Onze Taal. Jaargang 4

Van onze leden

Angst hebben

- Een lid wijst op het toenemend gebruik van de woorden ‘angst hebben’ voor wat hiertelande placht aangeduid te worden met ‘bang zijn’. - Hij geeft als voorbeeld ‘Begrijpt zij - de Regeering - dan niet dat zoodra de koopman angst voor zijn geld moet hebben, iedere lust om zaken te doen totaal vergaat?’ Ieder zal het met mij eens zijn, zegt ons lid, dat hier het woord angst volkomen misplaatst is. Angst duidt op een felle emotie: men kan in angst zitten om een kind, angstig zijn bij een hevig onweer. Maar deze koopman, die rustig de kans op winst overweegt die een zaak hem kan bieden, neemt in zijn overwegingen de mogelijkheid op dat hij zijn geld niet zal krijgen. En als hij dan reden vindt om bang te zijn voor zijn geld, als hij vreezen moet dat men hem zal betalen met wat anders dan courante munt, - dan vergaat hem de lust om zaken te doen. Die man is niet ‘bevangen door vrees’, hij heeft geen ‘angst’, hij doet de zaak eenvoudig niet, omdat hij ‘bang is’ voor onpleizierige gevolgen. Zooals hij, als hij uit wandelen gaat, een parapluie meeneemt, als hij ‘bang’ is dat er regen zal komen. En zelfs, indien hij reeds een zaak zou hebben afgesloten en eerst daarna moest gaan twijfelen aan de mogelijkheid om zijn geld te krijgen, dan nòg wordt hem de keel niet door angst dichtgesnoerd. Al dat ‘angst hebben’ is Duitsche import en dien moesten wij maar eens gaan contingenteeren!

(Eenige leden van onzen Raad kunnen wel het bezwaar van ons lid deelen, maar zij zouden de gewraakte uitdrukking niet zonder meer als een germanisme willen brandmerken. Zij zijn ‘bang’ dat onze leden in dit opzicht wel eens iets te vèr gaan.)

Bedgoed

- Een modemagazijn vraagt in een advertentie onze aandacht voor ‘bedgoed’.

Voor ons is ‘bedgoed’ niet goed. Goed zou zijn beddegoed.

Broadcasten

- Een van onze leden vestigt de aandacht op de toeneming van het gebruik van ‘broadcasten’ voor ‘uitzenden’. Ons lid ziet hier het nut niet van in.

Wij evenmin. Aneta bedient zich bij voorkeur van dit woord. ‘De N.I.R.O.M. en de Phohi zullen het gesprek broadcasten’. Zelfs tegen ‘her-broadcasten’ ziet zij niet op. ‘Eventueel zal ook de aankomst van de K XVIII des avonds naar Holland worden geher-broadcast’.

Een malle gewoonte!

Een engerd.

- Een dagbladcorrespondent schrijft uit Parijs dat een door hem overgebrachte mededeeling (over een ‘spanningsmiddelpuntdiagram’ [sic!]) eng verband houdt met vroegere mededeelingen.

[p. 27]

Gedood

- Er is een trein gederailleerd en de couranten willen nu vermelden dat er twee passagiers bij om 't leven zijn gekomen. Dat kan men dikwijls lezen: twee passagiers werden gedood. Of wel: Een metselaar van den steiger gestort en gedood.

Verkeerd, - want ‘dooden’ (= doodmaken) onderstelt een opzettelijke handeling. Men zal het woord in onze lijst van germanismen vinden, zij het ook dat wij aanvankelijk geaarzeld hebben het daarin op te nemen. En dat wel omdat, in dit geval evenals in vele andere, onze Raad wèl het woord verwerpt, maar niet met volkomen stelligheid durft te zeggen, dat het misbruik van over onze oostelijke grenzen is gekomen. In zulke gevallen spreken wij, met het opnemen van het woord in onze germanismenlijst, slechts het (zij het: sterke) vermoeden uit, dat wij hier met een germanistische vorming te doen hebben. Opgenomen O.T., 1, 1935.

Gelijk

- In den hoedenwinkel. De verkooper tot den klant: ‘Zal ik hem thuis bezorgen of neemt U hem gelijk mee?’

(Bedoeld is: te gelijk maar dat beteekent niet: dadelijk).

Glaspaarlen

- Een lid heeft in een artikel van een Nederlandschen arts in het orgaan van een Nederlandsche Vereeniging gelezen: De apparaten van Dr. L. bestaan uit een verzilverde(n), aan beide kanten vrij eindigenden, door glaspaarlen geïsoleerden, koperen draad. Ons lid stelt aan Dr. L. voor eens te probeeren of glazen kralen voor zijn toestellen misschien even goed geschikt zijn.

(Dat verzilveren van zoo'n draad is lang niet ieders werk; dat vereischt zorg. Wil zulk een ‘apparaat’ dus goed functionneeren, dan moeten wij hebben ‘een, met groote zorg, door een, door zijn precisiewerk uitblinkenden, werkman, met inachtname der betreffende aanwijzingen verzilverden, aan beide kanten, ter vermijding van stroomverlies, vrij eindigenden, door glazen kralen geïsoleerden, koperen draad.’)

-Isch

- Er is in deze kolommen herhaaldelijk sprake geweest van den zoo Duitsch klinkenden uitgang -isch (analogisch, energisch, fanatisch, filmisch e.a.). Ons lid, de Heer Groenman, wil zelfs dezen uitgang vermijden in afleidingen van woorden als Scandinavië en spreekt van Scandinaafsch.

Dit laatste is ons medelid, de Heer A. Donker, niet met hem eens; de afleiding van Scandinavië is altijd geweest Scandinavisch, zoo staat het ook in Van Dale en zoo moeten wij het houden. Wij spreken, zegt ons lid, toch ook niet van Moraafsch, Moldaafsch of Joegoslaafsch!

Ware

- Het lid, dat hier aan het woord was, geeft nog een sprekend voorbeeld van den ambtelijken stijl, die meent het niet zonder dezen conjunctief te kunnen stellen.

‘De Commissie meent dat deze registratie provinciaal ware te geschieden en dat deze arbeid ware op te dragen aan.... personen.... aan wie daarvoor een matige vergoeding ware te geven’.

Vooral dat ‘ware te geschieden’ vindt ons lid heel fraai!

Klemtoon

- Ons lid, de Heer Mr. F.E.H. Groenman heeft in ons artikel over ‘De(n) Duitsche(n) Klemtoon’ aanleiding gevonden om te wijzen op het verspringen van den klemtoon in de woorden: Professoren, motoren, curatoren, radiatoren, ten opzichte van het vroeger meer gebruikelijke: professors, motors, curators, radiators.

‘Deze verspringing van den klemtoon’ zegt ons lid ‘is blijkbaar ontleend aan het Latijn, waar zij een wettig grammaticaal verschijnsel is. Een Latijnsch meervoud curatóres lijkt dus niet onredelijk. Maar beschouwt men curátor enz. als Hollandsche woorden, dan is een verspringen van den klemtoon ter vorming van een meervoud “curatóren” enz. onverklaarbaar en zonder precedent in onze taal, voor zoover ik althans kan nagaan.’

Krantentaal

- Ons lid, de Heer H. van Eeden, zendt ons een krantenknipsel, waarin wij lezen:

‘De officieele opening van het Stormrampmuseum, dat te Borculo, het stadje, dat 10 Augustus 1925 door een cycloon werd vernield, is ingericht, is eerst op den dag van den cycloon, vandaag is het evenwel voor het publiek opengesteld’.

Ons lid neemt dit als voorbeeld van de z.i. weinig verzorgde taal van sommige dagbladschrijvers. Van andere zijde vermeldt men, dat een groot dagblad, in een bericht over een ongeval dat een chauffeur is overkomen die, overmand door den slaap, de beheersching van zijn stuur had verloren, dit deed in de volgende bewoordingen: ‘Plotseling overviel hem een hevige vermoeidheid en hij sukkelde in slaap’!

Kromschrijverij

- Ons lid, de Heer W.R. Menkman, geeft ons enkele staaltjes van wat hij noemt ‘kromschrijverij’, saamgelezen uit recente publicaties. Hij vermeldt: handgebreid, handgeweven, fijnwasscherij, natwasch, verschbakkerij, kleinmeubelen, olieverfgeschilderd, rauwkost.

Uit de gedrukte teksten van lezingen van het Indisch Genootschap in Den Haag: Volzon, handarbeid, voorkomens (van delfstoffen), invloedssfeeren welke elkander overlappen, de massa op

[p. 28]

zich, de techniek op zich, een weg uitstippelen, een overweging ontkrachten.

Uit een groot dagblad, welks redactie er naar streeft alle onnoodige germanismen uit hare kolommen te weren: De rest was eerstklassig (muziek-recensie), aangestelden (voor beambten), berichten doornemen, een zaak doorspreken, plaatselijke zaakvoerders (eener crisisorganisatie), ingevroren varkens, fijnkolen (steenkoolgruis) oliegestookte ketels (verslag proeftocht m.s. Jagersfontein).

En de Heer M. maakt de opmerking - die ook wij reeds vroeger hebben gemaakt (O.T. 1934, 4) - dat ons volk wel in beroering komt wanneer er sprake is van de spelling, maar dat het grootere belang, het behoud van de Nederlandsche taal, maar weinig verdedigers vindt!

Laten

- Eenige leden koesteren twijfel ten aanzien van de uitdrukkingen: zich iets laten smaken, een vertaling die zich laat lezen.

Tegen geen van deze beide uitdrukkingen maakt het Wdb. bezwaar. ‘Het geheim liet zich moeilijk bewaren’ (Bild.) ‘Schrijven laat zich niet alles’ (Bild.) ‘De zaak laat zich verklaren’ (Veegens). ‘Toch laten die schijnbaar zoo dorre verslagen zich beter lezen dan...’ (Quack, in Gids 1864, 4, 8.)

Uitgerekend

- ‘Dat het uitgerekend de communist De Visser moet zijn, die als eenig parlementslid den moed heeft vragen te stellen, teekent wel hoe het parlementarisme is afgezakt’. Er schijnt nog wel iets meer aan het ‘afzakken’ te zijn; het taalgevoel bij de redactie van het blad, waaraan wij dit ontleenen, bijvoorbeeld!

Verboden toegang

- Een lid maakt de opmerking dat de uitdrukking ‘verboden toegang’, die men veelal ziet, niet geheel juist is. Het zou z.i. beter zijn te spreken van ‘toegang verboden’.

Wanneer ons lid het woord ‘toegang’ hier verbaal ziet, is het stellig beter om te zeggen ‘toegang verboden’. Maar gedacht als ‘ingang’ of ‘doorgang’ (= deur, concreet) is er o.i. niets tegen om de uitdrukking te handhaven. Evenmin als er iets tegen is om te spreken van ‘verboden rijweg’.

‘Het is vrijwel algemeen bekend’ - schrijft ‘Muttersprache’ - ‘dat de uitdrukking “van de dooden niets dan goeds” berust op een foutieve vertaling van het Latijnsche “de mortuis nil nisi bene” (= goed, i.d.b.v. op waardige wijze).’ Is dit bij ons ook ‘vrijwel algemeen’ bekend?