Surinaamsche Staatkundige Almanach voor den Jaare 1795

[p. XXXVIII]

Schets van het tegenwoordig zonnestelzel.

Het thans byna algemeen aangenomen planeet of Zonnestelzel heeft, volgens het gevoelen van Copernicus, de Zon als onbeweeglyk in 't midden; daar op volgen de beneeden Planeeten, Mercurius en Venus, welke zo genoemd worden, om dat hunne loopkringen om de Zon kleiner of uit de Zon beschouwd, beneeden die van onze Aarde zyn. Hier op volgt de Aarde, te gelyk met de Maan die om haar loopt, verder de boven Planeeten welke zoo geheeten worden, om dat hunne loopkringen om de Zon, uit de Zon beschouwd verder liggen dan die van de Aarde en de Maan, en dus grooter dan dezelve zyn, en hen als zoodanig insluiten. Deeze boven Planeeten volgen dus: Eerst Mars, daarop Jupiter met 4 Maanen of Satelliten, welken, eeven als onze Maan telkens Eclipsen hebben. Vervolgens Saturnus met een ring om zig heen, en met 5 Satelliten voorzien, en eindelyk de nieuw ontdekte Planeet Uranus met 2 Maanen zullende 'er waarschynlyk nog meer Satelliten van ontdekt worden.

De grootste verandering die het Zonnestelzel heeft ondergaan, het byvoege van de verste Planeet of Uranus(Georgium Sidus) zynde den 13 Maart 1781, eerst door F.W. Herschel te Bath in Engeland ontdekt. Of met deeze nu het getal der Planeeten volkoomen zal zyn, zo dat 'er geen meer ontdekt zullen worden, hier aan word met reeden getwyffeld: en ook eenigzints op volgende grond. Wanneer men de afstand tusschen de Zon en Saturnus, die eertyds als de ver-

[p. XXXIX]

ste Planeet bekend was, in 100 gelyke deelen verdeeld, dan staat

Mercurius van de Zon			4 deelen.
Venus	4 en	3 of	7
de Aarde	4 en	6 of	10
Mars	4 en	12 of	16
Hier ontbreekt een PIaneet van	4 en	24 of	28
Jupiter is van de Zon	4 en	48 of	52
Saturnus	4 en	96 of	100
Uranus	4 en	192 of	196

Deeze Getallen komen na genoeg met de bereekeningen en waarneemingen overeen. Hier uit kan men besluiten zoo als in de bovenstaande verdeeling aangeweezen werd dat 'er tusschen Mars en Jupiter waarschynlyk nog een Planeet ontdekt zal werden. En wie weet hoe veele Planeeten 'er nog buiten den loopkring van Uranus gevonden zullen worden.

De Planeeten of Dwaalstarren, aan welken de Astrologisten, zonder grond, veel invloed op den Mensch toekennen, zyn naar byzondere Goden der Grieken en Romeinen genoemd: en deeze Goden waren voorheen niets dan sterffelyke Menschen. Het bygeloof der Heidenen wydden hen zoodanige Sterren toe, als het begreep met eenige eigenschappen van dezelve over een te komen, en uit dien hoofde zyn de benaamingen, als meede de teekens, tot ons overgekomen.

Mercurius was een Zoon van Jupiter en Marya, krygende na zyn vaders dood, Italiën, Frankryk, Spanien &c. ten Erfdeel. Hy was een listig, kunstig, welspreekend en doortrapt Man, hebbende verscheidene Reizen naar Egypten gedaan, en veele Kunsten verbeterd, zelfs de Koophandel en de Geneeskunst. Zyn Teeken is naar de laatste een Slangenstaf ☿ en de Dag aan hem toegewyd word

[p. XL]

door onze Voorvaderen naar Odin of Wodan, een Noordsche Held, Wodansdag nu Woensdag geheeten.

Venus was waarschynlyk de Benoth der Kaldeeuwen, eene Godheid die met schandelyke plechtigheeden werdt aangebeeden, (Zie 2 Kon. XVII 30.) deeze Eerdienst ging van de Kaldeeuwen tot de Phoeniciers, van deeze naar 't Eiland Cyprus en Citherea, en eindelyk naar Griekenland over, alwaar men de B. van haar naam in V. verzachtte, men hield haar voor zeer schoon, beteekenende Vener, zulks ook in de Celtische Spraake; ook is het de Planeet, die na haar genoemd is, namentlyk de Avondstar, niet minder. Haar Teeken is een Spiegel met een Handvatzel ♀; een meubel der Vrouwen meest eigen; en den Dag aan haar toegewyd, heet Vrydag naar het vrijen of beminnen.

Mars was de Zoon van Jupiter en Juno, zynde woest van aart, en een meester in 't Oorlog voeren; zyn naam meent men af te stammen van het Latynsche woord Mares, (mannelyke) en zyn Teeken is een Pyl en Schild ♂. De Dingsdag is aan hem gewyd, zynde die naam, zoo wel als zyn teeken, toepasselyk op het dingen, of vechten, met de Wapenen.

Jupiter was een Vorst, op het Eiland Creta gemeenlyk zyn verblyf houdende, en gerechtigheid oeffenende op den Berg Olympus in Thessaliën, op welke hy een Casteel had laaten bouwen, zyn regte naam was Jou (Jong beteekenende) waar by men het Woordje Pater (Vader) voegde, wordende dus Joupater, dog by de Grieken Jous (ZETM) of Joris geheeten. Zyn Teeken ♃ is de eerste Grieksche Letter van zyn Naam, met een doorsneede. Zyn rechtvaardig gedrag deed hem, als opperste der Goden, den Donderaar heeten; zynde de Donderdag naar hem benoemd, en met zyn Teeken bestempeld.

Saturnus was de Zoon van Uranus en de Vader van Jupiter,

[p. XLI]

beiden heeft hy beoorloogd, schoon men zyne Eeuw de gouden eeuw genoemd heeft. Men kend hem de verbeetering van den landbouw toe, zynde zyn Teeken een Seissen ♄. De Zaterdag is [...] hem genoemd. Het Teeken van Uranus is, uit die van de Zon [...] zamengesteld, verbeedende ook het Goud en het Yzer, en het aan de Platina del Pinto nieuwst ontdekt Metaal, [...] als aan deeze nieuwe Planeet is toegekend.

[...] deeze planeeten volvoeren hun loop om de Zon, in de [...] Tyden, en zyn zo veel millioenen Mylen ver van de Zon als 'er agter staat:

Mercurius	in		87 Dag.	23	uur, is van de Zon af	8 m.
Venus			224	27		15
De Aarde			365	6		21
Mars	in	1 Jaar	321	16		31
Jupiter		11	312	15		108
Saturnus		29	157	1		199
Uranus		83	122			400

De Maan loopt om de Aarde in 27 dagen en 8 uuren is 51,000 Mylen van ons af, en 50 maal kleiner dan de Aarde. De Zon is 1400,000 maal, Jupiter 1478 maal, Saturnus 1000 maal, en Uranus 80 maal grooter dan onze Aarde; daar teegen is Mercurius 14 maal, Venus 1/10 maal, en Mars 3 ⅓ maal kleiner dan ons Waereldrond.