk woord’, daar het zou zijn afgeleid van zitten blijven. We zeggen inderdaad blijven zitten, maar of het daarom nu ook blijvenzitters moet zijn? Zijn woord ‘niet-geslaagden’ is ons te ambtelijk. □ De jongste druk van het Woordenboek Koenen zegt op blz. 1172 ‘men schrijve niet: verschillende mensen verlieten de zaal, maar verscheidene.’ Men zal zich nog maar moeilijk aan die raad kunnen houden. Verscheiden betekende vroeger ook verschillend, men denke aan verscheidenheid. Verschillend is sinds lang de kant opgegaan van enige, vele, zonder dat men met het woord de verscheidenheid wil uitdrukken. Wie nauwkeurig wil zijn, onderscheide tussen verschillend en verscheiden, maar het zal niet meevallen... □ Gelijkaardig werd meer dan twintig jaar geleden al in O.T. verworpen. Nederlands is gelijksoortig. Het eerste woord herinnert ons te veel aan gleichartig. Wij voelen in dat -artig iets anders dan in ons -aardig; Art omvat meer dan ons aard, ‘Aan een woord dat op één lijn met boos-, kwaad-, goedaardig in hoofdzaak (als in oorsprong) de aard van personen zou aanduiden, is weinig behoefte. Wil men dit een enkele maal beslist uitdrukken, dan zegt men van gelijke aard.’ □