Taal en Tongval. Jaargang 25

[p. 180]

Kroniek

Gent.

Sedert 1 juni 1972 wordt in het Seminarie voor Nederlandse Taalkunde en Vlaamse Dialektologie van de Rijksuniversiteit te Gent gewerkt aan de samenstelling van een modern Vlaams Idiotikon of Woordenboek van de Vlaamse Dialekten.

Daarmee is een aanvang gemaakt met de verwezenlijking van een plan dat Prof. W. Pée reeds lang koesterde en waarvoor hij van het Fonds voor Kollektief Fundamenteel Onderzoek een eerste krediet bekwam voor een periode van vier jaar. Aan het projekt zijn twee wetenschappelijke medewerkers en een administratieve kracht verbonden.

Een goed dialektwoordenboek is een onmisbare bron voor de taalkunde en verschaft uiterst nuttige informatie voor andere humane wetenschappen. Er bestaan weliswaar voor het gebied van het oude graafschap Vlaanderen al een aantal belangrijke dialektwoordenboeken. Ze zijn echter grotendeels het produkt van 19de-eeuws romantisme of partikularisme of gewoon van verdienstelijk amateurisme. Het Westvlaamsch Idioticon van De Bo bijv. is een monument, toch vertoont het belangrijke lacunes. Zo is het bijv. niet even representatief voor alle onderdialekten van het Westvlaams, wat dan weer verdoezeld wordt door het feit dat men niet kan achterhalen in welke plaats(en) De Bo een woord optekende.

Dat het ook anders kon bewees het Woordenboek der Zeeuwse Dialekten, gepubliceerd van 1959 tot 1964 en waarvoor het materiaal was verzameld vanaf 1929. Hier zijn bij elk woord de plaatsen genoemd waarvoor het is opgegeven, zodat het materiaal direkt voor taalgeografisch onderzoek bruikbaar is. Omdat het als een alfabetisch woordenboek is uitgegeven kon het pas worden gedrukt als de materiaalverzameling na ongeveer 30 jaar nagenoeg volledig was. Op die manier wordt het geduld van geldschieters, onderzoekers en plaatselijke medewerkers wel sterk op de proef gesteld. Wil men niet zolang wachten met de publikatie dan dringt zich een andere ordening dan de alfabetische op.

Om die reden ook heeft Prof. A. Weijnen, direkteur van de Nijmeegse dialektcentrale, voor het Woordenboek van de Brabantse Dialekten en het Woordenboek van de Limburgse Dialekten gekozen voor een ordening naar gebruiksferen en -mogelijkheden. Eerst wordt de woordenschat eigen aan beroepen en andere specialistische maatschappelijke bedrijvigheid aangepakt en daarna de algemene woordenschat. Het woordmateriaal wordt systematisch geordend volgens een duidelijke paragrafering en bij ieder woord worden de plaatsen aangeduid waarvoor het is opgegeven. De afleveringen zijn voorzien van een telkens bijgewerkte alfabetische woordenlijst. Het zo gepresenteerde materiaal vormt geen klassiek betekeningswoordenboek, maar wel een zeer rendabele mijn van lexikografisch en taalgeografisch materiaal.

Toen we in Gent een aanvang maakten hebben we ons duidelijk laten inspireren door de opvatting en metode van Prof. Weijnen. Bij een bezoek aan de Nijmeegse Dialektcentrale op 8 juni 1972 worden er de teoretische en praktische kant van de materiaalverzameling, systematische ordening en redaktie besproken en bestudeerd.

[p. 181]

Om de direkte bruikbaarheid van het Woordenboek van de Vlaamse Dialekten van algemeen Nederlands standpunt uit te vergroten, hebben we niet alleen gekozen voor een parallelle wijze van bewerking van het zuidwestelijke naast het zuidoostelijke gebied, er is ook besloten om zoals in Nijmegen eerst de landbouwwoordenschat te verzamelen. Niet alleen kunnen we daarbij nut trekken uit de Nijmeegse ervaring, er is op dat terrein ook het meest voorstudie voorhanden in de vorm van licentieverhandelingen van Gent en Leuven die de dialektische landbouwwoordenschat van kleinere gebieden (10 à 20 gemeenten) beschrijven.

Vooraleer met de materiaalverzameling aan te vangen, werd het te bewerken gebied in tijd en ruimte afgebakend: bronnen vanaf 1880 worden bewerkt voor de gemeenten in Frans-Vlaanderen waar nog Nederlands dialekt wordt gesproken, en de gemeenten en dorpen van West- en Oost-Vlaanderen met toevoeging van Burcht en Zwijndrecht uit de provincie Antwerpen omdat er een Oostvlaams dialekt wordt gesproken.

Uit de bestaande bronnen: idiotika, woordverzamelingen in handschrift, dialektvragenlijsten van diverse dialektologische instituten, tijdschriften en dialektliteratuur, licentieverhandelingen en gedrukte studies en ook bandopnamen van konversaties in het dialekt wordt vooreerst de woordenschat in verband met landen tuinbouw, veeteelt, bosbouw en aanverwanten geëxcerpeerd en geficheerd. Van de idiotika zijn zodanig bewerkt: L. De Bo, Westvlaamsch Idiotikon, A. Joos, Waasch Idiotikon, Loquela (Taalkundig maandblad van G. Gezelle tot woordenboek omgewerkt door J. Craeynest), Is. Teirlinck, Zuid-Oostvlaandersch Idioticon, L. Lievevrouw-Coopman, Gents Woordenboek, R. Desnerck, Oostends Woordenboek en J. en P. Lindemans en A. De Jaegher, Vakwoordenlijst der Hopteelt. Van de idiotika van Joos en Craeynest is dat materiaal reeds volledig, van die van De Bo en Teirlinck gedeeltelijk volgens de systematische paragrafering geordend. Van 12 Gentse en 6 Leuvense verhandelingen plus de studie van L. Dendooven over De Nieuw-Hazegras Polder (Knokke) zijn de woordenschat en realia eveneens geficheerd.

Voor het te onderzoeken gebied werd de landbouwwoordenschat geëxcerpeerd uit de dialektvragenlijsten die zich in het Seminarie voor Nederlandse Taalkunde en Vlaamse Dialektologie van de R.U.G. bevinden: Université de Liège - Séminaire de Philologie Néerlandaise et de Dialectologie Flamande, de vragenlijsten 1, 2, 3, 4, 5 + bijlage en 6; Rijksuniversiteit te Gent - Seminarie voor Vlaamse Dialektologie, vragenlijst 1. Met het ficheren van de antwoorden op de vragenlijsten van de Zuidnederlandse Dialectcentrale (materiaal dat te Leuven door wijlen Prof. L. Grootaers werd ingezameld met het oog op het schrijven van een algemeen Zuidnederlands Idiotikon, later Limburgs Idiotikon, projekten die hij niet heeft kunnen uitvoeren) is dank zij de welwillende medewerking van Prof. J. Goossens een aanvang gemaakt. De Frans-, West- en Oostvlaamse antwoorden op de vragenlijsten A1, A2, B1, B2, 1, 1 vervolg, 3, 5, 6, en 14 zijn geficheerd. Ook uit de RND zijn een aantal begrippen en woorden op fiche gebracht. Van de bandopnamen in Frans-Vlaanderen, Oost- en West-Vlaanderen werden 54 banden getranskribeerd. Het betreft konversaties opgenomen bij landbouwers of landarbeiders die heel wat landbouwwoordenschat bevatten. Van 24 daarvan is die landbouwterminologie geficheerd.

Verder werden in de Frans-Vlaamse plaatsen Bollezele, Wulverdinge, Worm-

[p. 182]

hout, Bissezele, Mrobeke, en Strazele aanvullende gesprekken over landbouw gevoerd met het oog op het samenstellen van eigen vragenlijsten.

Al met al beschikken we nu over een voorraad van ± 300.000 fiches die op klassering in de systematische ordening wachten.

Drie vragenlijsten werden ondertussen door het Woordenboek van de Vlaamse Dialekten verspreid, respektievelijk over Velden en Akkers, Reliëf, Bodem en Bodemsoorten. De definitieve tekst van die vragenlijsten werd opgesteld door een redaktieraad onder het voorzitterschap van Prof. Pée, nadat een voorlopige tekst door de medewerkers en oud-studenten van de R.U.G. in verschillende gemeenten van het gebied was uitgetest.

Een uitgebreide werfaktie via kulturele verenigingen, heemkundige kringen, landbouwverenigingen en vakbladen, de gewestelijke omroepen van West- en Oost-Vlaanderen van BRT 2 en de vaste medewerkers van het Instituut voor Dialektkunde te Amsterdam bracht ons 217 vaste medewerkers aan. Dr. F. Debrabandere was zo vriendelijk onze lijsten ook te laten invullen door zijn studenten van de Rijksnormaalschool van Brugge, waarvoor onze oprechte dank. Van vragenlijst 1 kwamen 246 antwoorden binnen, van de tweede 115 en van de derde totnogtoe 93.

Het materiaal van de eerste vragenlijst is nagenoeg volledig geficheerd en wordt eerlang bewerkt.

Ook belangrijke handschriftelijke woordverzamelingen werden ons ter beschikking gesteld. Zo zal het fichemateriaal voor het samenstellen van een Oostends Woordenboek van de hand van wijlen Karel Seys (Ary Sleeks), dat door diens neef aan Prof. Pée werd afgestaan, een welkome aanvulling bieden van R. Desnercks Oostends Woordenboek.

Bijzondere dank verdienen E.P. Jos. De Baets en de heer Karel Pynckels van Eeklo die ons hun Eeklose woordverzameling van ± 3000 fiches lieten overnemen.

Het is te hopen dat het resultaat van zoveel mollewerk en onbaatzuchtige inspanning van de honderden korrespondenten niet wegens geldgebrek voor eeuwig naar de kaartenbakken van het Seminarie van Vlaamse Dialektologie moet worden verwezen. Wie echter enigszins vertrouwd is met het kredietbeleid op dit ogenblik, zal inzien dat de toekomst van een niet onmiddellijk ‘renderend’ projekt als het Woordenboek van de Vlaamse Dialekten op zijn minst onzeker kan genoemd worden. Nochtans, als men bedenkt dat een groot aantal dialektwoorden en uitdrukkingen zelfs al over een tiental jaar niet meer zullen te achterhalen zijn, dan blijkt waarom een initiatief als dit in het belang van de taalkunde met alle mogelijke (financiële) middelen moet gesteund worden.

Magda Devos en Hugo Ryckeboer.