Streven. Jaargang 86
(2019)– [tijdschrift] Streven [1991-]– Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 353]
| |
Janneke van der leest
| |
[pagina 354]
| |
In een interview in het magazine Spin naar aanleiding van zijn in 1995 verschenen album Mirror Ball, houdt Young zich aan zijn belofte zich niet uit te laten over de dood van Cobain. De journalist merkt op: ‘ons gesprek voelt bijna intiem, totdat de verkeerde vraag [over de dood van Cobain] de volgende opmerking veroorzaakt: “ik wil daar niet over spreken”, uitgesproken met de beslistheid van iemand die zijn halve leven tot taperecorders heeft gesproken. Toen Sleeps with Angels werd uitgebracht, plaatste het platenlabel Reprise een advertentie in het weekblad voor muziekindustrie Bill-board waarin werd aangekondigd dat Neil Young geen persinterviews zou geven over het album - een vreemde publieke manier om privé te blijven. Slechts enkele maanden na Cobains zelfmoord uitgebracht, moet het album wel bijna net zo snel zijn gevuld als Mirror Ball. Het is moeilijk te zeggen, want Young houdt nog steeds zijn mond’Ga naar eind6 Wanneer Young in een ander interview uit 1995, dit maal in New Musical Express, gevraagd wordt naar de connectie tussen zijn song ‘Sleeps with Angels’ en de inmiddels beroemde afscheidsbrief, en naar het gerucht dat Young vlak voor de zelfmoord contact met Cobain zou hebben gezocht, reageert hij ook hier erg terughoudend: ‘Ik wil daar niet over spreken. Ik weet gewoon niet wat ik moet zeggen. Een ding is zeker, zijn interpretatie moet niet worden opgevat als dat het zou betekenen dat er slechts twee manieren zijn om weg te gaan waarvan er een de dood is. [...] Ik wil er helemaal niet bij betrokken worden. Ik wil er zeker geen misbruik van maken om over zoiets te spreken over de rug van iemand die ik nooit gekend heb en mezelf zo te verkopen in het hele proces. Ik heb liever dat je het eruit laat. Het staat me vreselijk tegen’.Ga naar eind7 Young wil dus niet profiteren van de dood van zijn jonge collega, waardoor hij het postureGa naar eind8 van een respectvolle collega aanneemt. Hij vraagt nadrukkelijk de passage niet op te nemen. De interviewer beslist echter om het antwoord wél te publiceren. Tegen zijn zin in lift Young dus mee op de aandacht voor het overlijden van Cobain. Er ligt wel een boodschap in zijn gepubliceerde reactie: zijn jongere opvolger in het veld heeft zijn song uit 1979 verkeerd begrepen. Cobain dacht dat hij Youngs advies opvolgde door uit het leven te stappen op het hoogtepunt van zijn roem: ‘its better to burn out than to fade away’. Young stelt dat hij met deze regel niet naar de dood wilde verwijzen. Zijn nummer gaat over artistieke overleving en onsterfelijkheid van de rock 'n roll, waarmee Young doelt op de keuzes die een artiest moet maken om actueel en boeiend te blijven. Rock moet immers leven, vitaal zijn, actueel zijn. Zelf kampte Young toen hij het nummer schreef met de opkomende punk. Moest hij plaats maken voor het nieuwe genre, zich aanpassen en een nieuwe richting inslaan of bij zijn eigen muziek blijven? Met dat laatste verzekerde hij zich van de sympathie van zijn | |
[pagina 355]
| |
fans, maar dit brengt het risico met zich mee door de nieuwe generatie genegeerd te worden en stilaan te worden vergeten, te vervagen, te verdwijnen uit de herinnering van het veld van de popmuziek. Het stilzwijgend plaatsmaken voor de punkers kent hetzelfde risico. Dan maar doorgaan en nieuwe richtingen verkennen? Wat te kiezen? In ieder geval niet stilletjes weg te deemsteren, zo klinkt zijn oordeel in ‘My My, Hey Hey’ Young wijst in het interview Cobains interpretatie dus af en wil verder niet geassocieerd worden met diens zelfmoord. Toch zal hij in het veld van de popmuziek gekoppeld blijven aan de zelfmoord van Cobain, zelfs als inspirator ervan. | |
OntboezemingIn 2002, dus acht jaar na Cobains dood, spreekt Young waarschijnlijk voor het eerst in de pers over zijn poging om contact op te nemen met Cobain.Ga naar eind9 Hij betreurt het dat het hem niet lukte om Cobain te spreken, want, zo zegt hij: ‘misschien was ik in staat geweest om de dingen een beetje lichter te maken voor hem, dat is alles. Hem alleen maar een beetje opvrolijken.’Ga naar eind10 Ook in zijn autobiografie uit 2012 bevestigt Young dat hij vlak voor de zelfmoord een poging deed om met Cobain in contact te komen. Cobain kreeg namelijk tegen het eind van zijn leven veel negatieve kritiek, omdat hij shows afgelastte. Young wilde hem een hart onder de riem steken: ‘In die tijd had ik geprobeerd hem te bereiken via onze kantoren om hem te zeggen dat ik hem geweldig vond en dat hij precies moest doen wat hij dacht dat hij moest doen en schijt moest hebben aan iedereen. Hij was niet slechts een entertainer; hij was een artiest en songwriter. Daar zit een groot verschil tussen. Ik erkende hem om wie hij was. Ik wilde met hem praten, hem vertellen dat hij alleen moest spelen wanneer hij er echt zin in had. En dat zou goed genoeg zijn. Wees eerlijk.’Ga naar eind11 Young probeerde Cobain vlak voor zijn dood dus te contacteren, omdat hij zag dat Cobain niet wist welke muzikale en artistieke keuzes hij moest maken. Die reden ligt dus in de lijn van ‘My My, Hey Hey’: welke keuzes kan een artiest maken om boeiend te blijven? Youngs posture van een respectvol en afstandelijk man ten opzichte van Cobain in 1995 verschuift door zijn latere ontboezemingen in de pers naar een posture van een nog steeds respectvol, maar nu betrokken man, een trooster, helper, een soort vaderfiguur: ouder, wijzer en ervaren die wilde adviseren en Cobain een hart onder de riem wilde steken. Young was een voorganger die verkeerd geïnterpreteerd werd door Cobain en zodoende - toevallig - de herinnering van het veld ingezogen werd. Jaren later vlecht hij zichzelf dus - bewust - in de biografie van Cobain in. | |
[pagina 356]
| |
Het duurt ook jaren eer Young zijn song ‘Sleeps with Angels’ expliciet als een eerbetoon aan Kurt bestempelt. Hij nam in de periode waarin Cobain zelfmoord pleegde een album op met Crazy Horse. Hij was van slag door de dood van de jonge rocker en tevens door het citaat in diens afscheidsbrief: ‘Toen hij stierf en die brief achterliet, raakte dat een gevoelige snaar in mij. Het bleef me bezighouden. Ik schreef wat muziek voor dat gevoel: “Sleeps with Angels”’Ga naar eind12 Met deze woorden laat Young er, weer in zijn autobiografie van achttien jaar na Cobains dood, geen twijfel over bestaan dat het nummer betrekking heeft op Kurt Cobain. Met andere woorden, het duurt lang voordat Young zichzelf via deze song openlijk in het veld van de popmuziek aan Cobain koppelt - die dan een blijvende iconische status in dat veld heeft verworven; die dan als het ware op zijn beurt een ‘voorganger’ van Young is geworden. Maar net zo goed als dat Young Cobain in zijn Hall of Fame speech van 1995 al een inspirator noemde, schrijft hij heel spoedig na de zelfmoord deze song voor Cobain: hij linkt zichzelf dus vlak na Cobains dood aan hem, maar zonder daarover emotionele of diepgaande gesprekken met journalisten aan te gaan. Dat doet hij pas veel later. Hij stelde direct zijn grenzen met betrekking tot het spreken over Cobain: hij sprak niet over zijn dood en of ‘Sleeps with Angels’ daar wel of niet mee te maken had, maar wilde wel over het leven van Cobain spreken. Zo vraagt Nick Kent van MOJO Magazine eind 1995 toen hij niets loskreeg over de relatie tussen Cobains dood en Youngs ‘Sleeps with Angels’: ‘Laten we het dan niet over Cobains dood hebben, maar wat dacht je van zijn leven? Inspireerde zijn muziek jou?’ En Young antwoordt: ‘Hij inspireerde me heel erg. Hij was zo groots. Schitterend. Een van de beste, maar meer dan dat. Kurt was een van de allerbesten aller tijden voor mij.Ga naar eind13 Het nummer ter ere van Cobain kon nog worden opgenomen op het album dat in augustus 1994 zou verschijnen. Laat ons nu nader op dat nummer ingaan. | |
‘Sleeps with angels’ - de lyricsYoung zegt dat het nummer is geschreven om zijn gevoelens te uiten die de dood van Cobain bij hem oproept. Hij zegt niet dat de song letterlijk over zijn jong overleden collega gaat. Ik ga er echter bij mijn interpretatie van de songtekst van uit dat deze over Kurt Cobain en zijn vrouw, Courtney Love, gaat. De tekst strookt overigens - voor zover bekend - met de werkelijkheid van het koppel Cobain/Love.Ga naar eind14 Het is niet vreemd dat Young het lied opent met ‘she’ de jonge weduwe. Uit haar mond hoorde immers de wereld - en dus ook hijzelf - voor het eerst over Youngs woorden in Cobains afscheids-brief toen zij die voorlas op een tape die werd afgedraaid op een openbare wake op 10 april 1994. | |
[pagina 357]
| |
She wasn't perfect Young bevestigt de mythe over Love als een moeilijke vrouw: ‘ze was niet perfect’. Love was de zangeres van de grungeband Hole. Ze stond bekend als een eigenzinnige, ambitieuze en agressieve vrouw. Veel mensen van de crew en organisatie van Nirvana vonden haar allesbehalve aardig, hooguit vermakelijk, en ze kreeg veel vernietigende pers vanwege haar agressieve karakter. Cobain ‘baarde het geen zorgen’ dat zijn vrouw ‘niet perfect was’ en ‘haar eigen trips had’, hetzij via drugs (want ze was evenals haar man verslaafd aan harddrugs); hetzij op tournee zijnde met haar eigen band; hetzij in de zin van misstappen of fouten makend. Met haar ‘was hij tenminste niet alleen’ - zoals zo vaak in eerdere fases van zijn leven wel het geval was. Beiden waren ze namelijk in hun jeugd aan hun lot overgelaten door hun families, beiden verslaafd, beiden front(wo)man van een succesvolle band en beiden op zoek naar liefde. Maar ontmoette hij haar ‘te laat’ in zijn leven? (Too late, too soon) - He sleeps with angels De engelen doen denken aan de engel van Nirvana's In Utero-hoes uit 1993, een beeld dat in 1994 nog overal te zien was: in magazines, op posters, in Nirvana-decors op mtv, enzovoort. In de coupletten komt Cobain/‘he’ in de verleden tijd voor; in het refrein zingt Young echter in de tegenwoordige tijd over de huidige situatie van Cobain: onder de engelen en in de gedachten van levenden. Dat Cobain altijd in iemands gedachten is, is een beeld van onsterfelijkheid: een voortleven in de herinnering van degenen die overleven, in de gedachten van Love, van Young en van Cobains fans. Deze herinnering is niet voorbehouden aan mensen uit de directe omgeving van de rocker, zelfs niet aan zijn generatiegenoten. Immers, door zijn canonieke plaats in het veld van de popmuziek zal Cobain herinnerd blijven worden, zelfs door nieuwe generaties fans in de toekomst. Young kon in 1994 al wel vermoeden dat Cobain, ondanks zijn vroege dood, geen eendagsvlieg zou zijn en herinnerd zou blijven worden, want de jonge ster had zijn sporen al verdiend in het veld. Ook de song ‘Sleeps with Angels’ is een symbool van herinnering, net zoals het schrijven, zingen en spelen ervan een act in dienst van de herinnering is. De jonge muzikant blijft in Youngs gedachten rondspoken, maar tegelijkertijd ‘slaapt de jonge ster nu tussen de engelen’. Wanneer Young deze song schrijft, is Cobain nog maar net overleden en is | |
[pagina 358]
| |
het ‘te vroeg’ om erover te praten. Mogelijk zijn de woorden ‘too late’ een zelfverwijt: Young heeft ‘te laat’ contact gezocht met de depressieve muzikant die nu ‘te vroeg’ gestorven is. She was a teen queen Courtney Love was een probleemkind. Na haar moeilijke jeugd heeft ze flinke armoede gekend en een tijd lang als stripteasedanseres de kost verdiend. ‘Zij liet dingen gebeuren’ kan positief óf negatief bedoeld zijn. Was zij de oorzaak van Cobains zelfmoord? Wilde ze van hem scheiden, had zij hem aan heroïne verslaafd gemaakt? Of zorgde zij er juist voor dat hij zou gaan afkicken? Wilde zij dat het beter zou gaan met Cobain en dat hun ouderschap veilig gesteld werd? Beide gezichten van Love komen voor in de (roddel)pers in de tijd vlak voor de zelfmoord. Het eerste heeft echter de overhand. Verder was ze heel letterlijk degene die ‘dingen liet gebeuren’: ze zorgde voor leven in de brouwerij. Young was daarvan op de hoogte, vanwege zijn goede connecties in de grungescène in Seattle waar Love destijds bekend stond als een vrouw vol verrassingen. Ze veroorzaakte schade en schande, maar zorgde ook voor humor en engagement. Het huwelijk tussen Cobain en Love kende veel ups-and-downs die door de roddelpers gretig werden gevolgd. Echter, wanneer het erop aankwam en hij een te hoge dosis heroïne had gespoten, en dat is vier a vijf keer gebeurd, redde Love haar man van de dood. Maar toen Cobain het fatale shot nam - ‘toen hij het deed die avond’ - was ze niet bij hem en probeerde ze er noodgedwongen via de telefoon achter te komen waar hij was. Zij verbleef in Los Angeles voor een afkickbehandeling in hotel Peninsula, dichtbij de open afkickkliniek Exodus Recovery Center waaruit Cobain was weggelopen om terug te vliegen naar Seattle waar hij, zo bleek achteraf, een eind aan zijn leven maakte. Love telefoneerde naar vrienden, drugsdealers, privédetectives en politie om erachter te komen waar Cobain was. ‘Ze verplaatste zich’, is dus niet letterlijk van toepassing op het moment dat in de song beschreven wordt. Ze zat immers als het ware gevangen in haar hotel vanwege het afkickprogramma. Ze gaf er interviews en belde, belde, belde en stuurde vanuit Los Angeles mensen aan in Seattle, Carnation (Washington), Los Angeles, en mogelijke andere plaatsen in de zoektocht naar haar man. Via de telefoon ging ze ‘van stad naar stad’. Maar ze was ‘te laat’. | |
[pagina 359]
| |
De bridge, met korte solo, klinkt onheilspellend, met donkere, wringende klanken vol distortion, die sterk contrasteren met de hoge en heldere achtergrondzang bij het refrein dat erop volgt. Na Love's zoektocht in de vorm van eindeloos telefoneren - waarnaar verwezen wordt in het voorgaande couplet - worden hier Love's angst, verdriet en woede illustratief verklankt. Maar Youngs eigen frustraties over de zelfmoord van de jonge ster komen ook tot uiting in de dissonante klanken in de brug van dit lied. Love was te laat, het onheil was al geschied, maar ook Young zelf was te laat. (Too late, too soon) - He sleeps with angels Het is opvallend dat Young zichzelf geheel buiten beschouwing laat in de lyrics en enkel zingt over ‘she’ en ‘he’. Velen, zoals Eddie Vedder (Pearl Jam), Michael Stipe (R.E.M.) en Anthony Kiedis (Red Hot Chili Peppers) zingen in hun odes aan Cobain wel over een ‘ik’ en een ‘jij’.Ga naar eind15 Het zou voor de hand liggen dat juist Young zich vanuit zijn ‘ik’ aan een ‘jij’ richt, want hij is de enige songwriter die daadwerkelijk reageert op Cobain die de dialoog zelf in gang zette. Cobain gaf immers de aftrap door Young te citeren in zijn laatste brief en Youngs song kan als een antwoord daarop worden opgevat. De andere odes aan Cobain kennen deze dimensie niet en zijn enkel monologen, of beschouwende songs. | |
HandelsmerkGa naar eind16 van young en posture van cobainQua posture is Neil Young het soort artiest dat zich in zijn carrière niet laat leiden door succes of door anderen, maar een eigen muzikale weg kiest - of dat nu de weg is die zijn collega's en het publiek wensen of juist niet. De eigenzinnige Young voelt zich bijvoorbeeld vrij om het beroemde kwartet Crosby, Stills, Nash & Young te verlaten wanneer het hem zint, en hij vertoont hetzelfde gedrag als lid van Crazy Horse en andere samenwerkingsverbanden. Ook zegt hij concerttours plots af wanneer deze hem niet meer bevallen. Verder schrikt hij er niet voor terug om diverse muzikale genres te verkennen. Zijn privéleven houdt hij zo goed mogelijk gescheiden van zijn leven als rock-icoon. Dit beeld van een eigenzinnige artiest heeft hij tot zijn handelsmerk gemaakt. Hij bevestigt dit nog eens wanneer hij zijn reden om Kurt Cobain te contacteren blootgeeft: de jonge artiest te steunen in het volgen van zijn eigen weg en voorkeur. Hij geeft als het ware zijn eigen handelsmerk als voorbeeld aan Cobain. Andersom herkent Young zichzelf in Cobain: ‘Young identificeerde zich ook met de ondermijnende ambivalentie die Cobain voelde met betrekking | |
[pagina 360]
| |
tot de dichotomie tussen zijn creatieve en publieke leven [...].’ Hij begrijpt de zorgen van Cobain en zegt erover: ‘Hij maakte zich druk over het feit dat hij zou eindigen met het volgen van schema's, dat hij door moest gaan terwijl hij er geen zin in had, en zou doen alsof, en dat zou erg moeilijk voor hem zijn vanwege zijn toewijding.’Ga naar eind17 De posture van Cobain was die van een rebelse rocker, wars van commercie en zelfs in staat zijn eigen fans uit te schelden; een boegbeeld van de rebellen onder de Generation X. Dat beeld blijft overeind, ook als ‘postume posture’. Onderhuids, echter, schuilde een trieste, onzekere, verslaafde jongeman; iemand die worstelde met zijn authenticiteit en zich onderdrukt voelde in het overheersende veld.Ga naar eind18 Collega's, managers, gezin, fans, iedereen verlangde het hunne van Cobain; de jonge beroemdheid leek er alleen maar verder door in de war te raken. De jaren die Young had om zijn posture stevig te funderen en het tot een handelsmerk te maken, heeft Cobain niet gekend. | |
Hoe Youngs Posture verandert door de dood van CobainWat is de conclusie met betrekking tot Youngs posture reagerend op Cobains dood? Ik vertrek vanuit de zelfrepresentatie die Young inneemt in ‘My My, Hey Hey’, want vanuit die positie neemt Cobain hem in zijn mythe op. In die song stelt de dan al jarenlang bekende, eigenzinnige singersongwriter en rockster Neil Young zich kritisch en kwetsbaar op door de moeilijkheden van de ‘gevorderde’ rocker te thematiseren. Hij neemt zijn eigen sterrenstatus onder de loep. Hoe lang kan een ster branden? En juist die thematiek gebruikt Cobain in zijn afscheidsbrief en leest er een advies in. De posture van Young - van doorgewinterde rocker die (zelf)kritisch de houdbaarheid van de sterrenstatus bevraagt en betrokken is op de nieuwe generatie - wordt indirect gethematiseerd in zijn song ‘Sleeps with Angels’ ter ere van Cobain, juist omdat het een rouwklacht van hem over Cobains dood is; omdat hij Cobain met die song in herinnering houdt; de ster die dacht dat hij beter op zijn hoogtepunt kon stoppen in plaats van te blijven doorgaan met alle risico's van dien. Young hoeft zelf niet eens in de song voor te komen om zijn posture ten opzichte van Cobain gestalte te geven: er is geen ‘ik’, hij zingt enkel vanuit een vertellersperspectief. Youngs constante posture - zijn handelsmerk - van iemand die zijn eigen zin doet en zijn eigen gang gaat, wordt bevestigd door zijn handelen ten opzichte van Cobain vlak voor zijn dood, wanneer hij de jongere artiest wilde steunen toen hij bij hem de behoefte tot eigengereidheid herkende, al spreekt hij daar pas over in 2002. De koppigheid om niet te spreken over Cobains zelfmoord sluit overigens ook aan bij de eigenzinnigheid van | |
[pagina 361]
| |
Young. Ondanks dit stevige handelsmerk verandert Young wel iets aan zijn posture in relatie tot Cobain. De verhouding van Young ten opzichte van de overleden Cobain wordt in de periode tussen 1994 en 2002 gekenmerkt door bescheidenheid en veel zwijgen. Young schrijft in die rouwperiode ‘Sleeps with Angels’, dus algehele stilte is er niet. Pas jaren later erkent hij de connectie tussen het lied en Cobains overlijden. Young verandert zijn posture naar iemand die er voor Cobain had willen zijn: een voorbeeld, adviserend en betrokken; de oudere artiest met levens- en werkervaring die Cobain moed had willen inspreken. Maar hoe dan ook, ondanks dat hij zich in eerste instantie op de achtergrond hield, was Young tegen wil en dank al onderdeel van de mythe van de rebelse rocker die zelfmoord pleegde, want door Cobains citaat zijn de twee artiesten voorgoed aan elkaar verbonden. En ‘Sleeps with Angels’ is daar een bevestiging van; een antwoord van Youngs kant dat Cobain nooit meer heeft kunnen horen. |
|