Streven. Jaargang 84

[p. 285]

Streven
april 2017

[p. 287]

Drift
Ludo Abicht
Over jeugdhelden en rolmodellen

Jon, de Sancho Panza-achige voetknecht van de idealistische kruisvaarder in Het zevende zegel van Ingmar Bergman, had overschot van gelijk: ‘Waarheen je je ook draait, je hebt altijd je kont achter je’. Het heeft geen zin het verleden met één zwaai van de tafel te willen vegen, want het zit goedschiks en kwaadschiks in ons. In de huidige mentale verwarring overal ter wereld, waar voorzichtige sociaaldemocraten in Frankrijk volgens de media tot de ‘uiterste linkerzijde’ behoren en de rednecks uit het verwaarloosde Amerika, het zogenaamde ‘overfly country’, waar je op je reis tussen New York en Los Angeles nooit een voet zet, meteen de reïncarnatie zijn van de Duitse nationaalsocialisten, is het nuttig even terug te grijpen naar jeugdhelden en rolmodellen uit de tijd dat de mensen nog (met elkaar) spraken.

Want waar halen we onze ideeën vandaan? Voor mij zijn dat twee denkers die een diepe indruk op me gemaakt hebben, Thomas van Aquino en de Franse jezuïet en filosoof Henri de Lubac (1896-1991).

Ik waardeer De Lubac niet alleen vanwege zijn brede belangstelling voor andere godsdiensten en levensbeschouwingen als het boeddhisme, maar om zijn heel specifieke manier van debatteren. De Lubac had namelijk de gewoonte niet alleen aandachtig naar het vertoog van zijn opponent te luisteren, maar, wanneer het zijn beurt was, te beginnen met een cartesiaanse samenvatting, ‘claire et distincte’, van de argumenten van zijn tegenstander. Deze werd zo correct en respectvol geformuleerd dat de gesprekspartner wel moest toegeven dat De Lubac hem zonder meer en volledig begrepen had. Dat De Lubac die tevreden en gecharmeerde opponent dan daarna met woorden naar de keel greep en redekunstig afmaakte, was deel van de debatcultuur die De Lubac

[p. 288]

als geen ander beheerste. Mij ging het om de manier waarop beschaafde mensen met elkaar dienen om te gaan. Al te vaak hoor ik onze professionele podiumkunstenaars (politici, intellectuelen, trendsetters, predikanten, specialisten en ervaringsdeskundigen) zeggen: ‘ik hoor wat je zegt, maar ik weet wat je echt denkt’ of ‘jij lijkt wel gelijk te hebben, maar iemand als jij kan gewoon geen gelijk hebben’. Dit is jammer genoeg geen fictie, maar bedroevende realiteit.

Het zou al een hele stap vooruit zijn, indien we op op zijn minst het geduld en de eerlijkheid zouden opbrengen om onze gesprekspartners uit te horen en daarna, desnoods cum ira et studio intellectueel te lijf te gaan. Met dank aan Henri de Lubac.

De tweede figuur die mijns inziens een goed rolmodel kan zijn is de dertiende-eeuwse dominicaan Thomas van Aquino. Niet vanwege zijn brede eruditie en leergezag, en ook niet als de voor de meeste gelovigen onbekende dichter van het pedagogisch knappe ‘Tantum ergo’, maar omdat hij zich ongelooflijk goed in de ideeën en de leefwereld van zijn tegenstanders kon verplaatsen. Zo schreef hij ooit dat, wanneer een heidens vorst er diep van overtuigd was dat christelijke missionarissen op termijn schadelijk zouden zijn voor zijn onderdanen en hij hen niet vervolgde, deze vorst volgens Thomas een zonde zou begaan. Het punt is niet dat die missionarissen al te vaak inderdaad de ongewapende maar gevaarlijke wegbereiders voor de koloniale veroveraars zijn geweest en bijvoorbeeld eeuwenlang de slavenhandel goedgekeurd en gezegend hebben, iets wat Thomas niet kon weten, maar dat hij reeds in volle Middeleeuwen een zodanig respect voor het gedachtegoed van volslagen vreemde culturen kon opbrengen, ook al hadden deze gentiles in zijn ogen objectief ongelijk. In die zin gaat Thomas van Aquino nog een stap verder dan De Lubac, maar ze liggen in elkaars verlengde.

De apostolische rooms-katholieke kerk van Thomas is, zeker in het Westen, praktisch verdwenen, en van de eens zo machtige en invloedrijke orde van De Lubac blijft ook niet veel meer over, maar het zou inderdaad zonde zijn, indien we hun lessen in intellectuele eerlijkheid, nieuwsgierigheid en respect voor andersdenkenden en andere culturen met hen zouden begraven. Wie zijn verleden niet vergeet, krijgt een kans om de waardevolle aspecten ervan te actualiseren.