Taal en Tongval. Jaargang 14

[p. t.o. 48]

[p. 49]

Dr. Hubert Joseph Edmund Endepols†

Op 18 juni 1962 overleed te Maastricht op 85-jarige leeftijd Dr. H.J.E. Endepols. Hij was in dezelfde stad op 15 februari 1877 geboren, en met uitzondering van zijn studiejaren aan de universiteit te Utrecht heeft hij daar zijn hele lange leven doorgebracht. Hij werd er in 1902 leraar Nederlands aan de H.B.S. en in 1914 aan het Stedelijk Gymnasium, waarvan hij in 1929, hoewel hij geen classicus was, rector werd. Hij was met hart en ziel aan zijn schone vaderstad verbonden, die hem in 1943 tot ereburger maakte. Deze onderscheiding was welverdiend, want Endepols heeft zich op velerlei wijze en in velerlei functie verdienstelijk gemaakt voor Maastricht. Niettemin was zijn naam tot ver buiten de grenzen van Limburgs hoofdstad bekend, allereerst wel doordat hij vijf drukken bewerkte van het Verklarend handwoordenboek der Nederlandse taal van zijn stadgenoot M. Koenen, waardoor Koenen-Endepols een begrip is geworden voor ieder die zich op enigerlei wijze met de studie van het Nederlands bezighoudt. Maar bovendien heeft hij door een aantal tekstuitgaven en publicaties, vooral van en over middelnederlandse teksten, zich de reputatie verworven van een voortreffelijk neerlandicus. Op zijn verdiensten voor de neerlandistiek in 't algemeen zal ongetwijfeld dieper worden ingegaan in het levensbericht dat we in het Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde van hem mogen verwachten. In dit tijdschrift wordt hij vooral als dialectoloog herdacht.

Als Maastrichtenaar was Endepols van huis uit dialectspreker. In zijn bekende studie Algemeen beschaafd en Maastrichts: of, La force d'intercourse et l'esprit de clocher (Ts. 65, 1948) heeft hij op de eigenaardige plaats gewezen die het dialect in de Maastrichter samenleving inneemt. In 1919 heeft hij op het Philologencongres in Amsterdam over de betekenis gesproken die het dialect voor het onderwijs bezit. Dit enthousiaste pleidooi voor het goed recht van de streektaal was gebaseerd op een bijna twintigjarige leraarspraktijk op een school met een relatief groot aantal dialectsprekers, en op het gebruik van het twee jaar tevoren verschenen boek De regenboogkleuren van Nederlands taal (1917), dat hij samen met Van Ginneken geschreven had.

[p. 50]

Hoewel van deze bloemlezing in 1931 nog een tweede druk verschenen is, had de kritiek er veel op af te dingen, maar wie het ruim veertig jaar na zijn verschijning nog eens ter hand neemt, moet toch erkennen dat dit boek een vondst is geweest, origineel en verrassend, een typisch product van de samenwerking van twee oorspronkelijke geesten.

Endepols heeft in de loop der jaren tussen allerlei andere publicaties in, telkens weer over het dialect van zijn vaderstad artikelen geschreven, het laatst in de eerste twee jaargangen van Taal en Tongval. In 1933 verscheen zijn bloemlezing Mestreechter spraok, doe zeute taol, een uitgebreide keuze uit de Maastrichter dialectliteratuur, waarvan in 1943 een tweede druk nodig bleek. Tenslotte zag in 1955, toen hij de tachtig al naderde, zijn magnum opus het licht, het Woordenboek of Diksjenaer van 't Mestreechs, het werk van een mensenleven, ‘uit liefde tot zijn geboortestad ondernomen en ten einde gebracht’, zoals hij er zelf in zijn inleiding van schreef. Endepols heeft er een ‘leesbaar’, d.w.z. een populair-wetenschappelijk boek van gemaakt, een boek waarmee de vakgeleerde zijn voordeel kan doen, maar dat tegelijk ook verstaanbaar is voor de belangstellende leek. Het volksleven vindt er een ruime plaats in, kinderspelen en volksgebruiken worden er beschreven, klederdrachten en gevelstenen met illustraties verduidelijkt. Aan de vaktalen (o.a. die van de aardewerkindustrie) is alle aandacht gewijd. Bij allerlei woorden is de sfeer aangegeven waarmee ze omgeven zijn of het milieu waarin ze gebruikt worden of werden, de betekenisverandering die ze hebben ondergaan en hun gevoelswaarde. Heel de volksaard van de Maastrichtenaar, zijn humor, zijn gemoedelijkheid, maar ook zijn geloofsleven, heeft Endepols tot uiting gebracht in de beschrijving van zijn taal, de taal die hij zelf zijn leven lang heeft gesproken.

Wie Endepols gekend hebben, zullen zich hem blijven herinneren als een sympathiek mens, een Limburger op zijn best, in zijn gulle hartelijkheid, zijn zuidelijke jovialiteit, zijn wellevende omgangsvormen. Die persoonlijke herinnering aan de mens zal verdwijnen zoals die aan elk mens eenmaal verdwijnt. Maar in zijn woordenboek zal hij blijven voortleven, zolang er dialectologen, zolang ook als er Maastrichtenaren zullen zijn.

P.J. Meertens