De Vraagbaak. Almanak voor Suriname 1917

[p. 41]

Meten-metriekstelsel.

Daar alle uitgebreidheden afhankelijk zijn van de lengtemaat, komt het er voornamelijk op aan voor deze eene nauwkeurige en vertrouwbare bepaling der eenheid te vinden. Men heeft die daarom uit natuurlijke verhoudingen afgeleid, en reeds van de vroegste tijden werd men daarbij gewezen op de afmetingen van verschillende lichaamsdeelen, als: klafter, el, yard (gyrd, gordel of omvang des lichaams), vadem, voet, duim, of van veel voorkomende gewassen, als: gerstekorrels (als lengtemaat en gewicht), zooals bijv. het Eng. pennyweight, dat gelijk moest zijn aan het gewicht van 32 gerstekorrels, uit het midden der aar genomen en goed gedroogd.

Zoodra men echter bij het handelsverkeer behoefte had aan nauwkeurige afmetingen, was de uiteenloopende grootte der voorwerpen of der lichaamsdeelen bij verschillende individuën een groote belemmering, en moest men er dus wel toe komen, om een standvastige eenheid te zoeken bij de anorganische natuur.

Christiaan Huijgens stelde als zoodanig voor de lenegte van den secondeslinger, maar aangezien deze op verschillende geographische breedten ongelijk is, en dus aanleiding gaf tot eene groote verscheidenheid der lengtematen, vond dit voorstel geen bijval, evenmin als dat van John Herschel, die de lengte van de as der aarde als zoodanig voorstelde.

In Engeland was intusschen de Yard, zooals de grootte daarvan in 1760 door Bird bepaald was, als Imperial-Standard Yard tot normaalmaat aangenomen en in het Parlementsgebouw bewaard.

De Fransche Nationale Vergadering, die alle volkeren der aarde tot vrijheid, gelijkheid en broederschap wilde brengen, meende de eenheid der natie op staatkundig en godsdienstig gebied, ook op maatschappelijk gebied te moeten invoeren, en besloot derhalve tot de aanneming van een voor alle volkeren passend stelsel van maten en gewichten. De Parijsche Academie stelde toen als grondslag der lengte-eenheid voor de lengte van een vierde deel van den meridiaan, en wel van het quadrant tusschen den Evenaar en de Noordpool. De regeering benoemde daarop een commissie van wiskundigen tot het doen der noodige graadmetingen, en deze commissie gaf als resultaat harer metingen voor dit quadrant eene lengte op van 4617666 Fransche toises of vademen. De lengte van een meridiaangraad was derhalve 51307,4 toises of

[p. 42]

44329593,6 oude Parijsche lijnen, en hiervan stelde men voor, het honderdduizendste deel, onder den naam van mètre of meter, als eenheid der lengtemaat aan te nemen. De wettige lengte van deze eenheid bij een temperatuur van 0° C. is dus 443296 oude Parijsche lijnen of één 40 millioenste deel van den meridiaan. Het origineel, een étalon à bout, een platinastaaf, waarop de lengte tusschen twee vlakken is aangegeven, wordt te Parijs in het Archief van het Observatorium bewaard, en dient daar tot vergelijking met andere standaards. De Fransche republiek meende in dezen Meter een onveranderlijken grondslag voor een maat- en gewichtstelsel gevonden te hebben, doch vooreerst is uit latere graadmetingen gebleken, dat er eene onnauwkeurigheid in de berekening heeft plaats gehad, en ten tweede heeft eene betere kennis der aarde en der natuurwetten ons geleerd, dat de omtrek der aarde geen onveranderlijke grootheid is. Zoo bleek dan ook in 1863, toen eene commissie van de Pruisische regeering den in Pruisen door graadmeting verkregen grondslag voor het metrieke stelsel met den ouden étalon des Archives vergeleek, dat de eerste bij eene temperatuur van 0° gelijk was aan 1,00000301 Fransche meter. Later, in 1875, werd te Parijs in de zoogenaamde Meterconventie besloten tot de vervaardiging van nieuwe internationale prototypen van den Meter en het Kilogram, die bewaard zouden worden in een op te richten ‘Internationaal bureau voor maten en gewichten’, eene wetenschappelijke instelling, bekostigd en onderhouden op gemeenschappelijke kosten van alle Staten, welke deel hadden genomen aan de Conventie. Dit verdrag trad in werking op 1 Januari 1876 tusschen 17 Staten, namelijk: Frankrijk, het Duitsche Rijk, Oostenrijk-Hongarije, Nederland, België, Brazilië, de Argentijnsche Republiek, Denemarken, Spanje, de Vereenigde Staten van Amerika, Italië, Peru, Portugal, Rusland, Zweden en Noorwegen, Zwitserland, Turkije, Venezuela; aan andere Staten blijft de toetreding open; verschillende sloten later zich dan ook aan.

De maten en gewichten van het Metriek Stelsel worden in een staat hier achter opgegeven, met de Nederlandsche benamingen.

Verschillende landen hebben voor de metrieke maten de benamingen hunner oude maten behouden.

Zoo spreekt men in Duitschland van een ‘nieuwe duim’ (1 cM) een ‘streep’ (1 mM) een ‘ketting’ (1 DM).