De Nieuwe Taalgids. Jaargang 73

[p. 110]

Woordstructuur en accent: een antwoord aan Zonneveld⁺

G.E. Booij

In De Nieuwe Taalgids 72 (1979), 361-68 bespreekt W. Zonneveld mijn proefschrift Dutch Morphology (1977). Z. gaat in zijn recensie vooral in op hfdst. 2, de problematiek van de samenhang tussen het fonologisch gedrag en de grammaticale structuur van gelede woorden.

In zijn bespreking uit Z. een flink aantal bezwaren tegen de door mij in hfdst. 2 voorgestelde hypothesen over de interne grammaticale structuur van gelede woorden en de cyclische toepassing van accentregels. Hij vindt, dat de argumentatie niet deugt, en dat door het te grote aantal onnauwkeurigheden de argumenten niet geëvalueerd kunnen worden. Hoewel Z. een scherpzinnig fonoloog is, en een aantal terechte kritische opmerkingen maakt, meen ik toch dat hij geen recht doet aan de door mij voorgestelde hypothesen. De door hem naar voren gebrachte bezwaren - die ik hieronder trouwens grotendeels zal trachten te weerleggen - staan een evaluatie van beide hypothesen niet in de weg.

T.a.v. de grammaticale structuur van gelede woorden werden door mij de volgende hypothesen voorgesteld:

(I)	Gezien het syllabificatiepatroon van gelede woorden, en het al of niet optreden van schwa-deletie, moet worden aangenomen dat Nederlandse prefixen worden gevolgd door het woordgrenssymbool # en Nederlandse suffixen worden voorafgegaan door het woordgrenssymbool # of het morfeemgrenssymbool +.
(II)	Gegeven hypothese I, een Main Stress Rule gebaseerd op het accentpatroon van ongelede woorden, en een Compound Rule kunnen de accentpatronen van gelede woorden gedeeltelijk voorspeld worden.
(III)	Accentregels opereren cyclisch op domeinen gedefinieerd door syntactische haken die de morfologische afleidingsgeschiedenis van het desbetreffende gelede woord weerspiegelen.

Merk op, dat hypothese I logisch onafhankelijk is van hypothese II, d.w.z.: ook als men hypothese II verwerpt, dan is daarmee hypothese I nog niet verworpen. Verder is het zo, dat hypothese II de accentpatronen van gelede woorden slechts gedeeltelijk voorspelt, hetgeen blijkt uit het volgende:

-	sommige prefixen krijgen onderliggend [1 accent], andere niet (p. 102);
-	sommige woordvormingsregels worden geordend ná de accentregels (p. 152);
-	in de context van de Main Stress Rule wordt een aantal suffixen expliciet opgesomd (p. 84).

Laten we nu eens zien, welke bezwaren Z. aanvoert tegen hypothese (I). Ik stelde, dat er maar bij drie suffixen directe evidentie is voor een intern woordgrenssymbool, bij

+ Ik dank J. van Marle voor zijn commentaar op een eerdere versie.

[p. 111]

-achtig, -loos en -ling (p. 79), en verder dat er ook directe evidentie is voor een woordgrenssymbool bij prefixen(p. 97 ff.). Op prefixen gaat Z. niet in, maar gezien zijn tegenvoorstel t.a.v. -ling moeten we aannemen dat hij overal waar ik een # voorstel, een in de lexicale representatie aanwezig syllabegrenssymbool $ zou willen hebben, dus /halv$ling/, /rood$achtig/, /rib$looz/, /ver$as/ etc. Het is niet duidelijk welk voordeel Z's analyse biedt. Immers, normaliter worden syllabegrenzen voorspeld door regels (en die zouden voor de nadrukkelijke spreekstijl respectievelijk hal$vling, roo$dachtig, ri$bloos en ve$ras voorspellen. Maar nu moet opeens zo'n syllabegrens in de onderliggende vorm van een woord worden opgenomen, in plaats van te worden voorspeld door regels, theoretisch een ingrijpende stap. En ook Z.'s voorstel komt erop neer, dat het syllabificatiepatroon van een woord niet altijd helemaal kan worden bepaald op basis van de segmentele structuur. Dat in mijn analyse de syllabegrens indirect, via een regel tevoorschijn komt, is geen descriptieve complicatie, omdat de desbetreffende regel onafhankelijk is gemotiveerd.¹

Z.'s voorstel impliceert echter, zoals hij zelf ook opmerkt, nog een extra voorziening, een ad hoc-conventie die syllabificatie van een al gesyllabificeerde string verbiedt, teneinde te voorkomen dat in b.v. halfling ook nog eens een $ wordt ingevoegd na de eerste [1]. Z. definiëert de notie ‘gesyllabificeerde string’ niet nader, maar we zullen wel moeten aannemen, dat dit een string van de vorm C_o$C_oV is. Immers, de syllabificatieregels moeten alleen worden geblokkeerd op een specifiek punt. In b.v. roodachtig moet natuurlijk wel een syllabegrenssymbool worden ingevoegd tussen de [x] en de [t]. In mijn voorstel daarentegen is zo'n ad hoc-conventie niet nodig, omdat volgens een algemene, op onafhankelijke gronden gemotiveerde conventie van de standaardgeneratieve fonologie een woordgrenssymbool de toepassing van fonologische regels blokkeert. Daaruit volgt, dat hoewel beide voorstellen de feiten m.b.t. syllabificatie kunnen verantwoorden, het mijne toch de voorkeur verdient, omdat het theoretisch het minst ingrijpend, en descriptief het meest eenvoudig is.

Er is echter nog een verschilpunt. De aanname van twee typen grenssymbolen werd door mij onafhankelijk gemotiveerd door middel van een analyse van het verschijnsel van schwa-deletie, waarvoor ik de volgende regel formuleerde (p. 81):

(1)	ə → Ø / ----- + [+ syll]

Deze regel verantwoordt dat de interne schwa in b.v. rome + ein, ambassade + eur etc. altijd wegvalt, maar noch in prefixen gevolgd door een vocaal, noch voor het suffix -

1 Z. maakt op p. 363 ook een opmerking over de manier waarop de syllabegrenssymbolen bij # terecht komen. Hooper (1972) stelde de volgende regel voor:



en ik stelde een kleine modificatie voor, nl. reductie van ## tot #. Z. merkt op, dat tengevolge van deze regel er een sequentie $#$ ontstaat, waardoor # als syllabe zou worden gekarakteriseerd. Dit is echter geen noodzakelijke consequentie, omdat op een bepaald moment in de fonologische derivatie alle niet-fonologische informatie moet verdwijnen, dus ook # en +. Hoe dit precies moet worden verantwoord, staat echter los van hypothese (I) en staat daarom evaluatie van die hypothese niet in de weg.

[p. 112]

achtig verdwijnt, vanwege de aanwezigheid van een #: beaam, geacht, juteachtig, etc. Z.'s versie van de schwa-deletieregel is:

(2)	ə → Ø ----- [- segm] [- cons] (Zonneveld 1978: 60)

Deze regel impliceert echter ten onrechte schwa-deletie in woorden als beaam, geacht en juteachtig die door de aanwezigheid van een [- segm], $ voldoen aan de structurele beschrijving van de regel.²

Nu wijst Z. er in zijn recensie op, dat mijn regel van schwa-deletie niet alle gevallen verantwoordt, b.v. niet die in blijdschap, boodschap, weduwschap en vreedzaam. Merk overigens ook op, dat Z.'s hierboven gegeven regel dat evenmin doet. De paar door Z. gegeven ‘tegenvoorbeelden’ zijn echter geen gevallen van de regelmatige automatische schwa-deletie, waarvoor mijn regel is bedoeld. Normaal blijft immers in zodanige woorden de schwa staan. Vgl. b.v. bodeschap, dogeschap, tobbetje, bodetje etc. Kortom, alleen mijn analyse geeft een systematische verklaring van het al of niet optreden van automatische schwa-deletie in gelede woorden. Mijn conclusie is daarom dat hypothese (I) te prefereren is boven het door Z. voorgestelde alternatief.³

Z. verwijst verder ‘voor een uitgebreidere bespreking, en verwerping van B's hypothese over de + - en #-grenssymbolen naar Kooij (1977, 1979), Schultink (1977, 1978) en Van Marle (1979)’. Maar geen van de door hem genoemde artikelen bevat in feite zo'n verwerping. Kooij (1977) maakt - en terecht - bezwaar tegen een hypothese die in mijn proefschrift niet verdedigd wordt, nl. dat b.v. in liefelijk en begrafenis het stemloos worden van de slot-fricatief van het grondwoord verklaard zou moeten worden door #elijk respectievelijk #enis aan te nemen, een hypothese die juist in strijd is met hfdst. 2, omdat dan verkeerde syllabificatiepatronen voorspeld worden. Kooij (1979), althans de versie in GLOT 1(1978) stemt expliciet in zowel met mijn hypothese t.a.v. prefixen (cf. Kooij 1978: 46, fn. 6) als met de hypothese dat bepaalde suffixen een interne woordgrens hebben: ‘Therefore, I will assume instead that Dutch compounds as well as certain derivations of which the examples in (7) [met het suffix-achtig, G.E.B.] are representative, contain word-internal #-boundaries’ (Kooij 1978:41). Het enige

2 Merkwaardig genoeg wordt in Trommelen en Zonneveld (1979:68) de door mij voorgestelde hypothese t.a.v. het grenssymbool van b.v. -achtig expliciet beaamd, zij het met toevoeging van het woord waarschijnlijk: ‘Zulke ‘woord-achtige’ suffixen [als -achtig en -arm, G.E.B.] worden waarschijnlijk van stammen gescheiden door een #-grenssymbool dat we ook terugvinden tussen de verschillende onderdelen van samenstellingen als zak#doek etc. Zo'n intern #-symbool moet expliciet in een structurele beschrijving genoemd zijn wil de regel op de desbetreffende vorm kunnen worden toegepast. Omdat de schwa-deletieregel dit symbool niet noemt, zal de schwa van jute-achtig etc., gehandhaafd blijven.’ T.a.v. prefixen doen ze daarentegen geen enkele uitspraak, of poging tot verklaring: ‘Omdat in deze woorden de schwa, net als in jute-achtig, niet verdwijnt voor de volgende vocaal, nemen we aan dat de regel die schwa deleert voor vocalen niet van toepassing is op prefixen.’ (Trommelen en Zonneveld 1979:69/70).

3 Z. spreekt in dit verband op p. 366 ook over het suffix -s, dat ik in mijn proefschrift ten onrechte niet bespreek. Dit suffix is, gegeven het syllabificatie-criterium, een + -suffix, en niet, zoals Z. zegt, een #-suffix. Overigens is de schwa-deletie in de door Z. genoemde woorden aards, anderzijds, Drents, Rooms etc. van principiëel andere aard dan de door mij behandelde automatische schwa-deletie, en vergelijkbaar met de schwa-deletie in blijdschap, boodschap etc. Vergelijk b.v. de volgende woorden waar schwa-deletie niet optreedt: Suriname's, Zwolle's, Drente's, bodes, modes etc. Al die uitzonderlijke gevallen zijn helemaal niet relevant.

[p. 113]

verschil tussen Kooij en mij zou kunnen bestaan in het antwoord op de vraag welke suffixen nu precies een interne woordgrens bij zich hebben. Hij geeft als criteria: (i) het gelede woord met een #-suffix heeft hetzelfde accentpatroon als een compositum; (ii) het suffix is ‘woordachtig’, hetgeen blijkt uit conjunctiereductie-mogelijkheden als in goud- of zilverachtig, deur- en raamloos; (iii) de syllabegrens moet samenvallen met de morfeemgrens. Op grond van Kooijs criteria zijn dus in ieder geval -achtig, -loos en -baar (voor zover niet gebruikt in samenstellende afleidingen) #-suffixen. Maar het is niet duidelijk, of deze criteria noodzakelijke of voldoende voorwaarden zijn.

Schultink (1977) geeft alleen tegenvoorbeelden tegen de hypothese, dat #-suffixen niet gevolgd kunnen worden door + -suffixen, een hypothese die logisch onafhankelijk is van hypothese (I). Bovendien hanteert hij als criterium voor grenssymbooltoekenning niet de invloed van een affix op het syllabificatiepatroon, maar of het al of niet het accent verschuift. Daardoor vallen er so-wie-so heel wat tegenvoorbeelden tegen de volgordehypothese weg (cf. Booij 1977, hfdst. 3). Schultinks conclusie dat zijn voorbeelden te beschouwen zijn ‘als tegenvoorbeelden tegen hypotheses het Nederlands betreffende die een onderscheid maken tussen suffixen voorafgegaan door een + -boundary en suffixen voorafgegaan door een #-boundary.’ (Schultink 1977: 474) heeft dan ook betrekking op een heel andere boundary-hypothese. Schultink (1978) gaat niet over hypothese (I), maar over (II). Van Marle (1979) tenslotte bevat alleen hypotheses over de accentregels voor ongelede woorden en zegt derhalve niets over de grenssymbool-hypothese. Kortom, de lezer wordt door Z. onjuist verwezen.

T.a.v. een gedeelte van hypothese (II), nl. de opvatting dat de Main Stress Rule van het Nederlands in principe het accent legt op de laatste syllabe van een woord is door Van Marle (1979) bezwaar gemaakt. Hij betoogt op overtuigende wijze, dat er voor het Nederlands twee typen accentpatronen voor ongelede woorden onderscheiden moeten worden, initiëel accent en finaal accent. Bij initiëel accent valt de klemtoon op de eerste beklemtoonbare syllabe (b.v. kóning, geléi), bij finaal accent op de laatste (buréau), de op-een-na-laatste (opínie) of de op-twee-na-laatste beklemtoonbare syllabe (drosóphila. Er zijn dan verder bepaalde regelmatigheden of tendenties te ontdekken t.a.v. de vraag, onder welk van de patronen een woord valt.

Van Marles accent-analyse impliceert een verwerping van hypothese (II). Immers het accentverschuivend karakter van de meeste + -suffixen is niet langer een automatische consequentie van het ‘stress-final’ karakter van de MSR plus de conventie dat fonologische regels over een + -grens heen mogen werken, en daarmee wordt de voorspellende waarde van het +/#-onderscheid t.a.v. accentpatronen - dat al gedeeltelijk was ondergraven in Booij (1977) - voor een groot deel te niet gedaan. Toch behoudt dit onderscheid enig belang i.v.m. accent, zoals ik hieronder zal aantonen.

Hoe zou nu, gegeven Van Marles stelling, dat er ook een initiëel accentpatroon is, het ‘plaatje’ van de Nederlandse accentregels voor gelede en ongelede woorden er globaal uit kunnen zien? Vooraf moet ik nadrukkelijk stellen, dat Van Marle zelf geen uitspraken doet over het verband tussen de accentpatronen van gelede en ongelede woorden. Wat hieronder volgt, is dus een analyse van de rol die het grenssymboolonderscheid - dat ik postuleer op grond van syllabificatie en schwa-deletie - kan spelen in een zo generaliserend mogelijke beschrijving van accent, gegeven dat er twee patronen zijn, initiëel en finaal accent. We nemen eerst aan, dat in principe alle vocalen, behalve

[p. 114]

de schwa en de tweede helft van diftongen, het kenmerk [+ beklemtoonbaar] hebben, tenzij anders aangegeven. Ook dienen de vocalen van de prefixen er-, ont- en ver- als [-beklemtoonbaar] te worden gemarkeerd. We kunnen dan de volgende regels aannemen:

(i) Regel voor initieel accent

V → [1 accent] / [X ----- Y]_N,A,V

[+ bekl]

Conditie: X ≠ V

[+ bekl]

X en Y mogen # bevatten

Deze regel voorspelt b.v. het primair accent van be¹aam [be#aam]_V, me¹tataal [meta#[taal]_N]_N, f¹ietsen [[fiets]_V + en]_V, k¹oning en gel¹ei.⁴

(h) Regel voor accent op de laatste beklemtoonbare syllabe

V → [1 accent] / [X[----- + A]Y]_N,A,V

[+ bekl]

Conditie: Y ≠ V

[+ bekl]

De aanwezigheid van het alfabetisch kenmerk [+ A] in de context duidt er op, dat woorden die deze regel ondergaan, ervoor gemarkeerd moeten worden d.m.v. het alfabetkenmerk [+ A]. De suffixen die in gelede woorden het hoofdaccent dragen, krijgen eveneens het kenmerk [+ A]. Bij de [- native] suffixen kan dit worden voorspeld door een redundantieregel, die het kenmerk [+ A] voorspelt op basis van het kenmerk [- native]⁵; bij suffixen als -in, -ij en -es, die [+ native] zijn, is dat niet mogelijk. Ook bij ongelede woorden zijn er ongetwijfeld allerlei regelmatigheden t.a.v. het kenmerk [+ A]. Regel (ii) voorspelt de positie van het hoofdaccent in b.v. cad¹eau, astr¹ant, held¹in en Rom¹ein.

(iii) Regel voor samenstellingsaccent

V → [1 accent] / [X ----- Y # Z]_N,A,V

[1 accent]

Condities: X ≠ V

[1 accent]

Z ≠ Ø

X en Z mogen # bevatten

4 Om voor de lezer het volgen van de argumentatie te vergemakkelijken, neem ik hier aan, dat gelede woorden interne haken bevatten. Verderop in mijn artikel zal echter duidelijk worden, dat dit niet noodzakelijk zo is, althans niet op grond van accentuatieverschijnselen.

5 Het suffix -isch moet dan als uitzondering op deze redundantieregel gemarkeerd worden.

[p. 115]

Deze regel specificeert onder meer het accentpatroon van samenstellingen als l¹andb²ouw en l¹andb³ouwsch²uur.⁶

De drie genoemde regels moeten disjunctief t.o.v. elkaar worden geordend in de volgorde (iii), (ii), (i). Enkele voorbeeld-derivaties:

Naast de hier besproken regels zijn nog verschillende andere regels nodig, b.v.

(iv) regels voor woorden die primair accent dragen op de op-een-na-laatste of op de optwee-na-laatste beklemtoonbare vocaal. Ik laat de vraag hier open, of deze samengeklapt kunnen worden met regel (ii).

(v) een regel voor gelede woorden met één van de suffixen -ig, -isch, -lijk, -eloos en -zaam en de meeste typen samenstellende afleidingen die het hoofdaccent dragen op de laatste beklemtoonbare vocaal voor het suffix. Deze regel is dus voornamelijk morfologisch geconditioneerd.

De hier gegeven schets is echter m.i. voldoende om hypothese (II) te evalueren. En de conclusie is dan, dat, gegeven bovenstaand kader, het + /# -onderscheid niet in staat is het effect van een suffix op het accentpatroon van gelede woorden te voorspellen. Toch wordt er wel een bepaalde generalisatie uitgedrukt dank zij dit onderscheid, nl.

6 Er zijn ook composita met een uitzonderlijk accentpatroon, zoals b²oerenz³oon en st²adh¹uis waarvoor ik een mineurregel voorstelde. Z.'s commentaar is hier, afgezien van de juiste opmerking, dat de conditie Z # Ø weggelaten moet worden, niet adequaat. Hij beweert dat ‘de uitzonderingsspecificatie [+ Minor CR] ten onrechte aan het tweede lid gegeven [is] terwijl, zoals B. zelf erkent, het eerste lid uitzonderlijk is.’ (p. 365). Dit is een onjuiste voorstelling van zaken. De door mij gegeven formulering van de regel impliceert helemaal niet, dat het uitzonderingskenmerk aan het tweede lid is gegeven. Dergelijke kenmerken behoren bij het hele woord, en per conventie worden ze over de segmenten van een woord verspreid. Het is dan verder voldoende het kenmerk te noemen bij de vocaal die [1 stress] ontvangt.
Een ander punt, dat Z.i.v.m. uitzonderingen aansnijdt is de kwestie of worden uitzonderingen op ‘subcases’ van een regel kunnen zijn. Ik ging uit van de ‘hypothese’ dat dit niet kan. Nu heb ik op p. 62 wellicht het woord ‘hypothese’ verwarrend gebruikt, want ik bedoelde ‘premisse’ of ‘axioma’, zoals moge blijken uit mijn aanhaling van Vago (1976) op p. 63, waarin de woorden assumption en premise voorkomen. Het ging me er dus helemaal niet om een bepaalde hypothese over uitzonderingen te verdedigen, maar om een bepaalde verantwoording van de feiten te motiveren. Voor mij is het principe dat woorden geen uitzondering kunnen zijn op slechts een ‘subcase’ van een regel een substantiële beperking op fonologische theorieën, en niet een hypothese die weerlegd kan worden.

[p. 116]

dat alleen suffixen die invloed hebben op het syllabificatiepatroon van woorden (de + -suffixen), zelf het hoofdaccent van een woord kunnen dragen. Bovendien dragen woorden die intern een # bevatten, nooit het accent op de laatste beklemtoonbare syllabe. Deze generalisaties worden formeel uitgedrukt door de afwezigheid van de conditie ‘X en Y mogen # bevatten’, die wel aan regel (i) moet worden toegevoegd.

De derde hypothese die ik in hfdst. 2 verdedigde was, dat accentregels cyclisch behoren te werken, en dat daarom interne syntactische haken nodig zijn in gelede woorden, die de morfologische afleidingsgeschiedenis van het gelede woord weerspiegelen Z. is echter niet overtuigd door de argumenten voor cycliciteit, omdat volgens hem soms onjuiste accentpatronen worden voorspeld, en dientengevolge ook verkeerde klinkerreductiemogelijkheden.⁷ Het probleem is gedeeltelijk hierin gelegen, dat blijkbaar onze intuïties t.a.v. klinkerreductie soms verschillen (B: grəmatəkaal/Z: grammətikaal; B: rəservist/Z: resərvist; B: kənaləseer/Z: kanəliseer).⁸ Z. stelt ook niet, dat de door mij gegeven reductiemogelijkheden onmogelijk zijn, maar dat de zijne veel waarschijnlijker zijn. Verder noemt Z. woorden als j²uwel¹ier en pr²ofet¹es, die volgens hem tegen de cycle in gaan. Deze observaties, en de variatie daarin, vormen nu echter niet direct een weerlegging van de hypothese van cycliciteit bij accentregels. Zo zouden de accentpatronen van juwelier en profetes geanalyseerd kunnen worden als reacties op ‘stress clash’, zoals Z. zelf suggereert blijkens voetnoot 7 van Schultink (1979). Immers, ‘stress clash’ veronderstelt hier onderliggende patronen juw²el¹ier en prof²et¹es en die worden voorspeld door cyclische toepassing van de accentregels. De andere gevallen die hierboven genoemd worden, kunnen dan gezien worden als optionele reacties op ‘stress clash’.

Nu zou men zich kunnen afvragen, waarom ik hier de theorie van de cycliciteit van accentregels zo schijnbaar hardnekkig verdedig. Zijn er geen andere, simpeler analyses denkbaar, b.v. een accenttoekenning die zich niets aantrekt van de morfologische afleidingsgeschiedenis van gelede woorden?

In de eerste plaats zou ik erop willen wijzen, dat voor cyclische regeltoepassing de syntactische haken niet strikt noodzakelijk zijn, zoals ik al betoog in Booij (1979). Op dat punt is er verschil met Booij (1977). Het ligt namelijk voor de hand, accentregels te beschouwen als redundantieregels in het lexicon (Van Marle 1978), d.w.z.: van elk woord in het lexicon is het accent gespecificeerd, en de accentregels specificeren, welke informatie over het accentpatroon van een woord niets kost. Daarnaast voorspellen ze ook het accentpatroon van nieuw gevormde woorden. Gegeven verder de opvatting, dat woordvormingsregels op basis van woorden in het lexicon nieuwe woorden maken,

7 Z. merk terecht op, dat de reductieregel een correctie behoeft. Reductie van de eerste vocaal van flambouw zou b.v. kunnen worden voorkomen door een conditie ‘X # C₁’, d.w.z. X mag niet bestaan uit uitsluitend een reeks van één of meer consonanten.

8 Een complicatie in dit verband is, dat de hoge vocalen [i] en [y] wel kunnen reduceren (dit in tegenstelling tot wat Trommelen en Zonneveld 1979: 62 stellen), maar minder gemakkelijk dan de niet-hoge. Zo zijn məziek en rəvier heel goed mogelijk, maar wel sterk informeel. Daar komt nog bij dat stilistisch bepaalde regels zoals klinker-reductie allerlei beperkingen kunnen hebben. Reductie- en deletieprocessen worden b.v. ook vaak gehinderd als het desbetreffende segment bij een morfologische grens staat, zoals het geval is met de [i] van -iseer en -iteit. Voorbeelden hiervan uit andere talen worden gegeven in Zwicky (1972) en Dressler (1974).

[p. 117]

dan is het de meest simpele en restrictieve hypothese, dat de accentpatronen van de basiswoorden niet eerst worden uitgewist, zodra ze gaan functioneren als basis voor de vorming van nieuwe woorden. Cycliciteit is dan een direct gevolg van de organisatie van het lexicon en de woordvormingscomponent van de grammatica. Juist een theorie die bij de toepassing van accentregels geen rekening houdt met de morfologische afleidingsgeschiedenis is dan de meer ingewikkelde.

Dit soort cycliciteit is dus formeel anders dan die van Chomsky en Halle (1968), waar de accentregels cyclisch worden toegepast in de fonologische component, eerst op het kleinste domein, begrensd door syntactische haken, vervolgens op het kleinste domein dat dit eerste domein omvat etc., totdat de regels ook op het grootste domein zijn toegepast. Maar de voorspellingen t.a.v. accentpatronen blijven hetzelfde.

In de tweede plaats drukt de hypothese van cycliciteit een belangrijke empirische claim uit, nl. dat de prominentieverhoudingen tussen de syllaben van een woord in principe bewaard blijven, als dat woord deel gaat uitmaken van een ander woord. Dat klopt in ieder geval voor woorden die onderdeel worden van een compositum, woorden waaraan een prefix wordt toegevoegd en woorden waaraan een van de accentneutrale suffixen (zoals -achtig) wordt toegevoegd. Deze fundamentele generalisatie wordt gemist, als we de hypothese van cycliciteit opgeven. De enige moeilijke categorie i.v.m. cycliciteit vormen woorden met suffixen die niet accent-neutraal zijn. En zelfs hier worden in veel gevallen de prominentieverhoudingen bewaard, zoals blijkt uit het feit dat de klinkerreductiemogelijkheden dezelfde zijn in woordparen als

(4)	katholiek - katholicisme
	propaganda - propagandist
	alcohol - alcoholisme

Gezien deze argumenten ligt het voor de hand een ‘beschermende band’ om de hypothese van cycliciteit te leggen in de vorm van de hypothese van ‘stress clash’. Uit Z.'s observaties volgt dus in het geheel niet, dat de hypothese van cycliciteit ‘schipbreuk lijdt’. Bovendien heeft de hypothese niets te maken met het al of niet bestaan van een regel van beginklemtoon voor het Nederlands, zoals Z. suggereert op p. 364.⁹

9 Liberman en Prince (1977:251) stellen, dat de relatieve prominentieverhoudingen bewaard blijven op het niveau van ‘phrasal stress’, d.wz. bij woordgroepen en composita, maar niet binnen door affigering gevormde woorden (p. 298). Dit wordt in ieder geval weersproken door Nederlandse woorden gevormd door prefigering en accent-neutrale suffixen.
Voorts maken ze onderscheid tussen twee aspecten van het accentpatroon van een woord: (i) de informatie m.b.t. welke syllaben überhaupt enigerlei accent dragen, en (ii) de relatieve prominentie van de verschillende beklemtoonde syllaben. Zij stellen voor t.a.v. (i) cycliciteit aan te nemen, d.w.z. als een syllabe van een woord eenmaal het kenmerk [+ accent] heeft, houdt deze dat kenmerk ook in een geleed woord, waarvan het deel uitmaakt. T.a.v. (ii) hebben Liberman en Prince een nieuwe theorie ontwikkeld. Ze bepalen de graden van accent op basis van metrische bomen. Aan deze theorie zitten echter heel wat haken en ogen vast, o.a. omdat hun regels voor het creëren van metrische bomen alleen van rechts naar links werken, en dus niet neutraal zijn t.o.v. initiëel versus finaal accent. Aangezien echter de door mij geformuleerde regel van klinkerreductie niet is geformuleerd in termen van graden van accent, maar van [+ stress] en [-stress] is het al-of-niet juist zijn van hun theorie t.a.v. relatieve prominentie niet van belang i.v.m. het hier bediscussiëerde probleem.

[p. 118]

Z.'s neiging om bepaalde data te gemakkelijk als tegenvoorbeelden te beschouwen, vinden we ook i.v.m. de samenhang tussen klinker-reductie en [r]-deletie, die beiden optreden in een derivatie als karton<katon<kəton. Z. stelt, dat de bewering dat klinker-reductie optioneel is, niet klopt, omdat dan ook de tussenvorm katon als welgevormd zou worden gekarakteriseerd. Z.'s opmerking weerlegt echter niet de optionaliteit van linkerreductie, maar heeft betrekking op het volgende algemene verschijnsel:

‘Furthermore, some of the variable rules appear to be interdependent as Kucera (1973) has observed. That is, the application of one rule to a form necessitates the application of other rules in order to arrive at an acceptable output.’ (Hooper 1976:112)

Ook Z.'s commentaar op bepaalde details is niet adequaat. Zo stelt hij, dat ik beweerd zou hebben, dat de schwa in tonnetje en rammetje optioneel is. Wie blz. 86 opslaat, leest echter: ‘schwa-insertion obligatory in the context (cf. Cohen 1958), and optional in a few other words: tonnetje, rammetje, bruggetje.’ Iedere welwillende lezer zal begrijpen, dat de eerste twee voorbeelden betrekking hebben op het eerste geval, het laatste voorbeeld op het tweede.

Z. stelt ook, dat ik Kiparsky (1973) verkeerd citeer. Wie de door mij opgegeven pagina opslaat, zal echter zien, dat het citaat - afgezien van de woordvolgorde - correct is. Het punt is, dat Kiparsky twee bladzijden verder een zwakkere versie van zijn alternantie-conditie voorstelt, die bepaalde vormen van absolute neutralisatie toch nog toestaat. En omdat ik een voorstander ben van een absoluut verbod op absolute neutralisatie, was het de eerste versie die ik instemmend aanhaalde.

Met dit commentaar op Z.'s recensie hoop ik te hebben aangetoond, dat, hoewel Z. terechte kritische opmerkingen maakt, hij toch geen adequate en billijke evaluatie geeft van de door mij in hfdst. 2 verdedigde hypothesen, en de ingewikkelde kwestie van de samenhang tussen woordstructuur en accent wat te hebben verhelderd.

Bibliografie

Booij, G.E. (1977), Dutch Morphology. A Study of Word Formation in Generative Grammar. Dordrecht: Foris Publications.

Booij, G.E. (1979), ‘Formele eigenschappen van woordvormingsregels’, in: Booij (red., 1979), 171-81.

Booij, G.E. (red.) (1979), Morfologie van het Nederlands. Amsterdam: Huis aan de Drie Grachten.

Cohen, A. (1958), ‘Het Nederlands diminutiefsuffix; een morfonologische proeve’, De Nieuwe Taalgids 51, 40-45. Ook in: Booij (red. 1979), 39-46.

Dressler, W. (1974), ‘Methodisches zu Allegro-regeln’, in: W. Dressler & F. Mareš (eds.), Phonologica 1972, München: Fink Verlag, 219-34.

Hooper, J.B. (1972), ‘The syllable in phonological theory’, Language 48, 525-40.

Hooper, J.B. (1976), An Introduction to Natural Generative Phonology, New York etc.: Academic Press.

Kiparsky, P. (1973), ‘Phonological representations’, in O. Fujimura (ed.), Three Dimensions of Linguistic Theory, Tokyo: TEC Cy, 1-136.

[p. 119]

Kooij, J.G. (1977), ‘Schwa-insertion in Dutch: phonology or morphology?’, in: W.U. Dressler & O.E. Pfeiffer (eds.), Phonologica 1976, Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft, 65-70.

Kooij, J.G. (1978), ‘Morpheme boundaries and syllable boundaries: a case for natural phonology’, Glot 1, 27-50. Ook in Zonneveld e.a. (red., 1979).

Kučera, H. (1973), ‘Language variability, rule interdependency, and the grammar of Czech’, Linguistic Inquiry 4, 499-521.

Liberman, M. en A. Prince (1977), ‘On stress and linguistic rhythm’, Linguistic Inquiry 8, 249-336.

Marle, J. van (1978), ‘De taken van het lexicon’, Forum der Letteren 19 (1978), 7-19.

Marle, J. van (1979), ‘The stress patterns of Dutch simplex words: a first approximation’, in: Zonneveld e.a. (red., 1979).

Schultink, H. (1977), ‘Nederlandse affixen en hun boundaries’, Spektator 6, 472-76. Ook in Booij (red., 1979), 149-54.

Schultink, H. (1978), ‘Boundaries, word classes and the accentuation of derived words in Dutch’, Utrecht Working Papers in Linguistics no. 6, 59-80. Ook in: Zonneveld e.a. (red., 1979).

Schultink, H. (1979), ‘Reacties op ‘stress clash’’, Spektator 8, 195-208.

Trommelen, M. en W. Zonneveld (1979), Inleiding in de generatieve fonologie, Muiderberg: Coutinho.

Vago, R. (1976), ‘Theoretical implications of Hungarian vowel harmony’, Linguistic Inquiry 7, 243-63.

Zonneveld, W. (1978), A Formal Theory of Exceptions in Generative Phonology. Dordrecht: Foris Publications.

Zonneveld, W.e.a. (eds.) (1979), Studies in Dutch Phonology. Den Haag: Nijhoff.

Zwicky, A.M. (1972), ‘On casual speech’, Papers from the 8th Regional Meeting of the Chicago Linguistic Society, 607-15.

Amsterdam, Instituut voor Neerlandistiek

Herengracht 330-36