Taal en Tongval. Jaargang 10

Toespraak van prof. dr. A. Weijnen
Algemeen secretaris van het Nederlands Interuniversitair Centrum voor Neerlandistiek. 1947-1957

Voor de geschiedenis van het Nederlands Interuniversitair Centrum voor Neerlandistiek is in het archief geen ouder document aanwezig dan een, overigens niet gedateerde, brief waarbij het Belgisch Centrum dat zich toen nog aandiende als Belgisch inter-universitair comité voor Neerlandistiek, de Nederlandse collega's Kloeke, Van Haeringen, Hellinga, Van Es, Michels, Weijnen en Lieftinck uitnodigde tot een gemeenschappelijke vergadering te Brussel op 29 en 30 dec. 1947, welke vergadering de eerste zou zijn in een reeks bijeenkomsten waarvan het doel was: het bespreken en coördineren van werkplannen en methodes op het gebied der neerlandistiek. De uitnodiging werd gaarne aanvaard en zodoende werd die vergadering de eigenlijke oprichtingsbijeenkomst van het Belgisch-Nederlands centrum. In zekere zin is het Nederlandse centrum nooit opgericht. De Nederlandse leden van het gezamenlijke centrum hebben eenvoudig uit de betiteling door de zuidelijke vrienden geconstateerd dat er een Nederlands centrum bestond. Dit centrum heeft zijn eerste vergadering gehouden te Utrecht op 12 april 1949 en aldaar Van Haeringen tot voorzitter en Weijnen tot secretaris gekozen, in welke functies sindsdien geen verandering is gekomen.

De organisatie van het Zuidelijk Centrum heeft op het Noordelijke steeds de indruk van grotere hechtheid gemaakt. De samenkomsten zijn

[p. 188]

in het Zuiden blijkbaar talrijker en regelmatiger. Ook organisatorisch is de noordelijke afdeling minder vast dan de zuidelijke. Er is wel overwogen, het Nederlands centrum de vorm van een stichting te geven, met regelmatige wisseling in het bestuur, teneinde zo een ruimer mogelijkheid te scheppen tot gezamenlijke ondernemingen. Dit plan heeft echter geen algemene instemming kunnen verwerven: sommige leden zagen in de strakke reglementering en de verdere formaliteiten die de stichting zou meebrengen, meer bezwaren dan voordelen.

Het Nederlandse Centrum heeft zijn activiteiten over het algemeen meer in de bijeenkomsten met de zuidelijke vakgenoten dan op eigen terrein ontplooid. Voor de plenaire vergaderingen hebben zijn leden talrijke inleidingen gehouden. In een van de eerste vergaderingen besprak Michels het fragment Van den Serpent om de moeilijkheden verbonden aan het excerperen en ficheren aan te tonen. Kort daarop gaf Van Es zijn versie op het excerperen van teksten en in een andere vergadering behandelde hij op uitdrukkelijke uitnodiging van zijn medeleden de grondslagen en toepassing van de stilistische grammatica volgens de Groninger methode, welke inleiding als een voorstudie voor zijn uiteenzetting over deze materie in het Tijdschrift voor Nederlandse Taal en Letterkunde beschouwd zou kunnen worden. Het Taalgids-artikel van Van Haeringen over de uitspraak van het Middelnederlands is geschreven nadat de stof door hem in het Centrum aan de orde was gesteld.

Andere kortere of langere mededelingen door leden van het Nederlandse Centrum handelden over het materiaal uit de wetenschappelijke nalatenschap van De Vooys, over de werkzaamheden van het internationaal comité voor paleografie, over de P.-C.-Hooft-editie, de uitgave van Grotius' poëzie, de Trivium-reeks, over de nieuwe grondkaarten ten behoeve van het taalgeografisch onderzoek en omtrent verscheidene door de leden zelf inmiddels begonnen of reeds voltooide uitgaven. Soms dijden de mededelingen tot ware lezingen uit. Dat kan b.v. gezegd worden van Michels Middelnederlandse dialectologie en rechtsgeschiedenis, van de mededeling van Van Es over Het Woordenboek der Saksische dialecten, van Heeroma's referaat over de geschiedenis van het Woordenboek der Nederlandsche Taal en de mededeling van Kloeke die tot titel droeg: Over een paar nieuwe kaarten, bij welke gelegenheid hij de taalkaarten: tafella, hij slaapt, meel, mij en zout behandelde.

Een zuiver wetenschappelijke problematiek werd geboden in de inleiding van Kloeke, ‘Hoe kan men langs taalgeografische weg komen

[p. 189]

tot de diagnose “boekenwoord”?’. Tenslotte gaf Van Haeringen gedetailleerde opmerkingen naar aanleiding van het systematisch woordenboek van De Man, en een algemene bespiegeling onder de titel: ‘Idealen en grenzen... een meditatie over wetenschappelijk perfectionisme en menselijke beperktheid’.

Met het oog op een betere lexicologische en grammatische kennis van oudere perioden van het Nederlands heeft Lieftinck op verzoek van het Centrum een lijst samengesteld van die teksten die het eerst voor uitgave of heruitgave in aanmerking komen. Voor de verfilming en het fotograferen van moeilijk toegankelijke handschriften kende de organisatie Z.W.O. aan het Nederlands Centrum enkele malen een aanzienlijk subsidie toe. Dientengevolge is een aantal handschriften en fragmenten gekopieerd, waarvan overzichten aan de leden werden toegezonden. Van Belgische zijde is het zeer gewaardeerd, dat op 5 jan. 1951 door het Nederlands Centrum besloten werd, van elke in Nederland vervaardigde film aan het Belgische centrum een positief te schenken.

Zoals werd opgemerkt, heeft het Nederlands Centrum de betekenis van zijn bestaan steeds vooral gezocht in integrale nauwe samenwerking met het Belgische. Vandaar zijn talrijke activiteiten op de plenaire vergaderingen, vandaar ook dat het alle aangelegenheden die een gemeenschappelijk aspect droegen naar de gecombineerde bijeenkomsten verwees. Behoudens enkele huishoudelijke aangelegenheden heeft het op zijn afzonderlijke vergaderingen vrijwel alleen als typisch Nederlands onderwijstechnische vraagstukken besproken. Als zodanige kwamen daar o.m. ter sprake: het gebruik van studiebeurzen voor verblijf in België, de studieduur van de neerlandici, de eisen voor het colloquium doctum, af te leggen door de meer dan dertigjarige ‘bijzondere gevallen’ in de zin van art. 133 der Hogeronderwijswet, meer in het bijzonder ook: de eisen gesteld aan de bezitters van de akte Nederlands M O B die ‘bijzondere gevallen’ zijn in de zin van de Hogeronderwijswet art. 133 laatste lid, en in verband met bepaalde aanbiedingen van het departement: de verhouding tussen Universiteit en middelbareaktenstudie. Op 20 april 1954 werd nog door de voorzitter van het Nederlandse centrum de vraag aan de orde gesteld, hoe de leden stonden tegenover de toepassing van het K.B. van 28 aug. 1952, regelende de pedagogisch-didactische eisen voor het verwerven van de leraarsbevoegdheid, welk K.B. na 1 aug. 1955 van kracht zou worden (en is geworden). Het onderwerp: Studie, programma's en methodes bij de opleiding van de doctorandi-neerlandici in Nederland

[p. 190]

en van de licentiaten-germanisten in België werd weer in een gecombineerde vergadering aan de orde gesteld.

Terwijl het Belgische Centrum zich reeds op een statige reeks uitgaven kan beroemen, heeft het Nederlands Centrum als zodanig een dergelijke activiteit niet ontwikkeld. Wel heeft het Nederlandse lid Van Haeringen een overzicht van de methoden en resultaten der Nederlandse taalkunde onder de titel Netherlandic Language Research gepubliceerd, waarvan hij zelf vermeldt dat het initiatief tot die publikatie genomen is door het Belgisch-Nederlands Interuniversitair Centrum voor Neerlandistiek, welk college n.l. van mening was dat het voor germanisten en andere taalkundigen van belang zou zijn, een dergelijk overzicht te schrijven. Bedoeld boek is verscheidene malen op de Centrumvergaderingen een onderwerp van bespreking geweest. Na zijn verschijning heeft vooral Kuiper op regelmatige vervolgen aangedrongen. Herhaalde besprekingen hebben er tenslotte toe geleid, dat men de oplossing heeft in enige uitbreiding van de jaarlijkse overzichten van de Nederlandse dialectstudie die, eerst van de hand van Grootaers en later van die van Pauwels in de Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie verschenen. Pauwels heeft zich tenslotte bereid verklaard, het door hem verzorgde overzicht uit te breiden, zodat het inlichtingen zou geven over de verschenen publikaties van taalkundige aard in het algemeen. De onomastiek zou niet geïncorporeerd worden, anderzijds zouden tekstuitgaven en algemeen taalkundige werken van Nederlanders wel behandeld worden. In beginsel zouden Afrikaans, Fries en Nederduits erbuiten vallen.

Mogen in het noorden de verhoudingen anders liggen dan in het zuiden, het Nederlandse Centrum herdenkt de resultaten van de eerste tien jaren, die getuigenis afleggen van de vruchtbaarheid van de gedachte van Blancquaert, die het plan van de bijeenkomsten van Noord en Zuid op universitair niveau lanceerde en doorzette, als met nieuwe Leeuwendalers, nauwgeteld driehonderd jaren nadat de uit Brabantse ouders gesproten Amsterdammer Vondel in het Lantspel jubelde:

De Zuidt-en-Noortzy paren...
Men weet van lantkrackeel, noch nijt.