Streven. Jaargang 74

[p. 482]

[2007, juni]

De auto vliegt door 't land. Bergen, dalen, steden, dorpen, akkers, bossen en rivieren, alles ruist in snel tempo voorbij, als de flits-visioenen van een cinematograaf. Het zou de moeite niet lonen die in zich op te nemen en weer uit te beelden, als de auto was gelijk een trein, die slechts op enkele vaste plaatsen stilhoudt, of als een cinematograaf, die razend-snel zijn plaatjes na elkaar ontwikkelt. Maar de auto is een vrije vogel, die kan vliegen en kan zitten, een fantaisist of een fantast, een renner of een dromer, een poëet of een zwoeger, in trouwe overeenstemming met de wil of de fantasie van hem die hem bestuurt. Alle wegen, of bijna alle wegen, liggen verlokkend voor hem open. Nooit is hij aan de geometrisch-rechte lijn van twee rails gebonden. De streek is mooi; laat ons zacht-snorren, bewonderen, genieten, dromen.

Uit: Cyriel Buysse, De vrolijke tocht (1911)

Cyriel Buysse, Reizen van toen. Met de automobiel door Frankrijk, Samengesteld en ingeleid door Luc van Doorslaer, Manteau, Antwerpen, 1992, blz. 25.

De trein reed voort in de donkere nacht. Een zachter geruis hoorde hij, alsof het over een laagje water liep; het was een station, het eerste. Hij telde af en bleef zitten, legde zichzelf een schijnbare gelatenheid op. Hij hield zich nog stijver en voelde tergende scheuten die zijn kalme rust doorschokten, en hij overtuigde zich dat hij nu uiterlijk heel bedaard was. Maar innerlijk woelde dezelfde onrust in eendere dichtheid, en soms speelde een bittere trek om zijn mond als de kwaadheid opborrelde, de kwaadheid omdat hij niet vrij was en niet kon doen wat hij wilde, omdat hij verplicht was te rijden, heel ver, en ginder het onbekende, het hopeloos raadsel, achter te laten.

Uit: Gustaaf Vermeersch, De gewone gang, in Vlaanderen (1904)

Romain Debbaut (red.), Tijden van beroering en andere naturalistische verhalen, Manteau, Antwerpen, 1985, blz.156.

[p. 483]

‘Homo rotans’. Ter inleiding

‘In het aards paradijs rijden auto's noch fietsen. Adam en Eva hangen en benen er rond’, aldus Erik Martens verderop in dit nummer. De uitvinding van het wiel ruim vijfduizend jaar geleden betekende voor de mensheid inderdaad een omwenteling zonder weerga. De nieuwe transportmiddelen stimuleerden de economie en veranderden ook, door de komst van de strijdwagen, de politieke verhoudingen. Zelfs sport kreeg met zoiets als het wagenrennen een nieuwe dimensie. Maar het menselijk bestaan kwam pas echt in een hogere versnelling toen in de achttiende eeuw het wiel gecombineerd werd met stoomkracht en in de late negentiende eeuw met de explosiemotor. Sindsdien leidt de mens in toenemende mate een ‘wielend’ leven. De laatste twee eeuwen kunnen dus met recht gelden als het tijdperk van de wielende mens of homo rotans.

Dit wielende bestaan werd van meet af aan gekenmerkt door een sterke dubbelzinnigheid. Heel wat nieuwe mogelijkheden openden zich, grenzen vielen weg, het woord ‘vrijheid’ kreeg een nieuwe invulling. Talrijk zijn de auteurs die de nieuwe vervoerstechnologie bejubelen, van het bezadigde genieten van Cyriel Buysse tot het haast hysterische enthousiasme van de futuristen. Maar er zijn ook altijd kritische stemmen geweest, vanuit diverse hoeken. Zo verzette paus Gregorius XVI (1831-1846) zich heftig tegen de aanleg van spoorwegen in de Pauselijke Staat onder het motto chemins de fer, chemins d'enfer. Ook vanuit het protestantse kamp klonken dergelijke geluiden. De critici vandaag bevinden zich meestal in ecologische hoek. Die ambigue houding ten aanzien van het moderne verkeer spreekt ook uit de bijdragen in dit themanummer.

Dietlinde Willockx en Marc Kregting openen de jaarlijkse Strevenspecial met een ritje op het ‘schrijwiel’ - een soort step - van Guido Gezelle. De

[p. 484]

priester-dichter zelf zag weinig heil in het nieuwe vervoermiddel en ging liever te voet of met paard en kar. Erik Martens bespreekt vervolgens een aantal roadmovies, waarbij de wielen niet enkel snelheid en vooruitgang suggereren, maar ook traagheid, en waarin mensen niet alleen op de vlucht zijn, maar ook op zoek gaan om zichzelf te vinden of voor eeuwig te verliezen. Elianne Muller staat stil bij een misschien wat vergeten groep van wielende mensen, de rolstoelgebruikers, in een beschouwing over schaamte en begrip, over onszelf en de ander.

Met Paul van den Boorn stappen we op de mythische Trans-Siberië Express voor een tocht die begint in de Oost-Siberische havenplaats Nachodka, even ten noorden van Vladivostok, en na 11.984 kilometer eindigt in Utrecht Centraal Station, exact op tijd. Wil Derkse memoreert de fascinatie van zijn jongere broer Paul voor ‘rollend materieel’, een getuigenis over modeltreintjes, Lotus sportwagens en de Zwitserse spoorwegen. Herman Simissen focust dan weer op The Great Railway Bazaar van Paul Theroux en de hernieuwde grote belangstelling voor het reisverhaal in de Engelstalige literatuur. Ook Pagadders van Leo Geerts, het boek dat centraal staat in het stuk van Joris Gerits, heeft iets van een reisverhaal: het hoofdpersonage is een dubbeldeksbus.

Het mobiliteitsbeleid in Vlaanderen van de laatste twintig jaar vormt het onderwerp van de bijdrage van Karl Vermaercke, die meteen ook wijst op een aantal actuele knelpunten en mogelijkheden voor de toekomst. Herman Simissen haalt herinneringen op aan zijn jeugdjaren, toen rolschaatsen nog ouderwetse, rechthoekige ijzeren constructies waren en geen gestroomlijnde inlineskates of skeelers. In de laatste twee bijdragen van het themanummer wordt de moderne mobiliteit cultuurhistorisch benaderd aan de hand van het boek De reflex van metableticus Jan Hendrik van den Berg uit 1973. Het boek zelf wordt ook metabletisch geduid, waarbij het album Autobahn van de Duitse synthesizergroep Kraftwerk als referentiepunt fungeert.

In totaal elf bijdragen over het wielende bestaan, nu eens ernstig, dan weer speels, steeds reikend naar de grond van de zaak. Lectuur voor in de file op weg naar het werk, misschien wel voor op reis, of anders gewoon voor thuis aan de leestafel. Intellectuele mobiliteit kent immers geen beperkingen.

Tot slot, het was An Vermaercke, voormalig redactiesecretaris en redacteur van Streven, die de aanzet gaf voor dit themanummer. Een woord van dank is hier dan ook gepast.

Stijn Geudens