Taal en Tongval. Jaargang 16

[p. 112]

Middelnederlandse en Oudfriese muntnamen op slachte

Dit opstel sluit aan bij de bespreking van het woord Lucerlaght in de oudste Limburgse oorkonde in de volkstaal (a^o 1277 Guigoven), door A. Van Loey, op p. 353 van zijn Middelnederlands Leerboek, Antwerpen, 1947. Hij geeft aldaar nog enkele voorbeelden op van Lutslachte, Lucslacht, enz. in Limburgse oorkonden, 1294-, en van Brueslachte, enz., in Brabantse oorkonden, 1295-. Hij toont aan dat het eerste lid Luik resp. Brussel is, en aarzelt voor het tweede tussen -acht en slacht ‘soort’.

Het is hier niet de bedoeling, uit jongere Limburgse en Brabantse teksten nieuwe vermeldingen op te diepen¹, doch wel te wijzen op andere bewijsplaatsen en gelijkaardige composita in enkele van de oudste Nederlandse en Friese teksten.

Lutslagt komt herhaaldelijk voor in het oudste goederenregister van Oudenbiezen (Limburg), dat in 1280 aangevangen en door diverse handen tot ± 1325 voortgezet werd². De voluit geschreven vermeldingen zijn:

a^o 1280, f^o 7 v^o: 5 o. Lutslagt ende 2 d. Louincsh. - a^o 1280, 151 v^o: 5 o. Lutslagt ende 2 d. Louinsch. - a^o 1283, 84 v^o: ombe 25 s. Lutslagt. - ± 1286, 89 r^o: 3 marc Lutslagt. - a^o 1302, 65 r^o: item 10 s. Lutslacht.

Een Latijnse vertaling treft men aan op 37 r^o, a^o 1325: 3 d. Leodiensium.

Lutslagt komt alleen als muntsoort voor. Voor ‘Luikse maat’ zegt men Luts: 148 r^o, a^o 1280 3 vaet spelten Luts, te vergelijken met de vele vermeldingen Trigts, Tungers, Trigtsche mote, Tungersche mote in dit register. In aardrijkskundige namen verschijnt Lutker, bv. 83 r^o, a^o 1283 anden Lutker wech, te vergelijken met Trigter strote enz. Lutslagt, Lutker, Luts zijn samengesteld met, resp. afgeleid van de naam van de stad Luik, die in dit register Lutke is (uit Ludeke < Leudike).

Een gelijkaardig woord komt voor in een vertoog van een muntdeskundige te Gent nopens de wenselijkheid van een munthervorming

1 Men zou bv. geheel Moors, De Oorkondentaal in Belgisch-Limburg, moeten doorlezen. Vermeldingen van Lutslacht ook bij Verdam IV 922 (met onjuiste etymologie) en Stallaert II 177.

2 De uitgave hiervan, door J. Buntinx en mijzelf, is persklaar en verschijnt in de Werken van de Kon. Commissie voor Toponymie en Dialectologie.

[p. 113]

in Vlaanderen, te dateren op ± (1240-60)¹. De voluitgeschreven vormen zijn:

34 r^o r. 2: te uerstane... wat Vlamse peneghe, Valenslachte ende Parisise ende Inghelse moghen costen in seluere ende in werkene. - 34 v^o r. 5: 34 s. ende 6 d. Valensclachte. - r. 11: de Vlamsce sin beter 7 d. te ponde dan Valenslachte.

Valenslachte betekent: munt van Valenciennes.

In dit vertoog komt eveneens voor:

34 r^o r. 12: den sleisclach. - r. 21: den sleslach. - r. 36: so blieft hem te sinen sleislachte ende te sinen costen. - 34 v^o r. 42: dat dan onse vrouwe de grafende ende de graue... taren slescatte nemmer ne namen dan 5 d. van der marc.

Dit is het vorstelijk recht dat geheven werd op het slaan van de munt. Voor jongere, inz. Hollandse vermeldingen (en Mnd. slegeschat, sleischat, Mhd. slegeschaz) zie Verdam VII 1263. Het eerste lid is Germ. slagi- ‘slag’. Sleislag is vermoedelijk gevormd naar analogie met sleischat, toen de etymologie van slei niet meer begrepen werd.

Parallelle composita zijn ook overgeleverd in de oudste Friese teksten. Ook deze werden, ten behoeve van dit opstel, niet stelselmatig nagekeken.

In de Zeventien Keuren (11^e eeuw), volgens hs. H (14^e eeuw): § 2: tua en sogentech scillenga Rethnathes slachta. - § 9: bi tuam Rednathes slagta pennengum².

In de Latijnse versie hiervan, volgens hs. H (14^e eeuw), staat: § 2: 70 solidos Reddathes monete. § 9: duobus denariis Rednathes monete³.

1 Deze tekst staat in dezelfde codex op het Rijksarchief te Gent, waaruit Koch vroege Gentse keurenvertalingen uitgaf. Hij is niet gedateerd, doch volgt op hand B, die van 1237 of kort daarop moet zijn. Hij mag als gelijktijdig worden beschouwd met andere toevoegingen in deze codex, waarvan de jongste een afschrift van een oorkonde van 1259 is. Uit de tekstinhoud blijkt, dat hij geschreven werd tijdens de vereniging van Vlaanderen en Henegouwen, die een einde nam bij de dood van gravin Margareta op 29 dec. 1278. Het vertoog zal uitgegeven worden in het Corpus der Middelnederlandse teksten tot 1300.

2 Jelle Hoekstra, Die gemeinfriesischen siebzehn Küren, Assen 1940, pp. 81 en 96. - J. Hoekstra, Die eerste en de tweede Hunsinger codex, 's-Gravenhage 1950, pp. 47 en 49. Varianten: § 2: R₁: twa and siuguntich skillinga Rednathes slekes ieftha Kawinges slekes. Rednath and Kawing, alsa hiton tha forma twene ther to Frislonde thene pannig slogon. - F: Rednathes slachta iefta Kaneng slachta iefta Foka slachta. - E₁: Rednathes slachta iefta Cauueng slachtha. - § 9: R₁: Rednathes slachta ieftha Kawinges slachta.

3 J. Hoekstra, De eerste en de tweede Hunsinger codex, pp. 86, 87.

[p. 114]

Dit betekent: munt van (een muntmeester) Rednath¹.

In de Hunsinger keuren (1252), volgens hs. H (14^e eeuw): § 5: hunderd merka Grenegslachta. - § 47: hunderd merka Grenengslachta².

Dit betekent: muntsoort van Groningen.

Ten slotte komt een gelijkaardig woord voor in het Oudnoors: silfrslátta, hetgeen zou betekenen ‘Münzprägung’.

Het is evident dat het tweede lid in al deze composita slachte, Germ. slahtō- is (in het Gentse sleislacht slahti-), een afleiding bij slahan ‘(munt) slaan’.

M. Gysseling

1 Rednath is de Friese vorm van een Germaanse persoonsnaam bestaande uit Germ. rēda- ‘raad’ + naupi- ‘nood’ (niet nanpi- ‘waaglust’, zoals Hoekstra wil). De naam van de tweede muntmeester is wel in Kaning > Kaneng te emenderen, een afleiding van Kano, Kana, persoonsnaam die schuilt in de Oostfriese plaatsnaam Canum (10^e e. Kaninghem) en de Vlaamse Kanegem (966 Caningahem). Foka is natuurlijk met assimilatie uit Folka.

2 J. Hoekstra, De eerste en de tweede Hunsinger codex, pp. 106 en 108. - (P. Gerbenzon), Fryske stikken út codex Furmerius, Groningen (1963) (= Estrikken 33), I, pp. 9 en 17.