Surinaamsche Almanak voor het Jaar 1890

[p. t.o. 6]

GOUVERNEUR van SURINAME 1859-1867.
lith. Faddegon & Co. Amst.

[p. 7]

Reinhard Frans van Lansberge

Op 4 Augustus 1859 in de kolonie aangekomen, nam Reinhard Frans van Lansberge het bestuur over haar op 11 d.a.v. over.

De keuze op zich zelve van een staatsdienaar, die een langen loopbaan achter zich had, als Gouverneur van Suriname, op een tijdstip dat verschillende, zoowel sociale als politieke, ingrijpende veranderingen in den kolonialen toestand in overweging waren, bewees hoe groot het vertrouwen was dat de Regeering stelde in het doorzicht en het beleid van van Lansberge, en daaruit mag ook door hen, die met zijn handelingen van vroeger onbekend zijn, veilig worden afgeleid dat hij zich in de vervulling van vroegere betrekkingen zeer moet hebben onderscheiden.

Van stonden aan nam hij allen voor zich in door zijn ongekunstelden omgang. Eenvoudigheid was bij hem natuur. Aan zijn helderen blik en doorzicht paarden zich ijver en voorliefde om dadelijk te doen wat te doen viel.

Zóó maakte men in de kolonie kennis met den braven, goeden van Lansberge voor er neg eenige belangrijke gebeurtenis plaats greep. Toen evenwel op 1 Juli 1863 de groote Staatshervorming plaats vond: de opheffing der slavernij, leerde men hem nog meer waardeeren. Na, van de afkondiging der wet, waarbij die opheffing werd vastgesteld (3 October 1862), alle binnen zijn bereik staande maatregelen te hebben genomen, om dien grooten overgang, zonder schokken, voor te bereiden, - na bij eene proclamatie de slavenbevolking op even hartelijke als gemoedelijke wijze geluk gewenscht en aangespoord te hebben om door lust tot arbeid,

[p. 8]

door een onbesproken gedrag en door gehoorzaamheid aan de wet en aan hare meesters te bewijzen de weldaad waardig te zijn die haar tegen 1 Juli 1863 verzekerd werd, en er op gedrukt te hebben dat van haar na den dag der vrijwording verwacht werd dat zij ordelijk en ondergeschikt aan het bestuur hare plichten als vrije menschen zal betrachten, geregeld werkende tegen een billijk loon waarover zij naar welgevallen zal kunnen beschikken tot verzorging van zich zelven en de haren, - na, trouw en ijverig bijgestaan door zeer verdienstelijke hoofdambtenaren, als: Mr. J.W. Gefken, Procureur-Generaal, en Mr. E.A. van Emden, Gouvernements-Secretaris, in 't bijzonder, geregeld te hebben de wijze waarop zou worden vastgesteld en uitgekeerd de tegemoetkoming ter zake van de opheffing der slavernij, - na voorzieningen te hebben gemaakt omtrent de rechten en verplichtingen van de onder Staatstoezicht geplaatsten en van hunne huurders, - na in de districten burgerlijke besturen te hebben georganiseerd, - na een asyl te hebben aangewezen voor ouden, gebrekkigen en onvermogenden, - en na nog door zoovele andere regelingen den overgang van slaven- tot vrijen toestand te hebben overbrugd, werden dan ook gelukkig op en na 1 Juli 1863 geene noemenswaardige schokken ondervonden.

Hoe groot en vele ook de moeilijkheden waren, onafscheidelijk verbonden aan eene dergelijke hervorming, zelfs bij den meest gunstigen afloop, van Lansberge stond met de hem zoo eigen kalme waardigheid pal en wist ze alle op even zachte als bevredigende wijze op te lossen. Zij, die in die dagen getuigen waren van het veelomvattende van den werkkring van 't Bestuur, kunnen alleen zich een denkbeeld maken van de legio zaken waarin het elk oogenblik geroepen werd dadelijk regelend op te treden.

Hebben Nederland en Suriname groote verplichtingen aan van Lansberge voor de, zooals de toenmalige Minister van Koloniën in 's lands vergaderzaal in het openbaar verklaarde ‘uitmuntende uitvoering van de wet tot opheffing der slavernij’, aan welke uitvoering in verband met den goeden aard der gewezen slavenbevolking vooral te danken is dat de gevolgen dier sociale hervorming ‘boven wenschen en bidden zijn geweest’, niet minder dank is de kolonie hem ook verschuldigd voor de politieke hervorming, waartoe vooral hebben bijgedragen zijn daartoe strekkend advies en de omstandigheid dat de eerste uitvoering in zijne handen zoude berusten.

Telkens toch als er bij de Nederlandsche vertegenwoordiging bij de behandeling van die voor Suriname zoo ingrijpende hervorming een storm opstak, als zij voor gevaar en moeilijkheden vreesde door de toekenning aan de kolonie van een zoo liberalen regeeringsvorm, was alleen de formule: dat Gouverneur van Lansberge voor de kolonie instond,

[p. 9]

dat hij haar daarvoor rijp achtte, voldoende om dien storm te bezweren.

Is er een betere maatstaf denkbaar tot beoordeeling van de persoonlijkheid en het karakter van van Lansberge dan dat hij, terwijl hij het autocratisch bestuur dezer kolonie in handen had, zelf er op aandrong om constitutioneel Gouverneur te worden?

Het mocht dan ook dien bij uitstek constitutioneelen man gelukken de kolonie tot op zekere hoogte autonomie te verzekeren. Bij Publicatie van 27 October 1865 (G.B. No. 12) werden afgekondigd: 1o. de wet van 31 Mei 1865 (Staatsblad No. 55) houdende vaststelling van het Reglement op het beleid der regeering in de kolonie Suriname en 2o. het Koninklijk Besluit dd. 28 September 1865 No. 33 (Staatsblad No. 117) aanwijzende het tijdstip waarop evengemelde wet in werking treedt (1 Januari 1866). Bij proclamatie van dien dag wenschte Gouverneur van Lansberge alle ingezetenen van Suriname van harte geluk met de invoering van den vertegenwoordigenden regeeringsvorm waarbij aan de Kolonie een ruime mate van zelfbestuur wordt gewaarborgd. Vol vertrouwen riep hij de medewerking van allen in, om de wijze bedoelingen van het Opperbestuur te bereiken, terwijl van zijne zijde de verzekering werd gegeven dat hij welgemoed zijn aandeel in die taak hoopt te volbrengen.

Reeds in Februari daaraanvolgende werd het voorloopig kiesreglement regelende het kiesrecht en het benoemen van leden der Koloniale Staten afgekondigd. De vermelding van het feit, dat het daartoe strekkende besluit werd gereed gemaakt door den Gouverneur van Lansberge op een tijdstip toen ziekte hem dwong eerst zijn bed en daarna zijn kamer te houden, karakteriseert de activiteit van den toen reeds bejaarden man.

Toen hij ter uitvoering van artikel 79 van het Regeerings-reglement voor de eerste maal (8 Mei 1866) in het midden der volksvertegen woordiging trad om de vergadering der Koloniale Staten te openen, werd hij met uitbundig gejuich ontvangen. En een der eerste handelingen van de Koloniale Staten was in een adres een gelukwensch uit te spreken dat zij bij hunne eerste jaarlijksche vergadering van Lansberge in hun midden mochten zien, terwijl zij ten slotte de verklaring aflegden dat zij met gerustheid hunne taak aanvaarden. ‘Beseffen zij volkomen’, zoo vervolgt het adres, ‘het gewicht daarvan, zij willen zich daardoor niet laten afschrikken met het oog op zooveel omstandigheden alleszins geschikt om hen bij hunne veelomvattende werkzaamheden aan te moedigen. Met vertrouwen gaan zij de toekomst te gemoet onder het bestuur van den tegenwoordigen landvoogd. Waar de kolonie aan de zoo krachtige voorspraak van dien landvoogd bij het Staatsbestuur van Nederland, het onschatbare voorrecht van den vertegenwoor-

[p. 10]

digenden regeeringsvorm in de rij harer staatsinstellingen te danken heeft, daar kunnen de Staten zich niet dan verzekerd houden dat onder Gods zegen de vereenigde pogingen van Bestuur en Vertegenwoordiging tot heil en welzijn van het dierbare Suriname zullen gedijen’.

Betuigde van Lansberge voor de vleiende uitdrukking hem persoonlijk betreffende en die hij op hoogen prijs stelde zijn dank, aan de verzekering bij diezelfde gelegenheid aan de Staten gegeven: dat zij op de meest loyale samenwerking van zijne zijde rekenen konden, bleef hij tot het laatst toe getrouw.

Zijne verhouding tot de Vertegenwoordiging liet dan ook niets to wenschen over.

Kenmerkte zij zich aan de eene zijde door zelfstandigheid, bekwaamheid, energie, werkkracht en toewijding, aan den anderen kant nam hij de courtoisie steeds in acht.

Het mocht hem evenwel niet gegeven zijn langen tijd onder het nieuwe régime het bewind over de kolonie te voeren. Toen hij ten tweeden male in het midden der Koloniale Staten verscheen om hunne tweede jaarlijksche vergadering te openen, nam hij volgenderwijze afscheid van hen: ‘Mijne Heeren! Het is U bekend dat de teugels van het bestuur over deze kolonie binnen kort zullen overgaan in jongere en krachtiger handen dan de mijne. Het is derhalve de laatste maal dat ik, bij eene gelegenheid als de tegenwoordige, van deze plaats het woord tot U richt, en weldra zal ik Uwe werkzaamheden slechts in den verre kunnen volgen. Weest echter verzekerd, dat ik daarin steeds een groot belang zal blijven stellen en dat het voor mij eene streelende genoegdoening zal zijn, wanneer ik bespeur dat dezelfde gelukkige verhonding, welke onze wederzijdsche betrekkingen gekenschetst heeft, moge voortduren en de kolonie van Uwen en des Bestuurs gemeenschappelijken arbeid de rijkste vruchten plukke.

Mijne Heeren! Ik heb nimmer aan de toekomst van Suriname getwijfeld. Moge de gezichteinder thans ook nog beneveld schijnen, onder Godes zegen zal die ophelderen. Vertrouwt op onzen geëerbiedigden Koning, vertrouwt op de Vertegenwoordiging in het Moederland. Wanneer Gij ook met zelfvertrouwen Uwe beste krachten inspant, en Uwe eischen niet overdreven zijn, zullen zij ingang vinden, want uw belang is het belang van Nederland.’

En voorzeker is nooit eene Vertegenwoordiging, waar ook, meer tolk van het gevoelen der bevolking geweest dan de Koloniale Staten, toen zij op het vaarwel van Gouverneur van Lansberge aldus antwoordden: ‘Terwijl het de laatste keer is dat de Staten hunne vergadering door U zagen openen, zij het hun vergund U hun leedwezen te betuigen, dat

[p. 11]

binnen kort door U de teugels van het Bestuur zullen worden nedergelegd. Zij brengen U hunnen warmen dank toe voor al wat van Uwe zijde zoo ruimschoots werd bijgedragen tot de gelukkige verhouding welke onze wederzijdsche betrekking steeds heeft gekenschetst. Met erkentelijkheid nemen de Staten de verzekering aan uwer voortdurende belangstelling in hunne werkzaamheden en zij hopen dat, schoon in het ambtelooze leven teruggekeerd, door U de belangen van Suriname niet uit het oog zullen worden verloren, die door U in Uwe hooge betrekking in zoo menig opzicht op zoo uitnemende wijze werden behartigd.’

Op 29 Juni 1867 gaf hij het Bestuur over in handen van Gouverneur van Idsinga om den 2n Augustus d.a.v. per fransche mail naar Nederland terug te keeren.

Menig gemoed was vol, menige traan werd er gestort bij dat afscheid, die getuigenis gaf van de liefde, achting en waardeering, die hij alhier in zoo ruime mate had verworven. Zoo van iemand, dan kan voorzeker van van Lansberge naar volle waarheid getuigd worden: il a bien mérité de la colonie.