Streven. Jaargang 19

[p. 505]

[1966, nummer 6]

Van priester-arbeiders tot priesters-aan-de-arbeid
N. Molisse en M. Van Gijsegem

Op 23 oktober 11. heeft het Franse episcopaat te Rome, na een plenaire vergadering, het volgende communiqué gepubliceerd: ‘Het Franse episcopaat, in overeenstemming met de Heilige Stoel, stelt zich voor een klein aantal priesters te machtigen om, na een geschikte voorbereiding te hebben ontvangen, met volledige dagtaak te gaan werken in fabrieken en werkplaatsen. Deze machtiging tot loonarbeid, voor het ogenblik nog beperkt tot een klein aantal mensen, wordt gegeven voor een periode van drie jaren. Het betreft een wezenlijk priesterüjke zending die zal toevertrouwd worden aan werkende priesters: zoals alle priesters zullen zij bestemd zijn voor de verkondiging van het evangelie. Met het oog hierop zal de keuze van de priesters moeten beantwoorden aan nauw omschreven eisen: capaciteiten, aangepaste vorming, geschiktheid voor communautair leven, nauwe bindingen met andere priesters en militante leden van de Katholieke Actie onder de arbeiders in de sector waarin zijn werkzaam zijn. De werkende priester zal zich kunnen aansluiten bij een vakvereniging, maar, in de wetenschap dat de taken in het tijdelijke aan de militante arbeiders als hun eigen terrein toekomen, zal hij zich ervan onthouden verantwoordelijkheden op zich te nemen binnen het vakverenigingsleven of op politiek terrein, op welk niveau dan ook. Dit initiatief zal onder verantwoordelijkheid staan van het bisschoppelijk comité voor de “Mission Ouvrière”, dat bevoegd is in naam van het episcopaat deze eerste etappe te volgen’¹.

Een paar weken later, op 13 november, hebben de concilievaders zich quasiunaniem uitgesproken voor het inlassen in het schema over de priesters van een passus over de ‘handenarbeid’ en over ‘het delen van het arbeidersleven’. Rekening houdend met de ingediende amendementen heeft de commissie tenslotte de volgende zin opgenomen in het Schema over de Priesters, dat op 3 december werd goedgekeurd: ‘De priester kan zijn parochieel of supra-parochieel ministerie ook uitoefenen door zich te wijden ofwel aan de research, ofwel aan het onderwijs, ofwel aan de handenarbeid, waarbij hij het leven van de arbeiders deelt, als dit de goedkeuring wegdraagt van zijn oversten’². Hiermede wordt dus een algemene kerkelijke goedkeuring uitgesproken over een experiment dat

1 Le Monde, 26 oktober 1965; Katholiek Archief, 3 december 1965.

2 Le Monde, 4 december 1965.

[p. 506]

nauwelijks zes jaar geleden om principiële redenen verboden werd door het H. Officie.

In april 1959 overhandigde kardinaal Feltin, op verzoek van Joannes XXIII, te Rome een rapport over het arbeidersapostolaat in Frankrijk. Op een ogenblik dat de passies over de affaire van de ‘priester-arbeiders’ na vijf jaar wat geluwd waren, achtte hij klaarblijkelijk het begin van een nieuw pontificaat opportuun om, ingaand op het uitdrukkelijk verlangen van de voornaamste kerkelijke gezagdragers, voor enkele ‘priesters, gekozen door hun bisschop, degelijk voorbereid, gedragen door een authentiek priesterlijk leven en in verbinding met de parochiegeestelijkheid, de toelating te vragen om full-time in de fabriek te werken en niet slechts drie uur per dag’. Op 3 juli 1959 deed kardinaal Pizzardo, secretaris van het H. Officie, op deze vraag een totaal negatief antwoord toekomen. Deze brief, die geheim moest blijven, werd echter eerst door Le Monde van 15 september 1959 en vervolgens door verschillende andere kranten gepubliceerd³: De Heilige Stoel verheugt zich over de apostolische ijver van de Franse kerk; deze zal het mogelijk maken ook zonder de aanwezigheid van priester-arbeiders bij de Franse arbeiders een christelijk verlangen te wekken, dat door een langdurige katholieke traditie in het diepste van hun harten geworteld zit. ‘Het is trouwens zeer moeilijk, mensengroepen als totaal ontkerstend te beschouwen, waarvan een zeer groot aantal nog het heilig en onuitwisbaar merkteken van het Doopsel hebben ontvangen. De Heilige Stoel is van mening, dat het voor de kerstening van de arbeidersmilieus niet noodzakelijk is, priesters als arbeiders naar de arbeidersmilieus te sturen, en dat het niet mogelijk is, de traditionele opvatting van het priesterschap op te offeren aan dit doel, waaraan de Kerk niettemin hecht als aan een van haar dierbaarste zendingen. (...) Bovendien is de Heilige Stoel van mening dat de arbeid in de fabriek of werkplaats onverenigbaar is met het leven en de verplichtingen van de priesters’⁴.

Dit zijn dus blijkbaar twee tegenstrijdige standpunten die door de Kerk op korte tijd achtereenvolgens werden ingenomen. Hoe is Rome er toe gekomen in 1959 de principiële veroordeling uit te spreken van een poging die gedurende twintig jaar met kerkelijk goedvinden plaats vond? En hoe is het te verklaren dat zes jaar later opnieuw op principiële basis wordt geargumenteerd om dit experiment te rehabiliteren?

Het experiment van de priester-arbeiders is tijdens de oorlog ontstaan in het kader van de ontnuchtering teweeggebracht door La France, Pays de Mission?⁵

3 Toen het hoe langer hoe meer onmogelijk bleek dit totaal negatief resultaat voor het groot publiek geheim te houden, zorgde een bisschop ervoor dat de tekst via de ‘indiscretie’ van een krant bekend werd.

4 Nederlandse vertaling in Katholiek Archief, 9 oktober 1959.

5 H. Godin, Y. Daniel, La France, Pays de Mission?, Les éditions de l'Abeille, Lyon, 1943, 162 pp.

[p. 507]

en als voortzetting in Frankrijk van de ervaringen van enkele clandestiene priester-arbeiders onder de dwangarbeiders in Duitsland⁶. Het werd door kardinaal Suhard met de uitdrukkelijke toestemming van Pius XII in het leven geroepen en gesteund als de in de gegeven omstandigheden enig mogelijke poging om het ‘pauperes evangelizantur’ van het Evangelie en van de universele zending van de Kerk actueel te maken in de arbeiderswereld. De kardinaal was als het ware geobsedeerd door ‘de muur die de Kerk scheidt van de arbeidersmassa’. En deze muur kon in de actuele omstandigheden niet doorbroken worden; de enige manier om met de arbeiderswereld in reëel contact te komen was priesters te sturen naar de ‘andere kant’. Deze priesters zouden zich helemaal inleven in de arbeiderssituatie: ‘De arbeid is voor hen geen voorwendsel noch een gelegenheid tot propaganda. (...) Door de arbeid naturaliseert de priester zich in een volk voor wie hij een vreemdeling was’⁷.

De eerste priester-arbeiders zagen de arbeid niet enkel als een middel om hun lotsverbondenheid en solidariteit met de armen en misdeelden daadwerkelijk te ervaren en te beleven; doordat ze hun brood verdienden in het zweet huns aanschijns klonk hun evangelische boodschap zuiverder en wekten ze niet de indruk dat ze ‘spionnen’ waren of ‘indringers’ in dienst van de vreemde instelling die hen financieel steunde. Deze ‘partage du sort des pauvres’, welke de priester-arbeiders in Duitsland als een bevrijding ervaren hadden en die ze nu wilden voortzetten in Frankrijk, zou hier echter tot totaal nieuwe consequenties leiden. ‘(In Duitsland) was de priester een steunpunt geweest in een vormloze massa, alleen door volledig priester te zijn; hier was hij uiteindelijk een vreemde in een gestructureerde gemeenschap. (...) De priesterarbeiders hadden de arbeid gezien als een middel tot apostolisch contact; ze ontdekten nu de arbeid als een sociale activiteit, als een medium tot groepsverbondenheid in een gespleten maatschappij. (...) Van “partage du sort des pauvres” groeide hun houding, via een “communauté de destin” tot een “solidarité de classe”, met als paradoxaal eindpunt, de priester in de marxistisch-georiënteerde vakvereniging’⁸.

Het is niet verwonderlijk dat Rome ongerust werd over de gevaarlijke evolutie van dit experiment. De berichtgeving bovendien, of ze nu goed bedoeld was of vijandig, overdreef meestal ten goede of ten kwade. Konden de hoogste kerkelijke instanties zich niet gerechtigd achten hierin een parallel te zien met de

6 Een vijfentwintigtal Franse priesters kon clandestien als arbeider in Duitsland binnendringen om er de geestelijke verzorging van meer dan 800.000 Franse arbeiders waar te nemen. Enkelen onder hen schreven naderhand hun ervaringen neer: Hadrien Bousquet, Hors des barbelés, Spes, Paris, 1945, 144 pp.; Victor Dillard, s.j., Suprêmes Témoignages, Spes, Paris, 1945, 72 pp.; Jean Pelissier, Si la Gestapo avait sul Un prêtre à l'opéra de Munich et dans la Haute Couture, Bonne Presse, Paris, 1945, 157 pp.. Vooral het getuigenis van Henri Perrin, Journal d'un prêtre-ouvrier en Allemagne, Seuil, Paris, 1945, 301 pp., was beslissend voor de definitieve doorbraak van het experiment in het Franse ‘missieland’. Voor de gehele geschiedenis van het ontstaan van de priester-arbeiders, zie: Emile Poulat, Naissance des prêtres-ouvriers, Casterman, 1965, 538 pp..

7 Kardinaal Suhard, Le Prêtre dans la Cité (Vastenbrief van 1949), Ned. vertaling: De Priester onder de mensen, Foreholte, Voorhout, 1949. Semaine Religieuse de Paris, 29, 30/4/'49.

8 H. van Luijk, s.j., Het einde van de Priesterarbeiders, in Streven, februari 1960, pp. 427-429.

[p. 508]

beweging van het ‘christelijk progressisme’ (in zijn toenmalige en lokale betekenis: de beweging ‘Jeunesse de L'Eglise’, oi.v. M. Montuclard, o.p.), dat zopas veroordeeld was? Nadat reeds in juni 1951 het H. Officie elke verdere uitbreiding van het aantal priester-arbeiders verboden had, betekende de brief van kardinaal Pizzardo, prefect van de Romeinse congregatie van de seminaries, van 27 juli 1953, als het ware een voorteken van de komende storm: aan alle Franse bisschoppen werd verboden voortaan nog toe te laten dat seminaristen werkstages zouden doen tijdens de vakantie. Volgens een niet bevestigd bericht van France-Presse, dat in verschillende kranten verscheen, zou de pauselijke nuntius, Mgr. Marella, op 23 september aan de vergaderde bisschoppenconferentie de wens uitgedrukt hebben, dat alle priester-arbeiders naar hun ‘oorspronkelijke’ taak zouden worden teruggeroepen.

Op 5 november werden de kardinalen Liénart, Gerlier en Feltin in audiëntie ontvangen door Pius XII. In de tekst die op 16 november door het episcopaat aan de pers meegedeeld werd, werd de eensgezindheid van de paus en van het Franse episcopaat onderstreept omtrent de noodzaak van de evangelisering van de ontkerstende arbeidersmassa en de dringende eis om het experiment van de priester-arbeiders in de toekomst voor fatale afwijkingen te vrijwaren. De Kerk, ‘bezorgd om het contact, dat door de pioniers van dit apostolaat gelegd is tussen haar en de arbeiderswereld in stand te houden, komt gaarne tegemoet aan de wens, dat priesters die blijk hebben gegeven van voldoende talenten, het priesterlijk apostolaat in het volle arbeidersmilieu blijven uitoefenen. Maar zij vraagt:

1.	Dat zij hiervoor speciaal door hun bisschoppen worden uitgekozen.
2.	Dat zij een deskundige en degelijke vorming ontvangen zowel op het gebied van de leer, als op het gebied van de geestelijke leiding.
3.	Dat zij zich slechts gedurende beperkte tijd wijden aan de handenarbeid, opdat voor hen de gelegenheid blijft bestaan te voldoen aan al de eisen van hun priesterlijke staat.
4.	Dat zij geen enkele tijdelijke verbintenis aangaan, die hen ook maar enige verantwoordelijkheid in de vakbeweging zou kunnen opleggen of andere verantwoordelijkheden, welke aan de leken moeten worden overgelaten.
5.	Dat zij niet alleen leven, maar aangesloten zijn bij een gemeenschap van priesters of een parochie,...’^9.

In een persbericht van 19 januari 1954 heeft de ‘Commission permanente de l'Assemblée des cardinaux et archevêques’ samen met de betroffen bisschoppen, de verklaring van 16 november 1953 bevestigd en becommentarieerd: ‘De Kerk wil vóór alles de eigenlijke zending van de priester veilig stellen. (...) Welnu, de priester is gewijd om God de verering van het gehele volk aan te bieden, op de allereerste plaats door de viering van de H. Mis en het publiek gebed van het brevier; hij is ook, bij de mensen, de uitdeler van de Goddelijke weldaden door de prediking van het woord Gods en de toediening van de sacramenten’¹⁰.

9 Nederlandse vertaling in: Katholiek Archief, 4 december 1953.

10 Nederlandse vertaling in Katholiek Archief, 19 februari 1954.

[p. 509]

En om in het vervolg elke verwarring te vermijden zal men niet meer spreken van ‘prêtres-ouvriers’, maar van ‘prêtres de la mission ouvrière’¹¹.

Terzelfdertijd werden de concrete toepassingsmodaliteiten van deze maatregelen in een persoonlijk schrijven aan elke priester-arbeider afzonderlijk meegedeeld: met ‘beperkte tijd’ werd bedoeld een maximum werktijd van drie uur per dag; als een dergelijk werkcontract niet kon worden afgesloten in hun onderneming, dan moesten ze vóór 1 maart ontslag nemen; vóór 1 maart moesten ze zich ook terugtrekken uit elk syndikaal verband en uit de eventuele functies die ze er waarnamen¹².

In de omvangrijke literatuur die toen aan het onderwerp gewijd werd, treffen ons vandaag nog de eerlijke pogingen van het Franse episcopaat om tot elke prijs de botsing te vermijden tussen twee apostolaatsopvattingen, tussen twee levensvisies eigenlijk, met hun respectievelijke overtuigingen. De concrete ervaring door de Franse Kerk van een kloof tussen de wereld en de gevestigde kerkelijke structuren, en de consequente oplossing die zij er voor zocht, stonden in feite lijnrecht tegenover de toen als traditioneel geldende apostolaatsvorm van de Kerk.

Het einde van deze eerste episode in de geschiedenis van de priester-arbeiders was verward en in veel opzichten dramatisch. Belangrijk lijkt ons nu in die donkere maanden van 1953-'54 dat de getroffen beslissingen als essentieel tijdelijk en van voorbijgaande aard beschouwd werden door veel kerkelijke gezagdragers. Daarom kwam de bovenvermelde veroordeling van 1959 zeer onverwacht. De algemene reactie hierop was evenwel heel wat minder passioneel geladen dan in 1954. Maar in de blijkbaar serene commentaren van de bisschoppen klinkt een interpretatie door, die wijst op de zwakte en het voorlopig karakter van de aangehaalde Romeinse argumenten. Kardinaal Liénart, gezagvoerend prelaat van de Mission de France, drukte in zijn richtlijnen van 22 september 1959 zijn priesters op het hart: ‘Ge moet u meer dan ooit bewust blijven van twee realiteiten die op het religieuze plan uw reden van bestaan

11 Deze nieuwe benaming alsmede de term ‘prêtres au travail’, die in oktober '54 voorgesteld werd, verwierf vooralsnog geen burgerrecht.

12 Deze beslissingen betroffen strikt genomen slechts de Franse priester-arbeiders. Ook in België waren 8 priesterarbeiders werkzaam: 5 in het bisdom Luik (Seraing) en 3 in het bisdom Doornik (Charleroi). In tegenstelling echter met hun Franse collega's werd hun arbeider-zijn aanvankelijk niet als een definitieve status aangezien. In de Libre Belgique van 24 juli 1955 verscheen van hen deze gemeenschappelijke brief:
‘Aan onze kameraden en vrienden,
Op onze beurt moeten wij in de loop van de maand juli de fabriek verlaten en ons schikken naar de beslissingen genomen ten aanzien van de priester-arbeiders in Frankrijk. Bijgevolg hebben wij unaniem besloten in de loop van de komende maand onze betrekking op te zeggen. Wij betreuren ten zeerste de onmiddellijke gevolgen van deze maatregel. Maar hoe hartverscheurend onze beslissing ook is, zij lijkt ons de enig mogelijke. Ons priesterschap gescheiden van de zichtbare en hiërarchische Kerk betekent niets. Wij kunnen alleen maar in de schoot van de Kerk werken aan de verzoening van de Kerk en de arbeidersklasse.
In geloof aanvaarden wij de leegte die als een golf over ons heen is geslagen.
Temidden van nederlagen en moeilijkheden wordt de overwinning gesmeed.
De jaren die wij temidden van de arbeidersklasse hebben doorgebracht, hebben ons zwaar getekend. Wij kunnen haar niet ontrouw worden. Wij kunnen niet vergeten wat onze kameraden-arbeiders voor ons hebben gedaan’. - Vertaling in Katholiek Archief, 26 augustus 1955.

[p. 510]

betekenen en uw handelen richten: de ontkerstening is een reëel feit in Frankrijk, in de ons toevertrouwde sectoren, bijzonder in de arbeiderswereld (...); ten tweede, het zijn op de eerste plaats de bisschoppen en de priesters die moeten voorzien in de evangelisering van geheel hun volk’¹³. Kardinaal Richaud, aartsbisschop van Bordeaux, commentarieerde van zijn kant de brief van kardinaal Pizzardo: ‘Er wordt niet gezegd dat de handenarbeid onverenigbaar is met het priesterschap, maar dat bepaalde voorwaarden waarin hij in de fabrieken, werkhuizen en andere ondernemingen wordt uitgeoefend, de priesters niet toelaten hun wezenlijke functies te vervullen’¹⁴.

Joannes XXIII heeft in een persoonlijk schrijven aan verschillende bisschoppen zijn oprechte voldoening uitgedrukt over de geest van gehoorzaamheid van de Franse Kerk en over de gelukkige evolutie van het arbeidersapostolaat in het land dat hem zo dierbaar was. Refererend naar de brief van kardinaal Pizzardo schreef hij aan kardinaal Richaud: ‘Ik hoop van ganser harte.... dat deze laatste schikkingen werkelijk een “stap voorwaarts” mogen betekenen in het tegelijk zo belangrijk en zo moeilijk apostolaat in het arbeidersmilieu...’. En hij apprecieerde ten zeerste dat mgr. Guerry, aartsbisschop van Cambrai, bij deze gelegenheid het voorbeeld van de H. Pastoor van Ars geciteerd had: ‘Hij heeft massa's bekeerd omdat hij enkel en alleen, maar dan ook volledig, priester geweest is’¹⁵. In zijn brief aan kardinaal Feltin tenslotte wees de Paus op de bezorgdheid van de kerkelijke hiërarchie om het probleem van de evangelisering van de arbeiderswereld: ‘Zij zal stellig meer aangepaste methoden vinden om deze beangstigende problemen op te lossen’¹⁶.

Sommigen meenden hierin een impliciete uitnodiging te vernemen om de veroordeling van 1959 niet als een absoluut eindpunt te beschouwen¹⁷. Het probleem bleef immers volledig gesteld en er waren de ervaringsgegevens van een experiment dat getuigde van een authentieke kerkelijke inspiratie. Het strekt de Franse Kerk tot eer, dat zij het aangedurfd heeft het ‘traditionele priesterschap’ geweld aan te doen om hogere evangelische motieven. Bewust heeft ze de veilige paden van verouderde structuren verlaten voor een tastend zoeken op onbekend terrein. Gregor Siefer ziet terecht in de zending van de priester-arbeiders ‘een bijzonder frappant voorbeeld van een poging om de mogelijkheden en de begrenzingen te onderzoeken voor de reconversie van de oude instelling die de Kerk is, t.o.v. een wereld in volle evolutie’¹⁸.

Maar eerst de concilie-mentaliteit zou het mogelijk maken eerlijk en vrijmoedig de spanningen onder ogen te zien van een bepaalde apostolaatsopvatting en de stuwing van de Geest tot een doorbreken van voorbijgestreefde kaders. Waar het in 1961, tijdens de tweede sessie van de preconciliaire centrale commissie van 't concilie, nog als ‘noodzakelijk’ geoordeeld werd voor de priester ‘dat hij

13 La Croix, 22 september 1959.

14 L'Aquitaine, Semaine Religieuse de l'Archidiocèse de Bordeaux, 18 september 1959.

15 La Documentation Catholique, 3 januari 1960.

16 idem, 20 maart 1960.

17 cfr. Gregor Siefer, La mission des prêtres-ouvriers. Les faits et les conséquences (traduit de l'allemand par Monique Devignot et Jacques Ernest), Editions de l'Epi, Paris, p. 130.

18 idem, p. 31.

[p. 511]

zich aan zijn zending kan wijden zonder zijn dagelijks brood te moeten verdienen door andere werkzaamheden, die niet overeenstemmen met de priesterlijke waardigheid’¹⁹, werd geleidelijk meer en meer de nadruk gelegd op het evangelisch aspect van de priestertaak: ‘de priester is slechts de man van de cultus omdat hij de man van de evangelisatie is’, aldus Henri Fesquet in zijn bespreking van het nieuwe schema over de priesters²⁰. In dit nieuwe perspectief vallen de principiële bezwaren van 1959 weg en kan een tweede etappe van dit experiment beginnen.

Onder een andere gedaante wellicht, maar even fundamenteel als bij de naoorlogse Franse arbeidersgroep, zullen de nieuwe ‘priesters-aan-de-arbeid’ ook anno 1966 stoten op de realiteit van het arbeidersvraagstuk en van de klassentegenstelling tussen de bezitters en de niet-bezitters van kapitaalgoederen. Zolang deze klassentegenstelling zal blijven bestaan en zolang de Kerk als dusdanig het burgerlijk perspectief niet zal verlaten hebben, zullen ook deze priesters het gevaar lopen om, naar het woord van A.M. Knoll, opnieuw beschouwd te worden als ‘de vertegenwoordigers van een anti-feodale en anti-burgerlijke realiteit binnen de Kerk’²¹.

Voortaan zal men spreken van ‘priesters-aan-de-arbeid’. Door deze naamsverandering wil de kerkelijke overheid het universeel karakter van de priesterlijke zending onderstrepen. Sommigen zullen dit interpreteren als een poging van de Kerk om eens te meer de realiteit van de klassentegenstellingen te verdoezelen en om zodoende de voornaamste betekenis van dit experiment te ontkennen, namelijk de ontdekking dat de arbeiderswereld in zich de karakteristieken draagt van een toekomstige klassenloze maatschappij. In zijn inzet voor meer rechtvaardigheid en vrede onder de mensen mag de priester zich inderdaad niet identificeren met de verlangens van een beperkte belangengroep. Maar meer dan wie ook in de Kerk leeft de priester-aan-de-arbeid in geprivilegieerde voorwaarden om die universaliteit te beleven voor zichzelf en om die geleidelijk aan ook te helpen waar maken voor de gehele Kerk. Waar de officiële Kerk zich nog niet losgemaakt heeft van haar bindingen met een burgerlijke maatschappij-opvatting, kunnen de priesters-aan-de-arbeid een daadwerkelijke bijdrage betekenen om de Kerk toe te laten aanwezig te zijn in de industriële samen-

19 La Documentation Catholique, 17 december 1961 (Communiqué van de Osservatore Romano over de werkzaamheden van de Tweede sessie van de preconciliaire centrale commissie).

20 Le Monde, 4 december 1965.
In zijn beroemde vastenbrief van 1949 sprak kardinaal Suhard in dezelfde bewoordingen over de taak van de priester: ‘Moet men ten overstaan van deze totaal andere gegevens de gevolgde methodes over boord werpen? Moet men voortaan de sacramentele bediening vaarwel zeggen voor de prediking, of, moet men, wat er ook gebeure, blijven bij de heiliging der gedoopten, (...) wat gaat voor: de sacramentele eredienst, of de verbreiding van het Evangelie? Het leven van Christus, de leer en de handelwijze van de Apostelen tonen aan dat die twee functies elkander niet uitsluiten, maar aanvullen. Als het Evangelie wordt gepredikt, is dat met het oog op de inlijving der mensen in het mystieke Lichaam van Christus door het doopsel’. - De priester onder de mensen? pp. 59, 64-65.

21 August M. Knoll, Katholische Kirche und scholastisches Naturrecht. Zur Frage der Freiheit. - Europa Verlag, Wien, 1962, 140 pp., p. 71. Hierin zag deze Oostenrijkse socioloog de uiteindelijke reden voor de veroordeling van 1959.

[p. 512]

leving en haar oorspronkelijke christelijke inspiratie van liefde in rechtvaardigheid daadwerkelijk terug te vinden.

In een recente studie van de Mission Ouvrière, die verscheen even vóór de nieuwe toelating tot arbeid voor priesters, wordt deze opdracht heel scherp geformuleerd: ‘Het gaat er dus in de eerste plaats niet om, arbeiders individueel te bekeren tot een Kerk zoals deze zich voor het ogenblik sociologisch voordoet, d.w.z. vreemd ten opzichte van het volk. De Kerk moet integendeel zo worden dat de arbeiderswereld in haar de uitnodiging kan vinden die voor haar bestemd is. (...) Indien dus de nieuwe geboorte van de Kerk in de arbeiderswereld niet vergezeld gaat van een geleidelijke omvorming van geheel haar “manier van zijn”, dan zal dit ofwel leiden tot een breuk (men zou dan als het ware “twee Kerken” hebben,...) of veeleer (...) tot een waardeloos maken van de pogingen van de apostelen van de arbeiderswereld door het tegengesteld getuigenis van andere leden van de Kerkgemeenschap’²².

22 Masses Ouvrières, 224, december 1965, pp. 45-46.