Surinaamsche Staatkundige Almanach voor den Jaare 1794

[p. 62]

Aanvang en voortgang van konsten en weetenschappen in deze Colonie.

De goede verwagting van de nieuwe onderneeming op de Plantagie Visscherzorg in de beneeden Commewyne in onzen Almanach van den jaare 1793 voorgesteld, werd bevestigd door haaren goeden uitslag. Het moet een algemeen genoegen geeven aan alle de Eigenaars der Plantagien, overtuigd of bevestigt te worden in haare denkbeelden, dat de verlaatene Coffylanden, wel behandelt, tot Zuikerplantagien aangelegt, de beste zoort van Zuiker, tot voordeel van de Onderneemers voortbrengen; zy die het vaderland in het algemeen en deze Colonie in het byzondere een goed hart toedragen, zullen deze belangryke onderneeming met welmeenendheid aan zien.

De Zuiker-Moole door den Heer Robatel uitgevonden en door zyn eigen volk opgericht, bestaat in een min omslagtiger en in een min kostbaarder hegt en sterk waterwerk, kortom alle de konst werktuigen aldaar uitgedacht, belooven een allervoordeeligst en zeekere uitwerking, welke tot lof van den Eigenaar verstrekken moet, en zal ter navolging van anderen tot welvaart haare Bezittingen, ontwyffelbaar tot een vasten grondslag strekken.

By den Heer C.M, Busch Administrateur en Directeur der Plantagie Akkerboom, in beneeden Commewyne, vind men een uitmuntend Cabinet of verzaameling van Inlandsche Vogelen en andere gediertens dezer Colonie, alle met een zorgvuldige en door eene onverbeeterlyke kunst opgezet, waar by wynig of in 't geheel geen onderscheid door den oplettenden opmerker bevonden, word tusschen de leevendige gediertens en deze opgezette Vogels, als alleen dat deze laatste niet bezield zyn. Zy die de Natuurlyke Historie beminnen, zullen hoe zeer zy ook mogen toejuichen deze onderneeming, en gelukkige uitslag, alleen beklagen de meenigvuldige hinderpalen om zodanige een verzaameling tot de hoogste Toppunt van volkoomen-

[p. 63]

heid te brengen, waartoe andersints den Heer Busch by de deskundigen de vereischte bekwaamheeden bezit.

Zo 'er eenige Colonie der Staatsche West-Indien zig beroemen kan over het wel behandelen en goed uitleeveren der Producten, zoo behoeft deze Colonie voor geen een van haare Zusters onder te doen, ten minsten is het blykbaar dat de onze het van veele overtreft, onder anderen vind men in het behandelen van onze producten weederom eene nieuwe uitvinding, door de naarstigheid van den Heer J.D. Gödeke voortgebragt, zy betreft het Fabriceeren van Chocolade Koeken of Rollen, waarover men weleer geklaagt heeft over deszelfs nadeel aan de gezondheid, ten minsten in deze Colonie, als houdende de ordinaire bereiding voor de digestie of verteering bezwaarlyk, waardoor de vereischte circulatie gehindert word, edog deze nieuwe behandeling is in tegendeel ligt in haare verteering en vry van alle geile vetheit, niethinderlyk aan de spys verteering, maar veel eer bevorderende en voor de zwakke en slappe Senuwgesteldheid der menschen zeer versterkende, waarom gewenscht word, dat zo hier als in andere landen, een nuttig gebruik daarvan mag gemaakt worden, als kunnende zonder eenige vergrooting van naan eene Chocolade de Santé genaamd werden.

De waakzaamheid om alles toe te brengen, hetgeene de schranderheid van vernuft kan uitvinden en waartoe de ondervinding slegts aanleiding geeft, word op de zorgvuldigste wyze tot nut zelfs in de byzondere deelen van onze Producten aangewend, dit blykt uit de verbeetering van onze Surinaamsche Rum, wel eer merkelyk minder in de deugd geschat als de Engelsche, edog in deze dagen is de verbeetering daarvan tot die hoogte reets gebragt dat dezelve op de Plantagie Fairfield door den Adminisstrateur aldaar den Heer James Buckland zodanig gedistileerd word, dat dezelve de Rum van Jamaica volkomen evenaard.

Wy zullen meede alhier aanstippen, de nuttige uitvinding van het inpakken der Catoen in vierkante baalen door de Heeren C. Roepel en N.L. Robatel, waardoor de Catoen zuiverder en schoonder bewaart blyven, en de kosten van vragt vermindert word, dog oude gewoonte, ingewortelde vooroordeelen en eigen belang zyn menigmaal de hinderpaalen om het beste aan tenee men en één Reede om het nuttige met veragting te verwerpen, het zal misschien aan een laatere geslagt overgegeeven moeten werden, om de goedheid in te zien, en van deze uitvinding een nuttig gebruik te maaken.

De Indigo een van die Producten welke ten allen tyden in alle landen daartoe geschikt, van de Landbouwers wegens haare

[p. 64]

aanmerkelyke voordeeligheid by een goede uitslag daarvan gewenscht en yverigst begeert is, heeft de oplettenheid onzer mede Colonisten meer dan eens na zig getrokken, en is door hun aangekweekt geworden, edog met eene dan eens nadeelige en zomtyds gering voordeel. In deze dagen hebben de Heeren Philips en Nollet op nieuw begonnen dit Product met ernst te planten, zynde hunne gedaane eerste onderneemingen, reeds zo wel uitgevallen dat hunne Surinaamsche Indigo voor die van andere landen niet behoeft te wyken, maar zelfs na veele haare gevoelens dezelve overtreft.

De Vaartuigen welke voor de Plantagien gebruikt werden, zyn van tyd tot tyd verbeetert, en schynen zo voor het gemak, vaste legging op het water, als andere nuttige vereischtens tot eene groote volkoomentheid gebragt te zyn, door den Couleurling Bootemaaker W: H. Casper.

Het Genoodschap de Eensgezindheid in de Warapper Creecq opgericht, en bestaande uit de volgende Leden als Johannes Schasné, J.L. Relotius, Dl. Wagener, H.C. Voetman, C.F. Schoon, F. Valentini, F.N. Broekhoven, J.H. Brandt, J. Bruyning, J.G. Bogus, I. Nieuwenhuyzen, I.G. Wiegers, en Chs. Brouwn, alle onderlingen vrienden en waare beminnaars der Landbouw mag met regt een ondervindelyke Landbouw genaamd, werden, deze Heeren haare Oogwit is om aan elkander getrouwelyk hunne ondervindingen in de Landbouw verkreegen, meede te deelen, om eeven daar door van tyd tot tyd grootere progressen in deezer allernuttigste Weetenschap ten nutte deezer Colonie te doen, en waaromtrent wy de Ingezeetenen verzeekeren, dat haare gedaane en nog te doene vorderingen, eerlang door den Druk zal worden bekend gemaakt.

By den Heer CORNELIS SMIT word het Genoodschap onder de Zinspreuk Tot Nut en Vergenoegen in het voorleeden Jaar opgericht voorgezet, de bedoeling daar van bestaat om alle de verschillende weetenschappen te behandelen, inzonderheid de Wis en Natuurkundige.

Indien de Vlyt van den Heer C. SMIT in zyne gedaane Onderneeming door de Werkzaamheid der Leeden ondersteunt wordén, zo kan dit Genoodschap als een van de nuttigste deezer Colonie worden aangemerkt, genoemde Heer SMIT heeft meede een Programma uitgegeeven ter Verbeetering der Landbouw en tot Aanlegging van een Surinaamsche Tuin, ten wel-

[p. 65]

ke eynde hy gekogt heeft de Grond Mariaslust, thans genaamd Hortus Surinamensis. het is te wenschen dat de yverige poogingen van deeze werkzaame Man door elk kundig Ingezeeten mag ondersteund en bevorderd worden.

Niets is wenschelyker, als dat al het geene ten Welvaard deezer Colonie kan voortgebragt werden met alle zorgen in het werk mag werden gesteld. --- De Surinaamsche Grond is het waardig, de natuur alhier onbebouwt gelaaten, vertoond reeds meerdere rykdommen te bezitten dan elders, en bebouwt wordende, zal zy gewis meerdere schatten tot belooning aan het nyverig menschdom schenken. ---- Een der groote binenlandsche hinderpaalen is weggenoomen, --- de veiligheid onzer bezittingen teegens het kwaadaardige overweldigen onzer binnenlandsche Vyanden heeft niets meerder te dugten, zo niet ten eenemaal verzeekert, ----- de wel overdagte maatregelen van onzen Landvoogd, den Hoog Edele Gestrenge Heer FRIDERICI --- De uitvoering daar van door den dapperen moed om de hitte te verduuren; Swampen en Morassen door te stappen, en zelfs alle gebreeken die daar meede verzeld gingen met Veragting te behandelen, is eyndelyk op de zeegenvierendste wyze tot onzer aller welvaard volbragt, en een ieder eygent zulks met erkentenisse toe, aan de Wel Edele Gestrenge Heeren STOEL: MAN, BEUTLER, ZEEGELAAR, en verdere onder hun Commando staande zo Officieren als Soldaten. Zyn nu onze zo gehaate vyanden buyten magt gesteld, word onder ons de Konsten en Weetenschappen geeerbiedigt, --- den Landbouw met naarstigheid geoeffend, en eyndelyk door ons Vaderland, in wiens schoot alle onze zorgen en voordeelen uitgestort worden getrouwelyk ondersteunt en geholpen, dan moet het ons Land wel gaan.