Streven. Jaargang 2

[p. 696]

Lijdenstijd
door Dr P. Smulders S.J.

SChaduwen vallen over ons leven. Steeds duidelijker speuren we onze armoede en de onmacht, waardoor wij de weerloze speelbal worden van groter krachten. Nog geen vier jaar na de bevrijding dreigt een nieuwe oorlog met wellicht een wreder bezetting. Velen worden nerveus, en bij sommigen rijst reeds een paniek. Wij willen ons niet teveel zorgen maken over de toekomst, - iedere dag heeft immers genoeg aan zijn eigen leed (Mt. 6/34) -, maar wij kunnen toch niet blind blijven voor de feiten. Gehele Volkeren leven onder de schaduw van oorlog of verdrukking; duizenden van onze broeders in het geloof worden vervolgd; onze Moeder de H. Kerk wordt vernederd en verguisd. In onze onmiddellijke omgeving heerst vaak gebrek en bittere nood. Een geweldige storm, die alle nationale en godsdienstige waarden dreigt te vernietigen, verzamelt zich en rolt dreigend naderbij. Er is veel lijden in de wereld. Er is veel leed ook in het leven van ieder onzer: misschien gebrek, of ziekte, of scheiding van dierbaren, uiterlijke of - kwellender - innerlijke scheiding van wat God had verenigd. En wie tot nu toe voor het lijden gespaard werd, hij gevoelt toch de angst voor wat komen gaat. Want onzekerder dan ooit is de toekomst voor onszelf en voor onze kinderen.

De werkelijkheid van het leven dwingt ons, het lijden in de ogen te zien. Want indien wij er niet tegen gewapend zijn, gaan wij aan het leed gemakkelijk te gronde. Het kan onze levensmoed breken en de laatste vreugde doven; het kan de laatste wilskracht vernielen, zodat we willoos worden meegesleurd door de maalstroom van het kwaad. Wij moeten steeds bereid zijn voor het lijden, maar nù bijzonder, in de lijdenstijd van Jesus, in dit tijdsgewricht met zijn donkere dreiging.

Dat wij te lijden hebben, mag ons niet verbazen of ergeren. Dat is ons deel. De Meester heeft het ons voorzegd, opdat wij zouden geloven, wanneer zijn woord in vervulling zou gaan ook aan ons. Honderden malen hebben wij het gehoord: 'Zalig, die wenen, want ze zullen worden getroost;... Zalig, die vervolging lijden om de gerechtigheid: want hun behoort het rijk der hemelen' (Mt. 5/3vv). Wij hebben het gehoord en geloofd, maar als het ogenblik komt, waarop wij die zaligheid aan den lijve dreigen te ondervinden, dan deinzen wij terug. De gedachte aan Jesus' lijden kunnen wij verdragen, zolang het een verre geschiedenis blijft, omhangen van de dichte sluiers van het oude verleden. Maar als dat lijden voor ons staat, in zijn pijnlijke realiteit en zijn verpletterende, vernietsende onmiddellijk-

[p. 697]

heid, dan wordt het iets ondragelijks en onmogelijks. Dan zijn ook wij even langzaam van begrip als de apostelen, voor wie Jezus' lijdensvoorspelling onbegrijpelijk was (Lc. 18/34), en die, toen de voorspelling in vervulling ging, bijna hun geloof verloren: 'Wij hàdden gehoopt, dat Hij het was, die Israel zou verlossen...' (Lc. 24/21). Als wij de werkelijkheid van het lijden aanschouwen, in onze tijd, onze omgeving, ons persoonlijk leven misschien, dan blijkt, dat wij Jesus' woord even weinig begrepen hebben als die leerlingen, aan wie Hij verweet: 'O onverstandigen en tragen van hart, dat gij niet beter gelooft aan al wat de profeten hebben gezegd. Moest de Christus dit alles niet lijden, en zo zijn glorie binnengaan?' (Lc. 24/25v). Moet ook de Kerk niet lijden, om de triomf van Christus' Rijk te verwerkelijken? Moeten wij niet lijden met Jesus, om met Hem in te gaan in de glorie?

De leerling is niet beter dan zijn meester (Mt. 10/24). Als wij Jesus' leerlingen willen zijn, moeten wij bereid zijn Hem op zijn Kruisweg te volgen. 'Zo iemand mijn volgeling wil zijn, dan moet hij zichzelf verloochenen, zijn kruis opnemen iedere dag, en Mij volgen' (Lc. 9/23). De vorst van de wereld en zijn trawanten, die Jesus hebben gehaat en ten dode vervolgd, zullen ook zijn leerlingen haten: 'Zo gij van de wereld waart, zou de wereld beminnen wat haar toebehoort; maar omdat gij niet van de wereld zijt, maar Ik u uit de wereld heb uitverkoren, daarom haat u de wereld' (Jo. 15/19). Onder die vijandschap zullen wij te lijden hebben, naarmate wij ernstiger trachten, ware volgelingen van den Goddelijken Meester te zijn.

Maar niet alleen onder de haat van anderen hebben wij te lijden, doch wij lijden aan onszelf. Wij moeten de oude mens afsterven met zijn begeerte en Gode vijandige zin, en die oude mens, het is een levend deel van ons eigen wezen, zodat die versterving snijdt tot in ons vlees. Daarom schrikken we er voor terug. Maar dan neemt de Hemelse Vader het snoeimes, om de ranken van Jesus' wijnstok te zuiveren (Jo. 15/2). Wanneer wij ons laten betoveren door de fata morgana van aards geluk, dan scheurt Gods hand het ijle web uiteen. Onze hoop of verwachting wordt verijdeld, onze gezondheid geknakt, lieve banden verbroken.

Het lijden is ons deel. Wij hebben ons daartoe bereid verklaard, toen wij in ons doopsel beloofden, te verzaken aan de duivel, aan zijn werken en aan zijn ijdelheden. Toen namen wij de vijandschap op ons van de Satan en zijn werktuigen, toen aanvaardden wij de kruisiging van onszelf. De Vasten is bij uitstek de tijd, om die lijdensbereidheid te belijden en te vernieuwen. Niet alsof vasten, in zijn huidige vorm of ook in zijn ouderwetse strengheid, het werkelijke lijden is. Dat is feller en schrijnender, het snijdt dieper in ons wezen. Maar het vasten is een symbool van onze

[p. 698]

bereidwilligheid: als wij nu kleine offers brengen, dan belijden wij daardoor voor God en voor de mensen, voor onszelf het allermeest, dat wij het echte kruis niet willen weigeren, wanneer Gods hand het ons oplegt.

Het christendom is de godsdienst van het kruis. Van het kruis, waardoor Gods Zoon ons verloste, en van het kruis, dat ieder onzer te dragen heeft. Dit is een groot mysterie, niet alleen dat Gods eeuwige Zoon ons door de dood verloste, maar ook dat wij de vrucht van die liefde alleen deelachtig worden door zijn dood te delen. Wij zouden kunnen trachten, daarvoor gronden en verklaringen aan te geven; maar tenslotte is er geen verklaring dan de ondoorgrondelijke wijsheid en liefde van den Vader. En daarom is het christendom wel de godsdienst van het kruis, maar evenzeer de godsdienst der vreugde. Want als een vader zijn kind tuchtigt, doet hij dat om weer goed te kunnen zijn. Het lijden is nooit, tenzij voor degenen die Gods liefde uiteindelijk afwijzen, het laatste woord. Op Goede Vrijdag volgt Pasen, of beter, zij behoren zozeer bij elkander, dat zij volgens het oudchristelijk spraakgebruik één enkel Pasen vormen, één voorbijgang, één doortocht: door de poort van de dood gaan wij binnen in het leven, zoals eenmaal de joden van Egypte's slavernij door de barre woestijn introkken in het land van melk en honing.

Wij zijn bereid om te lijden, inderdaad, maar omdat wij een beter leven verhopen. In ons doopsel verzaakten wij aan de duivel en de wereld, verklaarden ons tot het kruis bereid, maar omdat God ons bij monde van de Kerk in ruil beloofde: 'Het eeuwige Leven'. Zonder die hoop zouden we de nacht van het lijden niet dragen kunnen. Want iedere mens is een zoeker naar geluk; gelukshonger drijft hem voort bij al zijn daden. Ongeluk stoot ons af; als wij bereid zijn om het te trotseren, dan is het om wille van beter geluk. Daarom kunnen zij, die geen andere hoop hebben, niet anders doen dan vertwijfeld grijpen naar alle splinters van geluk, die dit leven hun bieden kan. En wij daarentegen moeten, zo vaak de nacht van het lijden valt over ons leven, onze ogen richten op de ster der verrijzenis. De God, die ons nù laat gekruisigd worden, is de God die ons zal binnenvoeren in het nieuwe leven. Ons lijden vindt zijn beloning. Jezus prees allen zalig, die hier te wenen hadden, 'want groot is uw loon in de hemel' (Mt. 5/12). Groot, overgroot zelfs, omdat ons loon God zelf zal zijn.

Hier ligt de grote moeilijkheid en de zware bekoring van ieder christenleven. Wat wij te lijden hebben is zo dreigend nabij, zo zichtbaar en tastbaar en onmiddellijk. Maar wat wij hopen schijnt veraf, en we kunnen het ons niet voorstellen of denken. Want 'geen oog heeft gezien, en geen oor gehoord, en in geen mensenhart is opgekomen, wat God bereid heeft voor die Hem liefhebben' (1 Cor. 2/19). Het is zo goddelijk hoog en rijk, dat het ons bevattingsvermogen overstijgt, dat het ons onwerkelijk

[p. 699]

voorkomt. En toch is het de enige werkelijkheid, omdat het Gods werkelijkheid is. Wat wij hier werkelijk noemen is nauwelijks meer dan een vluchtige rook, die vervliegt; de hoogste vreugden zelfs zijn zo ijl, dat het vooruitzicht wel betovert, maar eenmaal bezeten ontglippen ze onze hand om slechts te leven als een bleke herinnering. Ons leven hier is een voortdurend sterven, en ieder vinden betekent aanstonds verliezen. Eén is er, wiens dag geen avond kent, die leeft zonder sterven, die een liefde is zonder scheiding. De Vader, de Zoon en de H. Geest, hun leven is een eeuwige onvergankelijke volheid van schouwen en lieven. Tot die oceaan van goddelijke geneugte worden wij geroepen. En omdat ons wezen daarop is afgestemd, hechten wij ons aan wat op aarde een afschaduwing van dat leven is, maar vinden wij daarin toch geen rust. Hier is immers slechts een schaduw, doch daar is de werkelijkheid. Daar zullen wij kennen, niet langer in duister tasten, maar in het volle Licht. Daar zal ons hart, dat hunkert naar het liefdespel van geven en ontvangen, openbloeien in eeuwige lente. Daar zullen wij onszelf hervinden, met onze edelste verlangens, onze schoonste dromen, onze liefste wensen, in een eeuwige vervulling van altijd jong begeren en altijd frisse verzadiging. Dat is ons vaderland, het loon dat ons wacht voor ons werken en zwoegen op de weg, voor ons lijden en ons sterven. Maar 'het lijden dezer wereld kan niet opwegen tegen de heerlijkheid, die ons geopenbaard zal worden' (Rom. 8/18). Immers het lijden, hoe zwaar ook, is toch slechts een 'lichte verdrukking', omdat het evenzeer als de vreugden der aarde vluchtig en kortstondig is; ons loon echter is een zwaar en vol gewicht van eeuwige vreugde (Cor. 4/17), een boordevolle, overvloeiende maat (Lc. 6/38).

Wij zien het niet, wij voelen het niet, wij begrijpen het niet. Maar God belooft. Zijn woord is ons onderpand, zijn machtige trouw is onze borg. Voor ons is het onbegrijpelijk, hoe de wonden, die het lijden ons slaat, ooit kunnen worden geheeld. Doch wij geloven en vertrouwen. Jesus heeft ons in zijn lichaam niet slechts de bittere werkelijkheid van het lijden getoond, maar ook de stralende volheid van het nieuwe leven. Hij is gestorven, maar op de derde dag is Hij verrezen. Na de Goede Vrijdag volgt de Paasmorgen. De Vasten met zijn lijdensbereidheid is voorbereiding op de vreugde van het eeuwig Pasen. Als de hemelse Vader ons zo liefheeft, dat Hij zijn enigen Zoon voor ons heeft overgeleverd aan de beulen, dan heeft Hij ons daarmee alles gegeven, alles, Zichzelf. Hij heeft ons gemaakt tot 'erfgenamen van God en medeërfgenamen van Christus, zo we met Hem lijden, om ook met Hem te worden verheerlijkt' (Rom. 8/17). In dit geloof en in deze hoop willen wij leven en sterven, om te verrijzen daar waar geen duister geloof en gespannen hoop meer is, maar blijde vervulling.