Taal en Tongval. Jaargang 10

[p. t.o. 96]

Dr. Moritz Schönfeld
Groningen 1880. - Hilversum 1958

[p. 97]

In memoriam Dr. Schönfeld

Het is tekenend dat, hoewel er geen neerlandicus gevonden zal worden voor wie Schönfeld op grond van zijn Historische Grammatica van het Nederlands niet tot de meest vertrouwde begrippen behoort, velen zich niet zullen kunnen herinneren, hem ooit ergens ontmoet te hebben. Met zijn zich haast tot in het uiterste openbarende bescheidenheid, die bijv. wijlen De Vooys dwong, hem hoogstens slechts als medewerker aan diens Nederlandse Spraakkunst te vermelden, drong hij zich nooit naar voren; en een verzoek om een lezing te houden sloeg hij zogoed als altijd af, waarbij hij zich dan verontschuldigde met te zeggen, dat hij moeilijker sprak dan schreef. Met veel aarzeling heb ik mij dan ook tot dit sobere herdenkingsartikel gezet, want ik heb een vermoeden dat als Schönfeld had kunnen voorzien dat hier over hem geschreven zou worden, hij verzocht zou hebben dat dit achterwege gelaten werd.

Doctor Moritz Schönfeld is op 9 febr. 1880 te Groningen geboren. Aan de universiteit aldaar studeerde en promoveerde hij. Korte tijd was hij leraar te Tilburg, daarna aan het gymnasium te Hilversum tot aan zijn pensioengerechtigde leeftijd. Op 4 oktober 1958 keerde hij van een wandeling, zijn laatste, in de omgeving niet meer terug.

Men is grote eerbied verschuldigd aan de man, die zwoegend onder een volle leraarsbetrekking in zijn Historische Grammatica van het Nederlands een beknopte samenvatting heeft gegeven van het geheel van de geschiedenis van de klanken, vormen en woordvorming van onze omgangstaal. Om zo te zeggen alles heeft hij daarover gelezen en verwerkt. Ieder opgroeiend neerlandicus moet zich ermee vertrouwd maken. De keus die Schönfeld deed in de tegenstrijdigheid der meningen - men denke bijv. aan de ouderdom der diftongering van î en û in Holland, of de ontwikkeling der korte vocalen vóór r - is van onberekenbare invloed geweest, en nog, op de opinievorming onder de neerlandici.

Daarbij is er één terrein waarvoor Schönfeld vanouds een bijzondere voorliefde getoond heeft, dat van de naamkunde. Zijn in 1906 te Groningen verdedigd proefschrift droeg de titel van Proeve eener kritische Verzameling van Germaansche Volks- en Persoonsnamen. Het was een voorstudie voor zijn in 1911 bij Carl Winter in Heidelberg uitgegeven Wörterbuch der altgermanischen Personen- und Völkernamen. Hoewel hij eigenlijk steeds een speciale aandacht voor de

[p. 98]

onomastiek heeft behouden - men denke bijv. aan zijn bibliografische overzichten in de Nomina Geografica Neerlandica - heeft Schönfeld zich eigenlijk pas tijdens zijn otium cum dignitate volledig aan deze oude liefde kunnen geven. Hij werd de eerste voorzitter van de naamkunde-commissie der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, welke functie hij echter slechts luttele jaren wenste te bekleden. Verscheidene artikelen van zijn hand verschenen er in de Mededelingen van de vereniging voor naamkunde te Leuven en de commissie voor naamkunde te Amsterdam. Maar vooral moet hier vermeld worden dat hij ons in deze periode nog twee belangrijke onomastische standaardwerken leverde, eerst zijn Veldnamen in Nederland, waarvan spoedig een tweede druk noodzakelijk bleek, en daarna zijn Nederlandse Waternamen.

Voor de dialecten had Schönfeld eveneens grote belangstelling. Zijn historische grammatica wemelt van de dialectuitdrukkingen. Het had ook niet anders gekund. Maar in strikte zin een actief dialectoloog was hij niet. Bijna steeds bracht hem zijn probleemstelling weer van de dialectologie naar de naamkunde. Voor zijn lezing over Friese relicten in het Gronings, gehouden voor de dialectencommissie op 14 mei 1947, zocht hij zijn materiaal weer ‘in het bijzonder in de toponiemen’, zoals het vervolg van de titel reeds toonde. Zijn Akademielezing over Oe-relikten in Holland en Zeeland bewoog zich bijna gehéél op toponymisch terrein. Een artikeltje als dat over Enige facetten van het Gronings in de eerste aflevering van de nieuwe reeks der Driemaandelijkse Bladen, dat nu eens niet over toponiemen ging, mag dan ook een uitzondering heten.

Het is echter Schönfelds verdienste dat zijn Historische Grammatica als het levend bewijs fungeert van de noodzaak van de dialectkundige ondergrond van onze historische taalbeschouwingen en dat zijn voorbeeld de combinatie van naamkunde en dialectstudie - terecht - er als het ware ingehamerd heeft.

Met grote zorg heeft Schönfeld steeds geschift en gewikt. Zijn grote aangeboren voorzichtigheid moge wel eens een rem geweest zijn om zich open te stellen voor een nieuwe zienswijze - zijn aarzeling tegenover prof. Caron in zijn posthuum artikel in het Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde brengt die gedachte ook nu weer bij mij naar voren -, van de andere kant heeft die hem de erkenning der vakgenoten verschaft, een erkenning die culmineerde in benoemingen als die tot lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal en Letterkunde en tot doctor honoris causa van de universiteit van Leuven.

A. Weijnen