‘De laatste jaren.’
Wanneer het een letterkundig statisticus of een statistisch letterkundige mogelijk ware, de litteraire producten in de verschillende landen vergelijkend, het litterair leven onder cijfers te brengen, ik ben zeker dat aan ons kleine land een hoog rangnummer zou te beurt vallen... Ik denk aan werken uit de laatste jaren waarin oorspronkelijkheid, gevoel, phantasie, vormkracht tot hun hoogste macht zijn opgevoerd: aan versbundels als van Willem Kloos, van Hélène Swarth en (in Zuid-Nederland) Claribella van Pol de Mont, aan een roman als Majesteit, aan.... Emants' novelle Een nagelaten bekentenis.... Dit is des schrijvers rijpste, diepst doordachte en doorleefde werk, waarin zich het karakter van Emants' talent het duidelijkst en het volledigst uitspreekt....
Hiermede heeft de vraag of Emants een aangenaam auteur is, of zijn boeken verheffende lectuur zijn, of er van hem gloed, bezieling uitgaat, niets te maken. Op die vraag trouwens kan het antwoord spoedig gegeven worden, en wel in beslist ontkennenden zin. Neen, Marcellus Emants behoort als schrijver niet tot de aangenamen, hij beurt u niet van den grond, en verwarmd of bezield wordt men door hem niet. Maar hij is een eerlijk schrijver, die de dingen schildert zooals hij ze waarneemt, in het licht waarin hij ze ziet, in den vorm, die hem eigen is en die volkomen past bij zijn kunstenaarsnatuur. Dat zijn aandacht zich het eerst vestigt en het langst gevestigd blijft op de leelijke zij van menschen en dingen, dat het licht hetwelk voor hem valt op de wereld om hem heen een koud, wreed licht is, niemand die het recht heeft, er hem een verwijt van te maken....
Het gaat met het kunstenaarsgeloof als met het godsdienstig geloof: men gelooft niet wat men wil, men gelooft wat men kan, en niemand is voor iets anders verantwoordelijk dan voor den ernst en de eerlijkheid, waarmede hij zijn ernstig en eerlijk verkregen geloof in toepassing brengt....
Emants is een ernstig kunstenaar... een ‘grand travailleur,’ en een nauwgezet, rustig waarnemer, een geduldig ontleder was er noodig om, als hier, een psychologisch geval van zoo bijzonderen aard in een boekdeel van bijna driehonderd bladzijden uiteen te zetten, zoodat het tegelijk een litterair kunstwerk werd.
(Van Hall, Gids, Jan. 1895.)
[Emants is de eerste van onze belletristen, die toepast wat de nieuwe wetenschap omtrent de woordgeslachten en verbuiging in 't algemene nederlands leert. Hij schrijft in zijn Nagelaten Bekentenis konsekwent: van de vader, - naar de man, die hij zag, - enz. enz.
Bravo!
R.A.K.]
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd